Σοβαρές εξελίξεις συντελούνται στον κλάδο γάλακτος - τροφίμων - ποτών,ο οποίος αναδεικνύεται στον πιο δυναμικό και αναπτυσσόμενο τομέα της οικονομίας. Συνεχείς μεταπωλήσεις, εξαγορές, συγχωνεύσεις επιχειρήσεων, δυναμική διείσδυση ξένων πολυεθνικών, εφόρμηση σε άλλες γειτονικές χώρες, είναι η εικόνα που παρατηρείται, σε μια περίοδο που το πρόβλημα της προστασίας του καταναλωτή από την ανεξέλεγκτη δράση του πολυεθνικού κεφαλαίου αναδεικνύεται σε μια αρκετά κρίσιμη υπόθεση.Κύριο συστατικό αυτών των εξελίξεων είναι η συγκέντρωση του κλάδου σε όλο και λιγότερα χέρια και η υπέρογκη αύξηση των ήδη τεράστιων κερδών, με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου να βρίσκονται στις πρώτες θέσεις του καταλόγου των πιο κερδοφόρων.

Στην αγορά του φρέσκου γάλακτος αποτυπώνεται με τον πιο ανάγλυφο τρόπο η συγκεντροποίηση της παραγωγής, καθώς μόλις τρεις επιχειρήσεις, ΦΑΓΕ, ΔΕΛΤΑ και ΜΕΒΓΑΛ,καλύπτουν σχεδόν το 90% της αγοράς. Το μερίδιο της συνεταιριστικής επιχείρησης ΑΓΝΟ μειώνεται, ενώ κάποιες άλλες μικρές συνεταιριστικές επιχειρήσεις προσπαθούν κάτω από άνισους όρους να επιβιώσουν.

Ενας ανηλεής πόλεμος μαίνεται, με τις δυο μεγαλύτερες επιχειρήσεις (ΦΑΓΕ, ΔΕΛΤΑ) να θέλουν να σβήσουν από το χάρτη τις μικρότερες συνεταιριστικές. Τις επιδιώξεις αυτών των δύο επιχειρήσεων, φωτογράφιζε η διάταξη για την παράταση μέχρι εφτά μέρες του χρόνου κατανάλωσης φρέσκου γάλακτος και η οποία διάταξη έχει προς το παρόν "παγώσει". Η παράταση διευκολύνει το άπλωμά τους σε όλη τη χώρα και το χτύπημα συνακόλουθα των μικρότερων επιχειρήσεων, αλλά και τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν εισαγωγές από άλλες χώρες, κάτι που θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ελληνική παραγωγή.

Από τη γαλακτοκομία, στην τυροκόμηση, στους χυμούς, στην τυποποίηση αγροτικών προϊόντων, τα ισχυρά μεγαθήρια, που δημιουργούνται, τείνουν να καλύψουν όλη την γκάμα των προϊόντων. Ετσι, στη ΦΑΓΕ του ομίλου Φιλίππου έχουν περιέλθει οι επιχειρήσεις ΕΒΓΑ, ΚΡΙΣ - ΚΡΙΣ, ELITE, ΒΟΣΙΝΑΚΗΣ, ΚΑΝΑΚΗΣ, FOLIE, ΡΟΔΟΠΗ,ενώ έχει εξαγοράσει και τη χαρτοβιομηχανία ΒΙΣ στο Βόλο. Επίσης, είχε εξαγοράσει και την ΑΛΛΑΤΙΝΗ και στη συνέχεια μεταπώλησε το τμήμα των αλεύρων στον όμιλο Λεβέντη.Παράλληλα, έχει εξαγοράσει πακέτα μετοχών επιχειρήσεων στο εξωτερικό (Γαλλία, Βέλγιο κλπ.), κάνοντας απευθείας εισαγωγές προϊόντων τους.

Από την πλευρά της, η ΔΕΛΤΑ του ομίλου Δασκαλόπουλου έχει αγοράσει την FROZA,τον "Μπαρμπα - Στάθη",έχει επεκταθεί στους χυμούς και στις εισαγωγές τυποποιημένων προϊόντων, αλλά και στο εξωτερικό με εργοστάσια στην ΠΓΔΜ και στη Γιουγκοσλαβία. Επίσης έχει πουλήσει το 20% των μετοχών της στη γαλλική DANONE και κάνει εισαγωγές προϊόντων της τελευταίας (π. χ. γιαούρτια).

Οι ξένες πολυεθνικές έχουν διεισδύσει για τα καλά. Η ΜΙΣΚΟ έχει περάσει στα χέρια της ιταλικής BARILLA,που αξιοποιεί το δίκτυο της πρώτης για να διακινήσει τα δικά της εισαγόμενα προϊόντα και έχει αρχίσει να μειώνει την εδώ παραγωγή. Ο ΜΕΤΑΞΑΣ και το "Ούζο 12" πέρασαν στην πολυεθνική UDV,που στη συνέχεια μεταπώλησε το "Ούζο 12" στην ΚΑΜΠΑΡΙ.Οι εταιρίες ΠΑΥΛΙΔΗΣ και ΚΡΑΦΤ πέρασαν στον όμιλο "Jacobs Suchard" και ο τελευταίος εξαγοράστηκε από την "Philip Morris" (δραστηριοποιούνταν στα τσιγάρα). Η βιομηχανία Παπαδοπούλου έχει περάσει στον έλεγχο της γαλλικής πολυεθνικής LOU (60% των μετοχών).

Στην αγορά της μπίρας τον έλεγχο έχει, με το 70% περίπου, η "Αθηναϊκή Ζυθοποιία",η οποία επεκτείνεται και στο εξωτερικό, αγοράζοντας εργοστάσια σε Βουλγαρία (έχει μαζί με την "3Ε" το 51% των μετοχών) και σε Σκόπια.

Στην ποτοποιία - οινοποιία επίσης κυριαρχούν οι πολυεθνικές, ενώ στο χώρο των αναψυκτικών δεσπόζουν δυο όμιλοι, η "3Ε" και η "Pepsico".Η "Pepsico" έχει πάρει την ΗΒΗ,αλλά και την TASTY.Κάποιες πολύ μικρές επιχειρήσεις στην επαρχία αγωνίζονται να επιβιώσουν, όπως η ΕΨΑ στο Βόλο και ο ΚΛΙΑΦΑΣ στα Τρίκαλα. Ο τελευταίος, εκτός από κάποια δικά του προϊόντα, δουλεύει φασόν και για την "3Ε".

Η "3Ε" έχει εξαγοράσει όλα τα εμφιαλωτήρια ανά την Ελλάδα. Εχει επεκταθεί, εξαγοράζοντας εργοστάσια σε όλη την Ανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Εκτιμάται ότι η "3Ε" είναι η δεύτερη εμφιαλώτρια εταιρία στον κόσμο του ομίλου της "Κόκα - Κόλα".

Επίσης η "3Ε" εξαγόρασε την αντίστοιχη ιρλανδική εταιρία MOLINO.Πρόσφατα ξεκίνησαν διαδικασίες συγχώνευσης της "3Ε" με την αγγλική εταιρία "Coca - Cola Beverages" (CCB), μέσω ανταλλαγής μετοχών.

Η μητρική αμερικανική εταιρία "Coca - Cola", μέχρι τώρα είχε ένα μικρό πακέτο μετοχών της "3Ε" και την προμήθευε με την πρώτη ύλη. Με τις τελευταίες εξελίξεις και συγχωνεύσεις αναμένεται να πάρει τον έλεγχο της "3Ε".

Ο όμιλος "3Ε" (τουλάχιστον μέχρι τώρα) ανήκει στον όμιλο Λεβέντη,στον οποίο ανήκει επίσης ο όμιλος Παπουτσάνη,οι επιχειρήσεις ΙΝΤΕΑΛ,Πετρίδης (υποδηματοποιία), η ΓΙΟΥΛΑ (υαλουργία) κλπ. Ο όμιλος Λεβέντη προσανατολίζεται στον έλεγχο και της διακίνησης και εμπορίας τροφίμων, αναλαμβάνοντας ήδη τη διακίνηση των προϊόντων "17 Σαλάτες", "Frulite", την εισαγωγή και διακίνηση των γιαουρτιών "Yoplait" κ. ά.

Οι ολιγοπωλιακές καταστάσεις που έχουν δημιουργηθεί στον κλάδο γάλα - τρόφιμα - ποτά, η αλληλοδιαπλοκή με ξένες πολυεθνικές του χώρου ή και άλλων κλάδων, ευδοκίμησαν χάρη στο πλαίσιο που έχουν θέσει οι κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Τις κατευθύνσεις αυτές, που υπηρετούν το στόχο της μεγαλύτερης συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, έσπευσαν να ακολουθήσουν πιστά οι εκάστοτε κυβερνήσεις.

Οι συνέπειες είναι μεγάλες και πολλαπλές. Αγρότες και κτηνοτρόφοι βρίσκονται έρμαια των μεγάλων επιχειρήσεων, που μπορούν να συμπιέζουν τις τιμές των αγροτικών προϊόντων. Σε συνδυασμό με τις ποσοστώσεις και την αντιαγροτική πολιτική οδηγούν σε συρρίκνωση τον αριθμό των αγροτικών νοικοκυριών. Ομως και οι εργαζόμενοι - καταναλωτές είναι έρμαια των μεγαθηρίων, που, ελέγχοντας την αγορά, ελέγχουν και τις τιμές πώλησης, ανεβάζοντάς τες κατά το δοκούν. Ενδεικτικό εδώ είναι το ότι ενώ οι τιμές αγοράς γάλακτος από τους κτηνοτρόφους μειώνονται, δε συμβαίνει το ίδιο με την τιμή πώλησης. Η διείσδυση των πολυεθνικών εγκυμονεί επιπλέον κινδύνους για μείωση της εδώ παραγωγής και αντίστοιχης αύξησης των εισαγωγών.

H... ανάπτυξη του κλάδου γάλακτος - τροφίμων - ποτών, η υψηλή κερδοφορία των βιομηχάνων, συνοδεύτηκε και στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στο χτύπημα των εργασιακών δικαιωμάτων και στην προσπάθεια ανατροπής των εργασιακών σχέσεων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι συνεχώς συρρικνώνονται οι θέσεις εργασίας, καθώς οι εργαζόμενοι που συνταξιοδοτούνται δεν αναπληρώνονται και την ίδια στιγμή ο όγκος της παραγωγής μεγαλώνει, με αποτέλεσμα την εντατικοποίηση της δουλιάς. Για παράδειγμα, στην "Αθηναϊκή Ζυθοποιία" στο εμφιαλωτήριο πριν τέσσερα χρόνια εργάζονταν 75 άτομα και σήμερα μόλις 35, αν και η παραγωγή αυξάνεται. Επίσης, με το "δόλωμα" κάποιου μπόνους, υποχρεώνουν τους εργαζόμενους εκτός από την ειδικότητά τους, να κάνουν εργασίες και άλλων ειδικοτήτων.

Την τελευταία δεκαετία στην "3Ε" το προσωπικό στην παραγωγή έχει μειωθεί κατά 50% περίπου, ενώ η παραγωγή κιβωτίων έχει ανέβει στο διπλάσιο. Στην TASTY από 170 άτομα στην παραγωγή έχουν μείνει 80, στον ΜΕΤΑΞΑ επίσης από 170 άτομα στην παραγωγή έχουν απομείνει 60. Η "Pepsico" έκλεισε πέρσι το εργοστάσιο στη Θεσσαλονίκη, πετώντας στο δρόμο 65 εργαζόμενους. Η ίδια στο εργοστάσιο στο Σχηματάρι έχει επιβάλει φοβερή εντατικοποίηση, σε σημείο που αρκετοί εργαζόμενοι να φτάνουν να κάνουν το μήνα 120 ώρες υπερωρίες.

Παράλληλα, αναπτύσσονται οι "νέες" μορφές εργασιακών σχέσεων, με εργαζόμενους με δελτία παροχής υπηρεσιών, αλλά και οι εργολαβίες, κυρίως στη διακίνηση των προϊόντων των εταιριών και σε βοηθητικές εργασίες, όπως η καθαριότητα και η συντήρηση του μηχανολογικού εξοπλισμού. Εργολάβοι που σε αρκετές περιπτώσεις χρησιμοποιούν ανασφάλιστους αλλοδαπούς με χαμηλά μεροκάματα.

Στη ΦΑΓΕ από τους 1.100 εργαζόμενους, μόλις οι 740 είναι εργαζόμενοι με συμβάσεις αορίστου χρόνου. Οι υπόλοιποι είναι είτε αντιπρόσωποι με δελτίο παροχής υπηρεσιών, είτε απασχολούνται σε εργολάβους. Στη ΔΕΛΤΑ,στην "Αθηναϊκή Ζυθοποιία", στην "Pepsico", στην "3Ε" και σε άλλες επιχειρήσεις περίπου το 50% με 70% της διακίνησης γίνεται μέσω εργολάβων και αντιπροσώπων με δελτία παροχής υπηρεσιών.

Στην "3Ε" ευδοκιμεί και ένα άλλο φαινόμενο, των πωλητών χωρίς ωράριο. Πρόκειται για υπαλλήλους της εταιρίας που γυρνάνε τα μαγαζιά για προώθηση των προϊόντων και οι οποίοι πληρώνονται με το βασικό μισθό για να τρέχουν όλη τη μέρα σαν τις "σβούρες".

Το 8ωρο - 5ήμερο είναι παρελθόν στη ΔΕΛΤΑ, πριν ακόμα την ψήφιση του αντεργατικού νόμου 2639/98. Οι εργαζόμενοι στην παραγωγή γάλακτος υποχρεώνονται να δουλεύουν έξι μέρες τη βδομάδα, 7ωρο καθημερινά και 5ωρο το Σάββατο!Επίσης οι υπάλληλοι της εταιρίας στη διακίνηση γιαουρτιών υποχρεώνονται να δουλεύουν έξι μέρες τη βδομάδα, χωρίς να τους καταβάλλεται η παραμικρή ώρα υπερωρίας.

Ντίνα ΝΤΑΒΟΥ

Ελάχιστες "οικογένειες" ελέγχουν πλέον το κλάδο τροφίμων - ποτών, καταβροχθίζοντας τις μικρές επιχειρήσεις