Το δύσμορφο πρόσωπο της παιδικής εργασίας κάνει την εμφάνισή του σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Το 1/4 της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας οφείλεται στην παιδική εργασία!!! Ενας αμείλικτος κλοιός τεράστιων οικονομικών συμφερόντων σφίγγει γύρω από εκατοντάδες εκατομμύρια μικρά παιδιά. Το κεφάλαιο δε διακρίνεται φυσικά - ανάμεσα στα άλλα - για την ευαισθησία του. Οπως εκμεταλλεύεται πόρους, καταστάσεις, όλους τους εργαζόμενους και τους λαούς του κόσμου, έτσι εκμεταλλεύεται και τα παιδιά, ανεξαρτήτου ηλικίας, εθνικότητας, φυλής και φύλου. Είναι κι αυτά, αριθμοί, μέσα παραγωγής, εργαλεία, παράγοντες πρόσθεσης ή αφαίρεσης κέρδους, για τους κεφαλαιοκράτες.

Σε πολλές χώρες της Ασίας,της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής,ακόμη και στην Αυστραλία,αλλά και πολύ πιο κοντά μας, υπάρχουν παιδιά που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο γνωρίζουν από πολύ νωρίς τον αγώνα της βιοπάλης και σε πολλές περιπτώσεις μεγαλώνουν και γερνούν πριν την ώρα τους, υποφέρουν και οδηγούνται στο θάνατο.

Υπολογίζεται ότι στις λεγόμενες αναπτυσσόμενες χώρες εργάζονται 250 εκατ. παιδιά, ηλικίας 5-14 ετών. Από αυτά υπολογίζεται ότι 50-60 εκατ. παιδιά, ηλικίας 5-11 ετών, εργάζονται σε επικίνδυνες συνθήκες!!! Οι πιο ακραίες μορφές παιδικής εργασίας, αλλά και το μεγαλύτερο ποσοστό, παρατηρούνται σε χώρες της Ασίας, του οικονομικού "παραδείσου" της δεκαετίας του '80. Στην Ασία εντοπίζεται το 61% των παιδιών που εργάζονται στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Στην Αφρική το 32% και στη Λατινική Αμερική το 7%! Τα 140 εκατομμύρια παιδιά (56%) είναι αγόρια και τα 110 εκατομμύρια (44%) κορίτσια.

Γενικότερα, το ποσοστό συμμετοχής των παιδιών, ηλικίας από 5-14 ετών, στην οικονομική δραστηριότητα, εκτιμάται σύμφωνα με στοιχεία του 1995: Στο 24,7% για όλο τον κόσμο! Στο 41,4% για την Αφρική. Στο 21,1% για την Ασία, πλην Ιαπωνίας. Στο 16,5% για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική. Στο 10,4% για την Ωκεανία, πλην Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας (ουσιαστικά δηλαδή η Νέα Γουινέα και μια σειρά νησιών στην περιφέρεια της ηπείρου).

Αυτά είναι μερικά από τα σημαντικότερα στοιχεία που έχουν συλλεχτεί για την παιδική εργασία σε παγκόσμιο επίπεδο, ωστόσο θεωρείται βέβαιο ότι ο αριθμός είναι ακόμη μεγαλύτερος και ότι υπάρχει σημαντική αύξηση της παιδικής εργασίας στην Ευρώπη, δεδομένου της οικονομικής και θεσμικής κατάστασης που έχει διαμορφωθεί στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες.

Αυτή τη στιγμή, μικρά ή μεγαλύτερα παιδιά - μερικά είναι μικρότερα και από πέντε χρονών - πλένουν τζάμια αυτοκινήτων στην Ελλάδα για ένα κατοστάρικο, ράβουν δερμάτινες ποδοσφαιρικές μπάλες στο Πακιστάν για 25 αμερικάνικα σεντς το κομμάτι, τοποθετούν τα φιτίλια στα γνωστά μας "δυναμιτάκια" στην Ινδία, είναι ρακοσυλλέκτες στη Λατινική Αμερική, εκπορνεύονται στην Ταϊλάνδη, στρατεύονται αναγκαστικά σε χώρες της Αφρικής. Οι "εργασίες" αυτές, σε συνάρτηση και με την ηλικία των παιδιών, χαρακτηρίζονται ακραίες, ενώ πολλές από αυτές υπόκεινται στο κοινό ποινικό δίκαιο, πρώτα απ' όλα και πριν αναζητηθεί ο ρόλος του Εργατικού Δίκαιου.

Η πρόσφατη 87η Σύνοδος της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας,που πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη 1-17 Ιούνη, κατέληξε σε μια Διεθνή Σύμβαση Εργασίας με βάρος σ' αυτές τις ακραίες, τις λεγόμενες χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας. Δυστυχώς, ακόμη κι αυτό το θέμα έγινε αφορμή για "ακραίες" μορφές πολιτικής αντιπαράθεσης, ακόμη και εκμετάλλευσης. Ο διαβόητος "πλανητάρχης", ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπ. Κλίντον χρησιμοποίησε πρώτος και καλύτερος το βήμα της Συνδιάσκεψης, για να εκφράσει το "ενδιαφέρον" και τον "αποτροπιασμό" της χώρας του για τις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας! Αυτός που κομμάτιασε δεκάδες παιδιά με τις βόμβες του, έκανε κήρυγμα στη Γενεύη και ασχολήθηκε επιπλέον και με γενικότερα εργασιακά δικαιώματα!!!

Η νέα σύμβαση είναι λοιπόν πραγματικότητα και συμπληρώνει προηγούμενες συμβάσεις και για την παιδική εργασία και γενικότερα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, καμία τέτοια σύμβαση δεν μπορεί ή δεν επιδιώκει να χτυπήσει τα οικονομικά συμφέροντα που οδηγούν στην εκμετάλλευση των παιδιών. Πολυεθνικές εταιρίες, με την έδρα τους στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, έχουν δημιουργήσει θυγατρικές επιχειρήσεις σε χώρες που ανθεί η παιδική εργασία, προκειμένου να ξεπεράσουν την όποια προστατευτική νομοθεσία ισχύει στη χώρα όπου εδρεύουν. Ακόμη και όταν δεν εμπλέκονται άμεσα, συνεργάζονται με εταιρίες που, χρησιμοποιώντας την παιδική εργασία, μειώνουν σημαντικά το κόστος συναλλαγής με τις πολυεθνικές.

Αυτές οι εταιρίες με τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα, που επιβάλλονται σε χώρες του Τρίτου Κόσμου και που ασκούν μια ευρύτερη εξουσία σε αυτές τις χώρες, γεννούν και συντηρούν την παιδική εκμετάλλευση. Ταυτόχρονα, κυβερνήσεις της Δύσης και εργοδοτικές οργανώσεις υποτίθεται ότι αναζήτησαν στη Συνδιάσκεψη "λύση" στο πρόβλημα της εκτεταμένης παιδικής εργασίας, έχοντας τη βεβαιότητα ότι στα πλαίσια της "νέας τάξης" κανείς δεν μπορεί να επιβάλει, με οποιοδήποτε τρόπο, τα όποια μέτρα αποφασίσουν.

Η διεθνής σύμβαση, στην οποία κατέληξε η Σύνοδος της ΔΟΕ, δίνει βάρος στον καθορισμό των χειρότερων μορφών παιδικής εργασίας, τον ηλικιακό ορισμό του "παιδιού" και ορισμένα άλλα ζητήματα προστασίας και εκπαίδευσης. Ενδεικτικό είναι όμως ότι η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας περιορίζεται να εντοπίσει και να απαγορέψει τις πιο ακραίες εκφράσεις της παιδικής εργασίας, αν και διατυπώνει σαν στόχο την κατάργησή της.

Η θέση αυτή είναι τυπική, καθώς καμία χώρα δε θέλει την πλήρη κατάργηση της παιδικής εργασίας. Θα ήταν αρκετό όμως για αρχή η απαγόρευση των χειρότερων αυτών μορφών, εάν η σύμβαση συνοδευόταν από την πολιτική βούληση εφαρμογής της, κάτι που δε διασφαλίζεται ούτε από περιεχόμενό της, ούτε από τη λειτουργία της ΔΟΕ, ούτε από την πρακτική κάποιου κράτους - μέλους της Οργάνωσης.

Οσον αφορά το περιεχόμενο της σύμβασης, το πιο σημαντικό άρθρο, το άρθρο 3, καθορίζει σαν "χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας":

"Κάθε μορφή δουλείας ή ανάλογες πρακτικές όπως η πώληση και η παράνομη εκμετάλλευση παιδιών, η καταναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία, η υποδούλωση παιδιών λόγω χρεών.

Τη χρησιμοποίηση και την προμήθεια ή την προσφορά ενός παιδιού με σκοπό την πορνεία, για την παραγωγή πορνογραφικού υλικού ή πορνογραφικών θεαμάτων.

Τη χρησιμοποίηση, την προμήθεια, ή την προσφορά ενός παιδιού για παράνομες δραστηριότητες, ιδίως για την παραγωγή και τη διακίνηση ναρκωτικών, όπως καθορίζονται από τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις.

Τις εργασίες οι οποίες, από τη φύση τους ή από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ασκούνται, θέτουν σε κίνδυνο την υγεία, την ασφάλεια ή την ηθική του παιδιού".

Στους ορισμούς αυτούς, προστέθηκε εκ των υστέρων κι αυτός της αναγκαστικής στράτευσης,που επίσης έχει πάρει σημαντικές και φρικιαστικές διαστάσεις σε ορισμένες περιοχές.

Σύμφωνα με τη σύμβαση, παιδιά θεωρούνται τα άτομα κάτω των 18 ετών. Η κατεύθυνση της σύμβασης είναι η κάθε χώρα να δημιουργήσει μηχανισμούς ελέγχου εφαρμογής των διατάξεών της. Επίσης, κάθε χώρα πρέπει να εκπονεί και να εφαρμόζει προγράμματα δράσης, για την εξάλειψη κατά προτεραιότητα των χειρότερων μορφών παιδικής εργασίας. Να καθορίζει ποινικές ή άλλες κυρώσεις για τους παραβάτες. Να φροντίσει για την απομάκρυνση των παιδιών από τέτοιες εργασίες και να βοηθήσει στην αποκατάστασή τους, την κοινωνική τους επανένταξη και την πρόσβασή τους στη δημόσια δωρεάν παιδεία.

Ταυτόχρονα με τη σύμβαση, η Συνδιάσκεψη εξέδωσε και μια σύσταση, ένα συμπληρωματικό κείμενο με εξειδικεύσεις, που αφορούν την αναγνώριση και καταγγελία των χειρότερων μορφών παιδικής εργασίας, τη λήψη μέτρων που θα παίρνουν υπόψη τους τις φυσικές και ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών, την παροχή ιδιαίτερης προσοχής στα μικρότερα παιδιά και τα κορίτσια, την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, τη συλλογή στατιστικών στοιχείων.

Τα παιχνίδια πολιτικών ισορροπιών, οι πολύωρες αντιπαραθέσεις για την αλλαγή μιας λέξης ή μιας φράσης, οι ενστάσεις κυβερνήσεων για την αποφυγή δυσμενών ανακοινώσεων, η συνδιαλλαγή κυβερνητικών, εργοδοτικών, αλλά και εργατικών αντιπροσώπων, που διέπονται από τη λογική του "κοινωνικού εταιρισμού", ήταν τα χαρακτηριστικά και της φετινής, 87ης Συνόδου της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας,η οποία κατέληξε σε μια σύμβαση για την παιδική εργασία και συζήτησε για την προστασία της μητρότητας. Στη Σύνοδο συμμετείχαν 415 αντιπροσωπείες, κυβερνήσεων, εργατικών και εργοδοτικών οργανώσεων, από 174 χώρες.

Η Οργάνωση, η οποία συστάθηκε το 1919, παράλληλα με την Κοινωνία των Εθνών, έχει επιτελέσει ένα σημαντικό έργο στο ζήτημα της εργατικής νομοθεσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η παρέμβασή της έχει περιοριστεί σε έναν τυπικό χαρακτήρα, σαν αποτέλεσμα της αλλαγής των διεθνών και όχι μόνο συσχετισμών, μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων.

Στο παρελθόν δίνονταν μνημειώδεις μάχες για την εισαγωγή μιας ρύθμισης, σε κάποια Διεθνή Σύμβαση Εργασίας και η εφαρμογή των συμβάσεων διασφαλιζόταν σε ένα μεγάλο βαθμό από την πίεση, που ασκούσαν τα σοσιαλιστικά κράτη και τα κινήματα σε εθνικό επίπεδο. Τώρα, η διασφάλιση αυτή χάθηκε και οι Σύνοδοι αποτελούν όλο και περισσότερο ένα πρόσχημα, προκειμένου να δημιουργηθεί και συντηρηθεί μια ψευδεπίγραφη εικόνα "προοδευτισμού" των ανεπτυγμένων κρατών.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της παρέμβασης Κλίντον για την παιδική εργασία, όπου έχυσε "κροκοδείλια" δάκρυα, αλλά και η ενθουσιώδης, δουλοπρεπής υποδοχή του από τη μεγάλη πλειοψηφία των αντιπροσώπων.

Ενα ακόμη δείγμα του τρόπου που διεξάγονται οι Σύνοδοι στα σημερινά πλαίσια, είναι και η έντονη διαμάχη που ξέσπασε κατά τη λήξη της, στις 17 Ιούνη, γεγονός που σπάνια συμβαίνει την τελευταία μέρα της Συνόδου. Μια διαμάχη για την έκδοση μιας τυπικής απόφασης, που αφορούσε την καταγγελία της Μιανμάρ (Βιρμανίας) σχετικά με την παιδική εργασία, χωρίς πρακτικές συνέπειες για τη συγκεκριμένη χώρα. Τελικά, παρά την αντίδραση αμερικανικών και άλλων συμφερόντων που δραστηριοποιούνται στη Μιανμάρ, αποφασίστηκε η αποπομπή της από τη ΔΟΕ και η απαγόρευση να λαμβάνει βοήθεια ή να παρίσταται στις συνόδους της, μέχρι να σταματήσει την καταναγκαστική εργασία.

Εκπρόσωπος της ΔΟΕ δήλωσε ότι "πρόκειται ουσιαστικά για απομόνωση, αφού η ΔΟΕ δεν έχει μηχανισμούς για την επίσημη αποπομπή μιας χώρας". Η απόφαση αναφέρει ότι η στάση και η συμπεριφορά της Μιανμάρ είναι "κατάφωρα ασυμβίβαστα" με τις αρχές που διέπουν τη ΔΟΕ.

Οι αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν δεν είχαν σκοπό να εμποδίσουν την εφαρμογή της σύμβασης για την παιδική εργασία στη συγκεκριμένη χώρα, καθώς καμία Διεθνής Σύμβαση Εργασίας δεν είναι υποχρεωτική, αλλά για την προστασία της"εικόνας" της χώρας αυτής στη διεθνή κοινότητα, κάτι που κυριαρχεί και στις υπόλοιπες "αντιπαραθέσεις" στη Σύνοδο.

Η μη υποχρεωτικότητα των συμβάσεων, αποτελεί μια μεγάλη διευκόλυνση για πολλές χώρες. Υποχρεωτικό είναι μόνο να φέρουν κάποια στιγμή τη σύμβαση προς συζήτηση στα νομοθετικά τους όργανα και μόνο αν εγκριθεί από αυτά, παίρνει τη μορφή νόμου. Ετσι, ακόμη και το πιο ικανοποιητικό κείμενο για την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων, έχει μικρή σημασία για χώρες που περισσότερο ή λιγότερο συστηματικά, τα καταπατούν. Αυτός είναι και ο λόγος, για τον οποίο μπορεί ακόμη και σήμερα να συζητιούνται ορισμένα "καυτά" θέματα, στις Συνόδους, όπως της παιδικής εργασίας. Από την άλλη, πολλές χώρες έσπευσαν να επικυρώσουν γρήγορα την περσινή σύμβαση της ΔΟΕ - ανάμεσά τους και η Ελλάδα - για τη διευκόλυνση της λειτουργίας ιδιωτικών γραφείων εργασίας.

Η έλλειψη του "αντίπαλου δέους", των σοσιαλιστικών κρατών που με την οικονομική τους δραστηριότητα σε παγκόσμιο επίπεδο είχαν τη δυνατότητα να πιέσουν για την εφαρμογή θετικών ρυθμίσεων για τους εργαζόμενους, αναδεικνύεται και σε αυτή την περίπτωση σαν ένα σημαντικό πλήγμα για τους εργαζόμενους όλου του κόσμου.

Παρόλο που στην Ελλάδα υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της μητρότητας - για παράδειγμα, προβλέπεται άδεια για τις εργαζόμενες που γεννούν, κάποια επιδόματα, απαγορεύεται η απόλυση εγκύου - αυτό δεν ισχύει γενικά, ακόμη και για περισσότερο ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες από τη δική μας. Αν και περιθώρια βελτίωσης πάντα υπάρχουν, ωστόσο, η συζήτηση και το κείμενο που καταλήχτηκε στη Συνδιάσκεψη Εργασίας στη Γενεύη, σχετικά με την προστασία της μητρότητας, δεν αφορά την Ελλάδα, καθώς θέτει γενικές παραμέτρους, που ήδη συμπεριλαμβάνονται στη νομοθεσία μας.

Η συζήτηση που έγινε έχει να κάνει με τη διαμόρφωση ενός σχεδίου, πάνω στο οποίο θα ακολουθήσει μια δεύτερη συζήτηση, η οποία και θα καταλήξει στη διαμόρφωση Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας. Συνήθως αυτή η διαδικασία ολοκληρώνεται σε δυο Συνδιασκέψεις, όχι απαραίτητα διαδοχικές.

Το σχέδιο που καταλήχτηκε, αφορά την παροχή άδειας στις εργαζόμενες που γεννούν, καθώς και άλλα θέματα που έχουν να κάνουν με χρηματικές και σε είδος αποζημιώσεις. Μια προηγούμενη σύμβαση που ισχύει, η ΔΣΕ 103 του 1952, είχε ανάλογες διατάξεις, αλλά περιορισμένο πεδίο εφαρμογής. Αυτή τη φορά, επισημαίνεται ότι "η σύμβαση πρέπει να εφαρμόζεται σε όλες τις μισθωτές γυναίκες". Ιδιαίτερη σημασία έχει ότι οι διατάξεις που πρόκειται να προκύψουν αφορούν όλες τις εργαζόμενες μητέρες και τα παιδιά τους, ανεξάρτητα από το αν είναι έγγαμες και αν τα παιδιά έχουν γεννηθεί εντός ή εκτός γάμου.

Για άλλη μια φορά όμως, στα πλαίσια μιας γενικότερης τακτικής της ΔΟΕ, αλλά και της προηγούμενης σύμβασης, προβλέπονται εξαιρέσεις, οι οποίες μάλιστα αφήνονται στην ευχέρεια των κρατών να τις καθορίσουν. Συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι ύστερα από συνεννόηση με τους εργαζόμενους και τους εργοδότες- πάγια επωδός της ΔΟΕ στα κείμενά της - ένα κράτος μπορεί "να εξαιρέσει ολικά ή μερικά από το πεδίο εφαρμογής της σύμβασης περιορισμένες κατηγορίες εργαζομένων γυναικών ή επιχειρήσεων, εφόσον η εφαρμογή της θα δημιουργούσε ιδιαίτερα προβλήματα ουσιώδους σημασίας"!

Τα υπόλοιπα ζητήματα που θέτει το σχέδιο αυτό είναι:

- Η παροχή άδειας μητρότητας διάρκειας τουλάχιστον 12 εβδομάδων και η συμπληρωματική άδεια σε περίπτωση επιπλοκών, η διάρκεια της οποίας αφήνεται να καθοριστεί από το κάθε κράτος.

- Η παροχή ιατρικών υπηρεσιών, που περιλαμβάνει προγεννητική φροντίδα, φροντίδα κατά τον τοκετό και μετά από αυτόν, καθώς και νοσηλευτική περίθαλψη, όταν κρίνεται αναγκαίο.

- Η παροχή χρηματικής αποζημίωσης, έτσι ώστε "η γυναίκα να μπορεί να εξασφαλίσει πλήρως και κάτω από καλές συνθήκες υγείας τη δική της φροντίδα και του παιδιού της, σύμφωνα με ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής". Η αποζημίωση αυτή δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τα 2/3 των απολαβών που είχε η εργαζόμενη για τον υπολογισμό των παροχών. Η παροχή σε χρήμα πρέπει να χορηγείται στην εργαζόμενη, ακόμη κι αν αυτή δεν πληρεί κάποιες προϋποθέσεις, από την κοινωνική πρόνοια.

Προβλέπεται, επίσης, η απαγόρευση απόλυσης μιας γυναίκας, όταν είναι έγκυος, λείπει με άδεια μητρότητας και, κατά τη διάρκεια της επιστροφής της, αν και η διατύπωση αφήνει τη δυνατότητα να γίνει απόλυση, αν δε συνδέεται με το ζήτημα της εγκυμοσύνης. Ακόμη, γίνεται η παραίνεση στα κράτη, να μην είναι η μητρότητα πηγή διάκρισης για την απασχόληση.

Η σύσταση, που σαν σχέδιο συζητήθηκε επίσης στη Συνδιάσκεψη, κινείται στην κατεύθυνση της διεύρυνσης των παραπάνω παροχών, της διάρκειας της άδειας, της χρηματικής αποζημίωσης κλπ.

Ολες αυτές οι διατάξεις, παραινέσεις, ρυθμίσεις, υπόκεινται βεβαίως στο ίδιο καθεστώς, κάτω από το οποίο συζητήθηκε και η φετινή σύμβαση για την παιδική εργασία, με ανάλογες επιπτώσεις στην πρακτική εφαρμογή και προστασία εκατομμυρίων εργαζομένων μητέρων.

1) Η 8χρονη Ινδή Marishwara εργάζεται στην παραγωγή σπίρτων 12 ώρες τη μέρα, έξι μέρες τη βδομάδα. Για την εργασία της αμείβεται με 1 δολάριο... Τη βδομάδα...

2) Δύο με τρεις μπάλες τη μέρα καταφέρνει να ράψει το κάθε ένα από τα χιλιάδες παιδιά που κάνουν αυτή τη δουλιά στο Πακιστάν. Αμείβονται με 25 σεντς για την κάθε μπάλα, που στις αγορές της Δύσης πουλιούνται προς 50 δολάρια η μία...

3) Χιλιάδες παιδιά δουλεύουν, κάτω από εξαιρετικά επικίνδυνες συνθήκες, για τις βιομηχανίες παραγωγής πυροτεχνικών

4) Στην πρωτεύουσα της Κολομβίας ένας πιτσιρίκος σέρνει το καροτσάκι του, μαζεύει χαρτιά και άλλα υλικά που θα πουλήσει για ανακύκλωση

ΚEIMENA: Γιώργος ΦΛΩΡΑΤΟΣ