Είναι πρόοδος ή οπισθοδρόμηση; Μπορεί να κατασκευάσει κανείς έργα τέχνης με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές ή όχι; Μήπως οι Η/Υ κάποτε θα αντικαταστήσουν την κλασική ζωγραφική; Πρέπει ή έστω αξίζει τον κόπο να ασχοληθούν οι κλασικοί ζωγράφοι με τους Η/Υ και τι έχουν να κερδίσουν;

Δεν αναφερόμαστε σε κάποιους ειδικούς Η/Υ που παρουσιάζονται κατά καιρούς σε διεθνείς εκθέσεις και διαθέτουν ηλεκτρονικά κατευθυνόμενους χρωστήρες. Αναφερόμαστε στους κοινούς προσωπικούς Η/Υ, στα PC, που λίγο ως πολύ όλοι γνωρίζουν και όλοι σχεδόν μπορούν να διαθέτουν και στα προγράμματα που κυκλοφορούν και διδάσκονται σε σχολές γραφιστών. Αναφερόμαστε στον κοινό ζωγράφο, που βγάζει το ψωμί του με τη δουλιά του και προβληματίζεται.

***

Ξεκινάμε. Μπροστά μας έχουμε ένα PC με τα Windows 95 και κάποιο πρόγραμμα από τις νεότερες εκδόσεις Corel, Adobe, Micrografx ή κάποιο ισότιμο. Με το "ποντίκι" κάνουμε κλικ, "σύρουμε και τραβάμε" και τα αποτελέσματα είναι κάτι περισσότερο από εντυπωσιακά.

Αν οι γραμμές που τραβάμε δε μας ικανοποιούν τις σβήνουμε, τις κόβουμε, τις συμπληρώνουμε, τους αλλάζουμε μορφή και όλα αυτά με τα ηλεκτρονικά μολύβια, σβηστήρες, ξυραφάκια. Μέχρις εδώ μάλλον τίποτα το πολύ καινούριο. Το τελευταίο όμως επίτευγμα του προγράμματος μάς άφησε γοητευμένους. Πρόκειται για τη μαγεία της καμπύλης. Ολα τα ζωγραφικά αντικείμενα χειραγωγούνται με τρόπο που τελικά να δίνουν υπέροχες μορφές. Χωρίς γραμμοσύρτες και καμπυλόγραμμα προσφέρει τη δυνατότητα να διαμορφωθούν σε ελάχιστο χρόνο θαυμάσιες καμπύλες σε βαθμό τελειότητας που θα ζήλευε και ένας μάστορας.

Οσοι ζωγράφοι πιστεύουν στην εκφραστική δύναμη της καμπύλης θα βρουν τον παράδεισό τους. Τεράστια ποικιλία από ηλεκτρονικά πινέλα, μολύβια και πένες μέχρι ειδικές πένες καλλιγραφίας, που αν όλα ήταν υλικά θα ήταν πρακτικά αδύνατο να τα προμηθευτεί κάποιος.

***

Μια φυσική εικόνα μπορεί να μετατραπεί σε ηλεκτρονική μέσω ενός ανιχνευτή (scanner). Από εκεί και πέρα νέοι ορίζοντες ανοίγουν. Οι πιο απλές παρεμβάσεις είναι το κολάζ και το μοντάζ. Πρακτικά οι ηλεκτρονικές δυνατότητες ξεπερνούν τις φυσικές. Μπορεί κανείς όχι απλά να κόβει και να κολλάει, αλλά να αυξομειώνει το μέγεθος των αντικειμένων, να τους αλλάζει συνεχώς θέση, φωτεινότητα ή χρώμα, άλλο να το φέρνει μπροστά και άλλο να το κρύβει, δίπλα ή πίσω από γράμματα, "τρύπες" και άλλα αντικείμενα.

Πιο προχωρημένες παρεμβάσεις είναι εκείνες που αφορούν τη λεπτομερειακή επεξεργασία μιας εικόνας. Η τελειότητα είναι τέτοια που αν εκτυπωθεί το αποτέλεσμα η νέα φυσική φωτογραφία δεν μπορεί να θεωρηθεί τεκμήριο για νομικές υποθέσεις.

Μια παλέτα με πάνω από 16 εκατομμύρια (!!!) χρώματα έχει ξεπεράσει κατά πολύ την ικανότητα διάκρισης του ανθρώπινο ματιού. Χρώματα δωρεάν, από τα οποία όσες ποσότητες κι αν ξοδευτούν δεν κινδυνεύουμε καν να "ξεμείνουμε". Δοκιμάζονται, αλληλοεπικαλύπτονται, αντικαθιστώνται ή αραιώνονται όπως αραιώνονται και τα φυσικά χρώματα με νερό ή νέφτι. Ανακατεύονται ελάχιστα, λίγο ή περισσότερο, για να δώσουν ένα ειδικό εφέ, ακριβώς όπως και τα φυσικά. Οσες αλλαγές και αν γίνουν πάνω στην επιφάνεια εργασίας, τα χρώματα δε χαλάνε, δεν "παστώνουν". Εκτός κι αν θέλει κανείς να δίνουν την εντύπωση ότι είναι παστωμένα ή ανάγλυφα.

Δεκάδες εφέ μπορούν να αλλοιώσουν συνολικά ή μερικά και σε όποιο βαθμό θελήσει κανείς την εικόνα σε θέματα υφής, επιπέδου εργασίας, τονικότητας, καθαρότητας, φωτισμού, θαμπώματος, διαφάνειας. Ο,τι δηλαδή μπορεί να κάνει κανείς με οποιοδήποτε φυσικό εργαλείο, μπορεί να το κάνει και ηλεκτρονικά. Και κάτι παραπάνω: Οι μάστορες συνηθίζουν να κατασκευάζουν οι ίδιοι τα δικά τους εργαλεία. Οι ηλεκτρονικοί χειριστές έχουν ακριβώς τις ίδιες δυνατότητες.

Με δυο λόγια, δεν υπάρχει πρακτικά κάποια εργασία που θα μπορούσε να κάνει κανείς με φυσικό τρόπο που να μην μπορεί να το κάνει και ηλεκτρονικά.***

Και πρώτα από όλα, αν με όλες αυτές τις δυνατότητες που προσφέρουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές θα άξιζε να πετάξουμε τα φυσικά εργαλεία και να χρησιμοποιούμε στο εξής τα ηλεκτρονικά.

Κατά τη γνώμη μας, ούτε λόγος να γίνεται. Η αμεσότητα που συνδέει τον καλλιτέχνη με το έργο του εξαφανίζεται ανεπιστρεπτί στους Η/Υ. Η άμεση επαφή φυσικού δημιουργού - υλικού έργου αντικαθίσταται από τη σχέση δημιουργού - μηχανικών διαδικασιών με μαθηματικές εξισώσεις, και άυλου αποτελέσματος. Για να υλοποιηθεί το αποτέλεσμα απαιτείται εκτυπωτής. Χάνεται η μοναδικότητα ανάμεσα σε πρωτότυπο και σε αντίγραφο, κάτι βέβαια που ονειρεύτηκαν και το επιδίωξαν οι καλλιτέχνες με τα "πολλαπλά" αλλά όχι με αυτό το μηχανιστικό τρόπο που μοιάζει με τυπογραφία.

Αχρηστεύεται το χέρι του δημιουργού. Το ηλεκτρονικό χέρι, όσο τέλειες παρεμβάσεις και αν κάνει, παραμένει ένα κρύο κλικ στο πλαστικό ποντίκι του υπολογιστή. Οσο περισσότερο δουλεύει ο μάστορας με φυσικά εργαλεία, τόσο περισσότερο τελειοποιείται το χέρι του. Οσο περισσότερο δουλεύει ο χρήστης Η/Υ, τόσο το χέρι του αχρηστεύεται και εκφυλίζεται. Με τον υπολογιστή όμως ακόμα και ένας ζωγράφος με Πάρκινσον μπορεί να τα καταφέρει μια χαρά.

Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η φυσική εξέλιξη του χεριού δεν έχει και τόση σημασία και ο εκφυλισμός θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με γυμναστικές ασκήσεις. Αν επομένως το αποτέλεσμα είναι ικανοποιητικό, τι σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιείται; Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά όσο φαίνονται, διότι κατά βάθος υπάρχει ηλεκτρονικό αποτέλεσμα επειδή ακριβώς προϋπάρχει η φυσική τέχνη.

***

Τελικά, λοιπόν, τι συμπεραίνουμε; Από τη μια θαυμάζουμε τις δυνατότητες και τα αποτελέσματα με τη χρήση των Η/Υ και από την άλλη απορρίπτουμε τη χρήση τους. Τι δει γενέσθαι;

Κατά τη γνώμη μας το δρόμο δείχνει η ίδια η εργασία. Η ηλεκτρονική ζωγραφική δεν μπορεί να υποκαταστήσει ολοκληρωτικά τη φυσική. Ούτε από μόνη της μπορεί να αναδείξει ζωγράφους. Είναι όμως ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στα χέρια του καλλιτέχνη, ένα μέσο γρήγορων αποτελεσμάτων, δοκιμών και πειραματισμών και ένας τρόπος γνωριμίας με όλες τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται από άλλους.

Δεν πρέπει λοιπόν ο ζωγράφος να παραιτηθεί από τη φυσική δημιουργία για χάρη της ηλεκτρονικής, διότι οδηγείται σε πολλά αδιέξοδα. Δεν πρέπει όμως και να γυρίσει την πλάτη του στους Η/Υ γιατί έχει πολλά να χάσει. Η λαϊκή σοφία λέει ότι τα εργαλεία δεν κάνουν τον μάστορα. Η πείρα όμως λέει ότι και μάστορας χωρίς εργαλεία δεν υπάρχει. Πρέπει να δούμε αυτά τα δυο στη διαλεκτική τους ενότητα, δηλαδή να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο υπολογιστής δεν είναι παρά ένα άριστο εργαλείο ανάμεσα στα άλλα φυσικά εργαλεία του μάστορα.

Αντώνης ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ