"Δεν πρέπει να χαθεί καμιά εικόνα απ' όσες τυπώθηκαν στο νου ή στο χαρτί εκείνων, που αγωνίστηκαν, πολέμησαν, κυνηγήθηκαν, φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, τουφεκίστηκαν, εκτελέστηκαν", διαβάσαμε σε πρόσφατο χρονογράφημα της Ιωάννας Καρατζαφέρη στο "Ρ", με θέμα τα ογδοντάχρονα του ΚΚΕ. Συναντήσαμε την συγγραφέα και της ζητήσαμε να μας αναπτύξει περισσότερο αυτήν την ενδιαφέρουσα σκέψη της:

- Από την πλευρά των γυναικών, αν μπορώ να μιλήσω, αυτές, εκτός από το γεγονός ότι πολέμησαν σαν μάχιμες στο ΕΑΜ, στην ΕΠΟΝ και το λαϊκό στρατό, βοήθησαν, στήριξαν τον αγώνα σε καθημερινή βάση. Εγραφα σ' αυτό το κείμενο που δημοσιεύτηκε στο "Ρ" πως δεν πρέπει να χαθεί "ούτε μια κούπα γάλα, που άρμεξε από την κατσίκα της κάποια χωρική, που δεν ήξερε γραφή και ανάγνωση και την πρόσφερε σ' έναν αντάρτη, σ' έναν κυνηγημένο, ενώ μια κρυφή φωνή μέσα της της έλεγε ότι εκείνος πολεμούσε για τη δική της λευτεριά...". Δεν το θέτω μεταφυσικά, όμως αυτές οι γυναίκες που δεν ήταν καταρτισμένες, ώστε να ξέρουν τι ακριβώς συνέβαινε, είχαν την αίσθηση ότι αυτός ο στρατιώτης, αυτός ο αντάρτης, που πεινάει κι έρχεται να πάρει ένα ποτήρι γάλα, ήταν στα βουνά για τη δική τους λευτεριά, γι' αυτήν την πατρίδα, που και οι ίδιες κατοικούσαν.

Γενικά, υπήρξε ένα μεγάλο φάσμα ανθρώπων, που βοήθησε τον αγώνα - άλλος από το περίσσευμά του, άλλος από το υστέρημά του και πολλοί κυνηγήθηκαν γι' αυτό. Και νομίζω ότι καμιά εικόνα δεν πρέπει να χαθεί. Κι όταν λέω εικόνα, δε με ενδιαφέρει, αν είναι από αφήγηση και καταγράφεται, αν είναι ζωγραφικός πίνακας, αν είναι κέντημα, κινηματογραφική ταινία ή φωτογραφία, που τραβήχτηκε τυχαία... Νομίζω ότι όλες αυτές οι εικόνες πρέπει να συλλεγούν και να εκτεθούν...

- Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί προοδευτικοί και αξιόλογοι άνθρωποι, που υποστηρίζουν ότι τώρα πια υπάρχουν πάρα πολλές μαρτυρίες, ότι η ιστορία δε γράφεται με μαρτυρίες, χρειάζονται άλλα στοιχεία...

- Διαφωνώ κάθετα. Ημουν κάποτε με την Ζωρζ Σαρή και κάποιους άλλους συναδέλφους συγγραφείς και μιλούσε η Ζωρζ Σαρή για όσα πέρασε στην εξορία. Της είπα ότι "πρέπει να τα γράψετε. Αλλά, αν δεν μπορείτε, αν δεν έχετε αυτή την ισχυρή γλώσσα να τα γράψετε, γιατί αυτά είναι πολύ ισχυρά πράγματα, μπορείτε να συνεργαστείτε με κάποιον - και τώρα όποιος γράφει θα πρέπει να σκέφτεται τον 21ο αιώνα". Δηλαδή, μπορεί να αφαιρεθεί το μελόδραμα και να μείνει το πραγματικό γεγονός. Ο άνθρωπος πρέπει μετά να συγκινείται από τα πραγματικά γεγονότα, για να βάζει και το δικό του μυαλό να δουλεύει και το δικό του αίσθημα να συλλειτουργεί. Η ιστορία θα γραφτεί, βάσει δεδομένων με τους κομπιούτερ και δεν πρέπει αυτό να το ξεχνάμε. Αλλά η βάση δεδομένων θα βγει μέσα από τα βιβλία και τις αφηγήσεις - δε θα βγει από κανέναν άλλο τρόπο η μνήμη στα κομπιούτερ.

- Κάτι που εντυπωσιάζει είναι ότι, ενώ έχουμε τόση πληθώρα και τέτοιο μεγαλείο γεγονότων, ιστορικών προσώπων και μαρτυριών, όλα αυτά δεν έχουν περάσει στην τέχνη, ειδικότερα στον κινηματογράφο και στο θέατρο, παρά ελάχιστα. Αντίθετα, άλλες χώρες, που είχαν πολύ μικρότερη συμμετοχή στην Αντίσταση και λιγότερες θυσίες, τα έχουν αξιοποιήσει...

- Νομίζω ότι αυτά τα χρόνια υπήρξαν πηγή έμπνευσης - έχουν γραφτεί αρκετά βιβλία, έχουμε έργα ζωγραφικής. Μην ξεχνάμε, όμως, ότι όλοι αυτοί οι αγωνιστές που τα ζήσανε, κακοπάθανε, γύρισαν από τις εξορίες άρρωστοι, χτυπημένοι, κουφοί. Σ' ό,τι αφορά τον κινηματογράφο και το θέατρο, μεσολάβησαν τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια, η λογοκρισία, οι διωγμοί. Αλλά και μετά τη δικτατορία, κάποιες προσπάθειες που έγιναν σε πολλές περιπτώσεις απορρίφθηκαν. Ο Νίκος Αντωνάκος, λ.χ., έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες να γυρίσει ένα βιβλίο μου, το "Μπαγιαζάζι", που αρχίζει από το 1936 και φτάνει μέχρι την πτώση της δικτατορίας, και έχει απορριφθεί από παντού. Και δεν ήταν, απ' όσο ξέρω, η μόνη προσπάθεια. Νομίζω ότι πρόκειται για μια αόρατη συνωμοσία των κρατούντων να ξεχαστούν αυτά τα πράγματα, μια σιωπηρή συνωμοσία να μη μιλάμε γι' αυτά. "Αστο να ξεχαστεί, άστο να φύγει". Οσο για το θέατρο, έχει στραφεί προς τα ξένα έργα κυρίως...

- Υπάρχει ένας προβληματισμός, μήπως ο τρόπος που δίνεται η πρόσφατη ιστορία μας είναι απωθητικός για τους νέους, δεν είναι μέσα στα ενδιαφέροντά τους - ενώ θα μπορούσε να είναι, καθώς αυτά που έχουν ζήσει οι γονείς τους είναι μια αλυσίδα με το παρελθόν και το μέλλον. Πολλοί προβληματίζονται, μήπως όλ' αυτά δίνονται υπό τύπο μνημοσύνου μόνο, ή καταγραφής γεγονότων, ενώ θα μπορούσαν να δίνονται με πιο ελκυστικούς τρόπους, με κάποιες παραστάσεις, με το διάλογο, ακόμα και με αντιτιθέμενες απόψεις.

- Ναι, αλλά εμείς, γιατί να υποθέτουμε τι νομίζουν οι νέοι και δε ρωτάμε τους νέους τους ίδιους; Μήπως θα έπρεπε να κάνουμε περισσότερες συναντήσεις μαζί τους, όπως γινόταν παλιότερα μετά την πτώση της δικτατορίας, όπου οι διάφορες Οργανώσεις Βάσης της ΚΝΕ καλούσαν τους ανθρώπους και αντάλλασσαν σκέψεις και μιλούσαν; Εγώ πιστεύω ότι μόνο ενεργώντας ανακαλύπτει κανείς τους καλύτερους τρόπους επικοινωνίας, ενεργώντας εννοώ, όχι με δεδομένο τρόπο, αλλά ψάχνοντας μέσα από μια πορεία. Πιστεύω ακόμα ότι για να μιλήσεις γι' αυτά τα πράγματα χρειάζεται να χρησιμοποιήσεις μια εξαιρετική γλώσσα, μια γλώσσα πολύ δυνατή. Και, δυστυχώς, η γλώσσα που χρησιμοποιείται σήμερα και από τους νέους και από τους μεγαλύτερους έχει υποβαθμιστεί πάρα πολύ. Κι όμως, υπάρχουν άνθρωποι που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν με ζωντάνια τη γλώσσα, είμαστε πολλοί που μπορούμε να το κάνουμε. Ισως πρέπει να ξαναρχίσουμε αυτόν τον κύκλο των προσωπικών επαφών... Εγώ θυμάμαι τα πάρτι και τις εκδρομές της Κατοχής, τους πατατοκεφτέδες, όλες αυτές τις εκδηλώσεις, που γίνονταν αφορμή να συγκεντρωθούν οι νέοι. Και πίστευα πάντα ότι ο πολιτικός αγώνας ξεκινά από τον κοινωνικό αγώνα... Πιστεύω ότι πρέπει πάλι να προσπαθήσουμε εξ αρχής.

- Υπάρχει, πάντως, η τάση στους νέους να μην ενδιαφέρονται για το παρελθόν, αλλά μόνο για το παρόν...

- Αυτή είναι η δυτική νοοτροπία, το στιγμιαίο - να καλύψω την ανάγκη μου τώρα. Ομως, ο καθένας μας είναι αυτό που κουβαλάει από πριν μέσα του. Είναι, όχι μόνο οι δικές του εμπειρίες, αλλά και το περιβάλλον του, το οικογενειακό περιβάλλον, οι ρίζες του..

Υπάρχει μια πολύ μεγάλη γκάμα δημιουργών της προοδευτικής τέχνης και λογοτεχνίας - αξιόλογων δημιουργών - αλλά οι πιο πολλοί τους αγνοούν. Η διανόηση θα 'πρεπε να βοηθήσει τους νέους, να τους γνωρίσει, να έρθει σε επαφή με πολλές μορφές τέχνης και μπορεί να το κάνει, αν της δοθούν τα μέσα. Μέσα από την τηλεόραση βέβαια ή τον Τύπο. Αλλά όχι μόνο από τα ΜΜΕ. Υπάρχουν χώροι, όπου μπορούν να γίνονται θεατρικές και κινηματογραφικές παραστάσεις, π.χ., την Κυριακή το πρωί, συναυλίες, παραστάσεις μπαλέτου. Υπάρχουν μουσικοί, που μπορούν να διδάξουν τους νέους - όχι για να γίνουν μουσικοί, αλλά να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τη μουσική. Ο κόσμος διψάει, αλλά ποιος θα τον εισαγάγει στη μουσική του Μπετόβεν, ποιος θα του μιλήσει για τον Μότσαρτ και τον Μπαχ, όταν είμαστε όλοι παιδιά λαϊκών στρωμάτων; Χώροι υπάρχουν, άνθρωποι υπάρχουν... Δεν είναι απαραίτητο να υπάρξει κάποιο μεγάλο διαζύγιο ανάμεσα στην εμπορικότητα και στο ποιοτικό καλλιτεχνικά. Μπορεί να συνυπάρξουν, να υπάρξει πολυφωνία. Πιστεύω ακόμα ότι θα έπρεπε να ακούμε περισσότερο τους νέους, να μαθαίνουμε από τους ίδιους τα προβλήματά τους, τι τους απασχολεί, να τους καλούμε για ν' ακούσουμε τι έχουν να μας πουν, λ.χ., όπως στη Βουλή των Εφήβων. Από τη μια πλευρά, να τους ακούμε και, από την άλλη, να τους προσφέρουμε κάτι πιο ποιοτικό - που ίσως να το θέλουν. Εγώ θεωρώ ότι το Κόμμα, ο "Ρ", τα μέλη, οι οπαδοί και οι φίλοι του ανήκουν στην πρωτοπορία και η πρωτοπορία πρέπει να ασχολείται με τα υψηλότερα, να δίνουμε στους νέους το καλύτερο, το πιο προχωρημένο. Είναι φυσικό και το λέμε πάντα - δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε τα οράματα και τα ιδανικά μας για χάρη της γλώσσας, που έχει ξεπέσει σ' αυτό το βαθμό και για χάρη οποιωνδήποτε υλικών αγαθών. Δεν εννοώ ότι πρέπει να τα στερούμαστε αυτά τα αγαθά, αφού εμείς τα παράγουμε! Ομως, οι νέοι χρειάζεται να έχουν και κάποια πρότυπα, κάποια οράματα, όχι να θέλουν να ντυθούν σαν κάποιους με τις τάδε φίρμες, αλλά να θέλουν να μοιάσουν σε κάποιον, σε κάτι που το σκέφτονται ιδανικά και ιδεωδώς. Οι στόχοι πρέπει να είναι, όχι ελιτίστικοι, αλλά υψηλοί, όχι να ακολουθούν τη μόδα. Οι στόχοι μας πρέπει να είναι υψηλοί, αλλιώς πώς είμαστε πρωτοπορία; Την εποχή της Αντίστασης, ο αγώνας για την επιβίωση, την ελευθερία και τον πολιτισμό συμβάδιζαν. Γιατί ο πολιτισμός δεν είναι μονοπόδαρος, δε βασίζεται μόνο στενά στα υλικά αγαθά, στην τεχνολογία και στη βιομηχανία, αλλά και στον πνευματικό πολιτισμό. Αν το ένα πόδι είναι πολύ ψηλό και το άλλο πολύ κοντό, δεν προχωράει η ζωή...

Επιμέλεια: Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ

"Η οικογένειά μου είναι η ΟΓΕ", είπε συγκινημένη η συνθέτρια Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, καθώς παραλάμβανε την τιμητική πλακέτα από την αντιπρόεδρο της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας Ασπα Μανδηλαρά και τη γενική της γραμματέα Ντέπυ Τσακίρογλου, στην πρόσφατη τιμητική εκδήλωση που οργάνωσε η Ομοσπονδία.

Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, γνωστή περισσότερο από τη Χορωδία Τρικάλων, υπήρξε και πρόεδρος του Προοδευτικού Συλλόγου Γυναικών Βορείων Προαστίων - κάτι που δεν είναι ευρύτερα γνωστό. Για την καλλιτεχνική και αγωνιστική προσφορά της, μίλησαν η πρόεδρος της ΟΓΕ Καλλιόπη Μπουντούρογλου και η ηθοποιός Αιμιλία Υψηλάντη, που τη χαρακτήρισε "πρώτη κυρία της χορωδιακής μουσικής στην Ελλάδα".

Μετά την ομιλία της Αιμ. Υψηλάντη, ακούστηκαν τέσσερα τραγούδια, μελοποιημένα από την ίδια την Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, σε ποίηση Νικηφόρου Βρεττάκου και Ελλης Παπαδημητρίου. Σολίστ ήταν η Σέβη Μωραϊτίνη και έπαιξαν: Φλάουτο ο Γιώτης Σέργιος, κιθάρα ο Αιμίλιος Γιαννακόπουλος και Β κιθάρα ο Ανδρέας Ισαρης.

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν η ΓΓ του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα, τα μέλη του Γυναικείου Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Γιώργος Κατημερτζής, δήμαρχος Καισαριανής (στον οποίο έπεσε και το φλουρί της πίτας της ΟΓΕ), ο Παναγιώτης Μακρής, επίτιμος δήμαρχος Καισαριανής, ο Χαράλαμπος Μούγιας αντιδήμαρχος Βύρωνα, ο Αντώνης Μήλας αντιδήμαρχος Βύρωνα, η Αλεξάνδρα Δεμερούκα επίτιμος πρόεδρος της ΟΓΕ, οι αγωνίστριες Γιάννα Τρικαλινού και Μαρία Λουλέ, η Ελένη Μωραϊτη εκπρόσωπος του Εθνικού Συμβουλίου κατά των Ναρκωτικών, η Ανθούλα Αραμπατζή, δημοτική σύμβουλος Καισαριανής, η ηθοποιός Αννα Φόνσου, οι συγγραφείς Πέπη Δαράκη, Φαίδρα Ζαμπαθά, Ιωάννα Καρατζαφέρη και η Δώρα Παρίση, η τραγουδίστρια Γιώτα Βέη, η ζωγράφος Ζωγραφιά Μπαρμπόγλου - Πασιά, η πρόεδρος του Συλλόγου Ελληνίδας Νοικοκυράς Γαλάτεια Σακκά, η πρόεδρος του Παναιτωλοακαρνανικού Συλλόγου Γυναικών Μαίρη Χρυσικοπούλου και η κ. Ρουσοπούλου από την Ενωση Γυναικών Ελλάδας.