Αυξάνονται και πληθύνονται τον τελευταίο καιρό τα κρούσματα σεξουαλικής παρενόχλησης στους χώρους της εργασίας και οι λίγες καταδικαστικές για τους ενόχους αποφάσεις είναι μόνο η "κορυφή του παγόβουνου". Η σεξουαλική παρενόχληση δεν είναι ένα αμελητέο πρόβλημα, όπως νομίζουν μερικοί, ούτε βέβαια κάτι αυτονόητο και "φυσιολογικό", όπως πιστεύουν άλλοι, που βλέπουν σ' αυτό μόνο υπερβολικές ...φιλοφρονήσεις προς το γυναικείο φύλο. Είναι ένα πολυσύνθετο κοινωνικό πρόβλημα, που συνυπάρχει με τα άλλα μεγάλα εργασιακά προβλήματα του καιρού μας: Ανεργία, μονόπλευρη λιτότητα, εξοντωτικές συνθήκες εργασίας, απορύθμιση εργασιακών σχέσεων. Με το νέο νομοσχέδιο μάλιστα για τη "ρύθμιση" αυτών των σχέσεων, προβλέπεται ότι η αυθαιρεσία εργοδοτών και προϊσταμένων θα ενταθεί, καταπατώντας ασύδοτα την αξιοπρέπεια των εργαζομένων.

Και πώς να είναι αμελητέο το πρόβλημα, όταν έχει να κάνει με την ίδια την επιβίωση των εργαζόμενων γυναικών; Οχι, δεν πρόκειται για αμοιβαιότητα, φιλικούς αστεϊσμούς, πείραγμα, φλερτ ή ηθελημένες σχέσεις μεταξύ συναδέλφων. Πρόκειται για κατάχρηση εξουσίας, επιβολή υπεροχής, που σχετίζεται με τον κοινωνικό ρόλο του προϊσταμένου, πιέσεις που είναι ανεπιθύμητες, φορτικές και επηρεάζουν την ψυχολογία της εργαζόμενης, μια συμπεριφορά που έχει επιπτώσεις στην επαγγελματική της εξέλιξη και μπορεί να την οδηγήσει σε παραίτηση και, σε ακραίες περιπτώσεις, σε απόλυση. Η "αποφασιστική αντίκρουση" είναι το "φάρμακο" για τους περισσότερους, -ες, όμως αυτή δεν είναι πάντα δυνατή, όταν υπάρχει ο φόβος της συνεχούς έντασης και της ρήξης με τον εργοδότη - κάτι που οδηγεί σε ανεξέλεγκτους εκβιασμούς. Και βέβαια, υπάρχει πάντα ο φόβος του κοινωνικού σχολιασμού: Το κλίμα είναι συχνά για τη γυναίκα εχθρικό, δύσπιστο, ταπεινωτικό... "Τα ήθελε", λένε.

Ενα απόσπασμα από τη μαρτυρία της Δήμητρας Κυρίτση, που ακούστηκε στη Συνδιάσκεψη Γυναικών της ΓΣΕΕ: "Ετσι, μ' αυτό το δικαίωμα της θέσης που κατείχε και που το έπαιρνε καθημερινότατα μόνος του προχώρησε στις πιο πιεστικές προτάσεις για κρυφές συναντήσεις για φαγητό, καφέ, περίπατο και, τέλος, σύναψης ερωτικής σχέσης. Οι συνεχείς μέχρι τέλους αρνήσεις μου, που τον εξόργιζαν και τον οδήγησαν σε χυδαία, κυνική και απαράδεκτη συμπεριφορά, του έδωσαν και τη φαεινή ιδέα να με απολύσει. Παραμονή της απόλυσής μου, με απείλησε, λέγοντας χαρακτηριστικά: "Θα σε μάθω στη ζωή σου να επιλέγεις τους δυνατούς"!

Η ίδια η Δήμητρα Κυρίτση, που το Εφετείο απέρριψε την αγωγή της, θεωρεί ότι είχε χρέος να κάνει την καταγγελία, ακόμα και απέναντι στις άλλες γυναίκες, ενάντια στην εκμετάλλευση, στην καταπίεση και την υποτέλεια που τους έχει επιβάλει το υπάρχον κοινωνικό σύστημα.

"Δεν είμαι η μοναδική, λέει, που είχε αυτό το πρόβλημα. Χρειάζεται να υπάρξουν κάποιες αποφάσεις, που θα δικαιώνουν τις εργαζόμενες, να υπάρξει μια νομολογία, γιατί η απώλεια της εργασίας δεν είναι κάτι ασήμαντο, ιδιαίτερα σήμερα. Και γνωρίζω πολύ καλά τι σημαίνει να έχεις μια οικογενειακή συμπαράσταση. Τι γίνεται όμως, αν μια γυναίκα δεν έχει αυτή τη στήριξη, τις γνώσεις και το κουράγιο, για να αντιμετωπίσει την ψυχική φθορά και την οικονομική επιβάρυνση, που συνεπάγεται ένας μακροχρόνιος ίσως δικαστικός αγώνας; Εγώ, πάντως, από την πλευρά μου είμαι αποφασισμένη να φθάσω μέχρι και τον Αρειο Πάγο...".

"Ναι, γνωρίζω ότι υπάρχει το πρότυπο της γυναίκας που κάνει τα πάντα, προκειμένου να αναρριχηθεί κοινωνικά και να καταξιωθεί επαγγελματικά, χρησιμοποιώντας κάθε μέσο. Ομως δεν πιστεύω ότι οι γυναίκες αυτές είναι η πλειοψηφία στο χώρο της εργασίας ούτε σε όλους τους χώρους. Γίνονται καθημερινές απολύσεις για λόγους που έχουν σχέση με τη σεξουαλική παρενόχληση και χρειάζεται μια ευαισθητοποίηση γι' αυτό το θέμα...".

Στο τελευταίο συνέδριο της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδος, το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης τέθηκε στην εισήγηση της Κατίνας Καραμάνου. Δικηγόρος και μέλος του προεδρείου της ΟΓΕ σήμερα η Κ. Καραμάνου επισημαίνει ότι οι περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης στους τόπους δουλιάς δεν είναι εξαιρέσεις. Εχουν αρχίσει να πληθαίνουν, τονίζει, και θα πληθύνουν ακόμα περισσότερο, δεν υπάρχει αμφιβολία. Ιδίως, αν εφαρμοστεί το νέο νομοσχέδιο, για τη ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, τα πράγματα θα χειροτερέψουν ακόμα περισσότερο. Διότι, όταν έχει μεγάλη ανάγκη η γυναίκα να εργαστεί και δεν μπορεί να βρει αλλού δουλιά, μπορεί ακόμα και να υποχωρήσει στις πιέσεις του εργοδότη.

Σαν ΟΓΕ δεχόμαστε καταγγελίες και από άτομα και από ομάδες γυναικών. Πολύ πρόσφατα, ήρθε στο γραφείο μας καταγγελία από γυναίκες που εργάζονται στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και καταγγέλλουν υψηλόβαθμο στέλεχος για παρενόχληση των εργαζομένων γυναικών. Η ίδια καταγγελία στάλθηκε στην Ενωση Ελληνίδων Νομικών και σε όλες τις γυναικείες οργανώσεις. Μια άλλη καταγγελία, επίσης για υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Οικονομικών, ήρθε από γυναίκες υπαλλήλους, που αναφέρουν ονομαστικά δυο κοπέλες που εργάζονται σαν γραμματείς στο γραφείο του και υφίστανται συστηματική σεξουαλική παρενόχληση. Υπάρχει ακόμα η πολύ πρόσφατη καταγγελία της Δήμητρας Κυρίτση, που έχει προχωρήσει δικαστικά και εκκρεμεί στα δικαστήρια. Επειδή όλες αυτές οι καταγγελίες έγιναν πολύ πρόσφατα, το Σεπτέμβρη που θα έχουμε ολομέλεια της Ομοσπονδίας θα συζητήσουμε αυτά τα θέματα και ίσως υπάρξει συνεννόηση με τις άλλες γυναικείες οργανώσεις, ώστε να κάνουμε ένα κοινό διάβημα. Νομίζω ότι σ' αυτές τις περιπτώσεις μπορούν να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά δύο διατάξεις του Ποινικού Κώδικα, για την προσβολή της προσωπικότητας και την "έργω εξύβριση". Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν ειδική διάταξη στη νομοθεσία τους για τη σεξουαλική παρενόχληση, αλλά η Ελλάδα δεν έχει.

Ο Λέων Αυδής, σαν δικηγόρος, έχει ασχοληθεί στα πλαίσια του Εργατικού Δικαίου με αρκετές υποθέσεις σεξουαλικής παρενόχλησης.

Στην ελληνική νομοθεσία, λέει, δεν υπάρχουν ειδικές προβλέψεις για τη σεξουαλική παρενόχληση, αλλά με τις υπάρχουσες διατάξεις για την προσβολή της προσωπικότητας και την κατάχρηση δικαιώματος θεμελιώνεται μια προστασία, όταν τέτοιες υποθέσεις φτάσουν στα δικαστήρια. Με την προσβολή της προσωπικότητας, μπορεί να επιδικαστεί αποζημίωση, ενώ με την κατάχρηση δικαιώματος να ακυρωθεί η απόλυση. Υπάρχει σήμερα ένας προβληματισμός, αν θα πρέπει να αντιστραφεί το βάρος της απόδειξης, δηλαδή αν θα πρέπει να είναι υποχρεωμένος αυτός, -ή, που κάνει την αγωγή να αποδείξει αυτά που λέει, όπως γίνεται μέχρι σήμερα ή να είναι ο εργοδότης που θα πρέπει να έχει το βάρος της απόδειξης ότι είναι αθώος.

Η από 27 Νοέμβρη 1991 σύσταση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων προσδιορίζει τις προϋποθέσεις, που πρέπει να συντρέχουν για να χαρακτηριστεί ορισμένη συμπεριφορά ως σεξουαλική παρενόχληση.

Ειδικότερα, πρέπει η συμπεριφορά να είναι ανεπιθύμητη, προσβλητική, να εξαρτάται με τρόπο συγκαλυμμένο ή εμφανή η διατήρηση της απασχόλησης ή η διαμόρφωση των όρων εργασίας από την αποδοχή ή απόρριψη της συμπεριφοράς αυτής από εκείνη ή εκείνον που την υφίσταται και να δημιουργεί η συμπεριφορά εκφοβιστικό, εχθρικό, ή ταπεινωτικό περιβάλλον για το άτομο που εργάζεται.

Είναι δύσκολο να αποδειχτεί η σεξουαλική παρενόχληση, γιατί σπάνια υπάρχουν μάρτυρες ή άλλες αποδείξεις και η εργαζόμενη που καταγγέλλει πρέπει να αποδείξει την καταγγελία της.

Από την άλλη πλευρά, η εκτίμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης από τα δικαστήρια περιέχει δυο κινδύνους, που και οι δύο έχουν τη ρίζα τους σε κάποιες πουριτανικές και, επομένως, ιδεαλιστικές και ξεκομμένες από τη ζωή αντιλήψεις.

* Πρώτος κίνδυνος είναι να θεωρείται μια συνηθισμένη συμπεριφορά, μια εκδήλωση ερωτικού ενδιαφέροντος ως σεξουαλική παρενόχληση. Αλλά, για να στοιχειοθετηθεί σεξουαλική παρενόχληση, πρέπει η συμπεριφορά του δράστη να μην είναι μόνο ανεπιθύμητη, αλλά να έχει και αναφορά στους όρους εργασίας ή τη διατήρηση της απασχόλησης και να δημιουργεί ταπεινωτικό και εχθρικό περιβάλλον εργασίας.

Επομένως, μια απλή συνήθης εκδήλωση ερωτικού ενδιαφέροντος στους χώρους εργασίας δεν μπορεί να θεωρηθεί σεξουαλική παρενόχληση.

* Μια άλλη, επίσης, πουριτανική τάση (γνωστή και από τις απόπειρες ή επιθέσεις βιασμών) είναι να δικαιολογείται η παρενόχληση από τη συμπεριφορά του θύματος. Για να εκτιμηθούν όμως περιστατικά της ζωής, θα πρέπει να λαμβάνεται ως μέτρο σύγκρισης ο μέσος άνθρωπος με τη μέση αντίληψη για την ηθική και αξιοπρέπεια. Η προστασία των εργαζομένων για σεξουαλική παρενόχληση δεν αφορά μόνο τους, -τις εργαζόμενες που έχουν ξεκαθαρισμένες και αυστηρά δομημένες θέσεις και απόψεις, αλλά το μέσο εργαζόμενο ή εργαζόμενη, που είναι θύμα ποικίλων ανασφαλειών, φόβων και κοινωνικών προκαταλήψεων και συγχύσεων, που προκαλεί η προβολή προτύπων συμπεριφοράς από τα ΜΜΕ και από τον κοινωνικό περίγυρο. Υπάρχουν πρότυπα συμπεριφοράς που προβάλλονται και τα οποία επηρεάζουν τον κόσμο και δημιουργούν συγχύσεις. Επομένως, πρέπει να γίνονται κατανοητά και ορισμένα στοιχεία ανοχής ή η προσπάθεια συγκάλυψης από την πλευρά του θύματος και να μην καταλήγει κανείς στην παραδοχή ότι δεν υπάρχει σεξουαλική παρενόχληση, επειδή σημειώθηκαν κάποια τέτοια στοιχεία ανοχής, ή συγκάλυψης από την πλευρά του θύματος.

- Συγκάλυψη; Τι εννοείτε;

- Ναι. Το κρύβει, δεν το λέει πουθενά η γυναίκα ούτε στον άντρα της, ούτε στον αδελφό τους.

Ορισμένοι σε τέτοιες περιπτώσεις σπεύδουν να πουν "Α, τα 'θελε". Πώς τα 'θελε; Επειδή η παθούσα είδε να φοράει κάποια μεγαλοσχήμονη ένα φόρεμα, που προβάλλουν τα ΜΜΕ και έσπευσε να εμφανιστεί με κάτι παρόμοιο; Υπάρχει μια πραγματικότητα στη ζωή. Δεν μπορείς να απορρίψεις ένα άτομο, επειδή έχει μπερδευτεί από τα πρότυπα που του προβάλλουν".

"Το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι ένα πρόβλημα υπαρκτό στους χώρους της εργασίας, δεν είναι φανταστικό και όπου υπάρχει πρέπει να αντιμετωπίζεται. Δεν είναι το υπ' αριθμόν ένα πρόβλημα των εργαζομένων, όμως δεν πρέπει ούτε να το μηδενίσουμε, θέλουμε να του δώσουμε τις πραγματικές του διαστάσεις, τονίζει η Ζωή Σώκου, υπεύθυνη της Γραμματείας Γυναικών της ΓΣΕΕ. Και οι πραγματικές διαστάσεις δίνονται, όταν οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι γυναίκες έχουν το κουράγιο να ξεπεράσουν αυτό το κοινωνικό ταμπού, που τις εμποδίζει να κάνουν καταγγελίες και να συζητήσουν το θέμα σαν όλα τα προβλήματα που συμβαίνουν στους εργασιακούς χώρους.

Ξέρουμε καλά ότι η εφαρμογή του νομοσχεδίου για τη ρύθμιση (ουσιαστικά, απορύθμιση) των εργασιακών σχέσεων θα εφαρμοστεί πρώτα και κύρια σε κλάδους, όπου απασχολούνται γυναίκες. Κι αυτό, γιατί οι γυναίκες παραμένουν στόχος να βρεθούν εκτός απασχόλησης. Αλλωστε και ο υπουργός Εργασίας είπε πρόσφατα ότι "είναι οι γυναίκες που ζητάνε τις ευέλικτες μορφές εργασίας και την εμπέδωσή τους". Ας πάει λοιπόν να ρωτήσει ο κ. υπουργός αυτές τις γυναίκες που το ζητάνε τι προτιμούν: Κάλυψη των αναγκών της οικογένειας από την πολιτεία (παιδικοί σταθμοί, κέντρα για ηλικιωμένους κλπ.), καθήκοντα που φορτώνονται σήμερα οι γυναίκες, και να διατηρήσουν την πλήρη τους απασχόληση ή προτιμούν τετράωρη απασχόληση με υποχρέωση να καλύπτουν τα κενά της κοινωνικής πολιτικής;

Δημιουργούν οι ίδιοι τα προβλήματα και τα χρησιμοποιούν ως άλλοθι για να περνούν ό,τι πιο αντεργατικό, ό,τι πιο αντιλαϊκό, με στόχο τις ίδιες τις εργαζόμενες γυναίκες.

Η Γραμματεία Γυναικών της ΓΣΕΕ έχει ασχοληθεί με περιπτώσεις προσβολής της αξιοπρέπειας των εργαζομένων, δείχνοντας μεγάλη προσοχή και ευαισθησία. Αντίθετα, η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ τέτοια φαινόμενα και προβλήματα τα χρησιμοποιεί για αύξηση της θεαματικότητας. Μόνο σεβασμό και ευαισθησία δε δείχνουν στο πρόβλημα. Σαν Γραμματεία παρεμβαίνουμε, όπου κρίνουμε ότι χρειάζεται και στηρίζουμε όσες γυναίκες θέλουν να πάνε στα δικαστήρια, τις ενθαρρύνουμε. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, είναι η ΓΣΕΕ που έχει αναλάβει τη νομική κάλυψη της υπόθεσης. Πρόσφατα, σαν Γραμματεία, καταλήξαμε σε ένα πρόγραμμα δράσης. Μέσα στους άξονες που θα κινηθούμε και αφορούν την υπεράσπιση του δικαιώματος στην εργασία, στην ασφάλιση κλπ. είναι και η υπεράσπιση της αξιοπρέπειας, η αντιμετώπιση της προσβολής της προσωπικότητας των εργαζομένων. Δεν μπορούμε να κλείνουμε τα μάτια σε τέτοιες περιπτώσεις, πρέπει να αντιμετωπίζονται και οι δράστες να τιμωρούνται.

Επιμέλεια: Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ