Η πορεία συνειδητοποίησης μιας γυναίκας, που περνώντας ένα διάστημα προσωπικού εφησυχασμού - αναγκασμένη ίσως και από τις αντικειμενικές συνθήκες της εποχής - αντιδρά, ξεπερνάει τις παραδοσιακές αναστολές, πλησιάζει το γυναικείο κίνημα, "βουτάει στα βαθιά νερά", πολιτικοποιείται, προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο, γίνεται στον τομέα της πρωτοπόρα και συνάμα εκφράζεται μέσα από τη λογοτεχνία: Είναι το καινούριο βιβλίο της Πέπης Δαράκη "Ταξίδι μνήμης και ονείρου", (εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή").

Βιβλίο αυτοβιογραφικό, που ανατρέχει στις αρχές του αιώνα και φτάνει έως τις μέρες μας, χωρίς ποτέ να γίνεται κουραστικό, αφού είναι γραμμένο με ζωντάνια, κέφι και χιούμορ, σε σύντομα, δροσερά όσο και περιεκτικά κείμενα. Απόσταγμα μιας πολύ ενδιαφέρουσας ζωής, δε μας "ταξιδεύει" μόνο σε άλλες εποχές, δεν έχει μόνο ανεκδοτολογικό και φιλολογικό ενδιαφέρον, καθώς μας γνωρίζει προσωπικότητες που σφράγισαν τη ζωή του τόπου μας. Η ιστορία της δεν είναι μόνο η προσωπική ιστορία μιας γυναίκας που βρίσκει μέσα από τον ατομικό της αγώνα την αυτοεπιβεβαίωση. Τα βιώματα της συγγραφέα - που υπήρξε ανάμεσα σε άλλα η πρώτη δημοτική σύμβουλος Αθήνας - ανατρέχουν στις πολλές γνωστές και άγνωστες γυναίκες του λαού μας που την επηρέασαν και καθόρισαν την κατοπινή πορεία και τις επιλογές της. Και πρώτα πρώτα στην ίδια τη μητέρα της, μια απλή γυναίκα που έζησε σε ένα συντηρητικό χωριό μια βασανισμένη ζωή: Στα δεκαεφτά της, πανέμορφη κοπέλα, επαναστατεί και φεύγει από το πλούσιο σπίτι της, για να πάει στο σπίτι του αγαπημένου της. Φύση ποιητική, θα περάσει ωστόσο μια ζωή μοχθώντας συνεχώς, σκλάβα της καθημερινότητας, για να μεγαλώσει τα παιδιά που έρχονται το ένα ύστερα από το άλλο, χωρίς ανάσα, χωρίς καμιά ψυχαγωγία, αφού τα ήθη του χωριού δεν επέτρεπαν κάτι τέτοιο σε σύζυγο παπά. Και όχι μόνο αυτό. Τα αγόρια της φεύγουν στην ξενιτιά, ενώ πολύ γρήγορα ένα από αυτά σκοτώνεται στον πόλεμο. "Από τότε σκοτείνιασε το βλέμμα της, τα χείλη της δεν ξαναγέλασαν. Σφραγίστηκαν". Οπως και τόσων άλλων μανάδων...

Μητέρα άγια, λατρεμένη, αλλά και παράδειγμα προς αποφυγή για τη νεαρή, φέρελπι δημοσιογράφο της Μυτιλήνης, που σπουδαγμένη στο Αρσάκειο και ενώ θα μπορούσε να περιμένει ήσυχα ήσυχα το διορισμό της, στην ιδιαίτερη πατρίδα της (όπως άλλωστε έλπιζαν οι γονείς της), αποφασίζει να δουλέψει επαγγελματικά ως δημοσιογράφος στον τοπικό Τύπο. Γράφει, ύστερα από προτροπή του αδελφού της - λογοτέχνη Κώστα Μάκιστου - με το ψευδώνυμο "Ενατη" (ήταν η ίδια το ένατο παιδί της οικογένειάς της, αλλά είχε και το όνομα της ένατης Μούσας, της Ευτέρπης). Η αρχή γίνεται στον "Ταχυδρόμο" του Μυριβήλη. Τι την ώθησε σ' αυτή την επιλογή, εκτός από το ταλέντο και την υποστήριξη του αδελφού; Ισως τα παρακάτω αποσπάσματα είναι εύγλωττα:

"Η εικόνα της μάνας μου λες κι είναι και τώρα μπροστά μου, με το πρόσωπο ξαναμμένο από τις αναλαμπές της φωτιάς που πύρωναν το φούρνο. Κάποια μέρα την άκουσα να βογκάει από την κούραση. Τη στιγμή εκείνη γύριζε ο πατέρας (σ. σ. φτωχός αγρότης, βιοπαλαιστής παπάς) από τον καφενέ. "Γιατί βογκάς; Και τι κάνεις όλη την ημέρα" της είπε. "Χορεύω, δε με βλέπεις; Χορεύω!".Ανοιξε τα χέρια της και τα κουνούσε. Μου φάνηκε σαν ένα μεγάλο πουλί που ετοιμαζόταν να πετάξει. Ενιωσα έναν τρόμο, καθώς φαντάστηκα για μια στιγμή πως αυτό μπορούσε να γινόταν στ' αλήθεια.

"Ας ήμουν άντρας κι ας είχα ένα μάτι...", βόγκηξε η μάνα μου".

Πιο πριν, στην Παιδαγωγική Ακαδημία του Αρσάκειου η νεαρή Ευτέρπη έρχεται σε μια στιγμιαία επαφή με τις πρώτες εκπροσώπους του Γυναικείου Κινήματος - που τότε βρισκόταν στα σπάργανα: Βλέπει με τις συμμαθήτριες της μια ομάδα γυναίκες, με πλακάτ που γράφανε "ΨΗΦΟ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ", να κάνει πορεία στην οδό Σταδίου. Ανάμεσα στις πρωτοπόρες αγωνίστριες η Μαρία Νεγρεπόντη, η Αγνή Ρουσοπούλου, δικηγόρος, η Ρόζα Ιμβριώτη, εκπαιδευτικός, η Μαρία Σβώλου, επιθεωρήτρια Εργασίας, η καθηγήτρια μουσικής Αύρα Θεοδωροπούλου, εξέχουσα μορφή του γυναικείου κινήματος...

Λίγες σελίδες παρακάτω, στο κεφάλαιο με τίτλο "Αγωνίστριες του Μεσοπολέμου" γράφει ανάμεσα σε άλλα: "Οι γυναικείες οργανώσεις, που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται, γιόρτασαν για πρώτη φορά την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας στις 8 Μάρτη 1928.

Εκαναν πορεία στην οδό Σταδίου με πλακάτ. Τα αιτήματά τους ήταν: "Ψήφος στη γυναίκα να εκλέγει και να εκλέγεται", "Ιση αμοιβή για ίση εργασία", "Να καταπολεμηθεί ο αναλφαβητισμός", "Να ψηφιστούν κοινωνικά μέτρα για την προστασία της μητρότητας και του παιδιού".

...Αυτή τη φορά ήταν ένα διαφορετικό πλήθος γυναικών. Ηταν μαζί με τις επιστημόνισσες και τις διανοούμενες και κάποιες φτωχοντυμένες, λυπημένες γυναίκες, με διάχυτη μια απορία στα μάτια για το ανελέητο μαστίγωμα που δέχονταν από τις αδικίες. Ηταν εργάτριες και υπάλληλοι.

...Οι άρρενες επιθεωρησιογράφοι βρήκανε ότι το θέμα "πουλάει" - όπως θα λέγαμε σήμερα - και οι αγωνίστριες εκείνες γυναίκες έγιναν νούμερα σπαρταριστά στις αθηναϊκές επιθεωρήσεις... Γινότανε χαμός με κείνα τα τραγούδια που τα τραγουδούσαμε και μεις τα κοριτσόπουλα και μ' αυτά κάναμε μια εσωτερική, κατά κάποιο τρόπο, επανάσταση και κάπως ξεθυμαίναμε.

...Τότε έκαναν την εμφάνισή τους και οι σοσιαλίστριες φεμινίστριες. Ηταν δυναμικές αγωνίστριες. Μερικές με το άγαρμπο και παράξενο ντύσιμό τους προκαλούσαν, τότε, ειρωνικά σχόλια, αλλά αυτό δεν κράτησε πολύ. Το γυναικείο ένστικτο ξανάφερε τη σοσιαλίστρια γυναίκα στο δρόμο της γλυκιάς θηλυκότητας, με μια θελκτικότερη αμφίεση".

...Ερωτας, γάμος με το δικηγόρο Λουκά Δαράκη, φοιτητικό κίνημα, το πρώτο παιδί... Δικά της όνειρα δεν έκανε πια. "Ενας γλυκός εφησυχασμός μου έδινε την αίσθηση πως τίποτα, μα τίποτα δε μου λείπει. Αλλο σημαντικότερο προορισμό στη ζωή μου δεν έβλεπα εκτός από το να είμαι με τον αγαπημένο μου... Η έννοια της ανεξαρτησίας του ατόμου, η ανάγκη της προσωπικής απομόνωσης και περισυλλογής ήταν τότε για μένα έννοιες ανύπαρκτες...".

Ομως, η φτώχεια, ιδίως μετά τη γέννηση του πρώτου παιδιού, αρχίζει να δείχνει τα δόντια της! Η νεαρή μητέρα εγκαταλείπει τη δουλιά της στον ΕΟΤ, παρακινημένη από τη συντηρητική νοοτροπία του περιβάλλοντος - να θυμηθούμε ότι ελάχιστες παντρεμένες γυναίκες εργάζονταν εκείνη την εποχή... Το ζευγάρι ζει σε μια αυλή με άλλες οικογένειες, η νεαρή μητέρα μαγείρευε σε μια φουφού με κάρβουνα, έβαζε σκάφη και έπλενε σκυφτή στο πάτωμα τα ρούχα του μωρού και τα νερά τα έριχνε στην αυλή - όπως όλες! Συνθήκες που αντιμετώπισαν τότε όλες οι μη εύπορες μητέρες της γενιάς της...

Με τον άντρα της στη φυλακή για πολιτικούς λόγους, εκείνη στο χωριό των γονιών της, διαπιστώνει έντρομη μια αθέλητη εγκυμοσύνη και για οικονομικούς λόγους αποφασίζει να κάνει έκτρωση. Φευ! Την επέμβαση κάνει η μαμή του χωριού, με αποτέλεσμα ακατάσχετη αιμορραγία και την πρώτη επέμβαση "ολοκληρώνει" ο γιατρός του χωριού, με εργαλεία που προφανώς δεν είχαν σωστά αποστειρωθεί. Οι σελίδες που αναφέρονται σ' αυτό το τραγικό περιστατικό - που παραλίγο να της στοιχίσει τη ζωή - είναι από τις πιο δυνατές.

Μάχη με το χάρο, εννέα (!) αποξέσεις σε λίγες μέρες χωρίς αναισθησία, παρέμβαση του συζύγου που καταφθάνει σωτήρας και επιβάλλει να τη μεταφέρουν στο νοσοκομείο, ο κόσμος την έκλαιγε σαν νεκρή, η αγωνία που παρατεινόταν φρικτά, το πατρικό σπίτι που πουλήθηκε για να ανταποκριθούν στα έξοδα... Πόσες άλλες νέες γυναίκες να έχασαν έτσι τη ζωή τους την εποχή εκείνη;

Αργότερα ακολούθησε δεύτερο και τρίτο παιδί. Μετά τον πόλεμο, γράφει το πρώτο της βιβλίο. Αλλά το πρώτο της αυτό - πνευματικό παιδί - θα εκδοθεί μετά από δέκα χρόνια, το 1959 με τον τίτλο "Η γυναίκα στον αγώνα της ζωής". Μια εσωτερική διαμαρτυρία για την άδικη μοίρα της γυναίκας, να μην είναι και να μην αισθάνεται σαν ένα πλάσμα ολοκληρωμένο. Μετά τον πόλεμο επίσης αρχίζει ξανά να εργάζεται σαν δημοσιογράφος.

...Αναφορά στις εκτελέσεις αγωνιστών, αλλά και μια πολύ ενδιαφέρουσα αναδρομή στις πρώτες δημοτικές εκλογές και ό,τι προηγήθηκε: Στις δημοτικές εκλογές του 1954 για πρώτη φορά συμμετείχαν και γυναίκες υποψήφιες για τους δήμους και τις κοινότητες. Στην Αθήνα εκλέγονται τρεις γυναίκες δημοτικοί σύμβουλοι - η ίδια, η Καίτη Φελλιοπούλου και η Ευρυδίκη Σπυρομήλιου. Οι πρώτες αυτές γυναίκες ένιωθαν - όπως περιγράφει η συγγραφέας - ακόμα μειονεκτικά μέχρι να προσαρμοστούν στον καινούριο τους ρόλο. Το ίδιο συνέβη και στην ίδια. Ομως, μετά τον πρώτο προεκλογικό της λόγο στις γειτονιές της Αθήνας, έπαψαν να τρέμουν τα χέρια της και άρχισε να "πιάνει πουλιά στον αέρα". Κάτι που τη βοήθησε, ήταν να αποστηθίζει αυτά που είχε ήδη γράψει... Σιγά σιγά γνωρίστηκε με τις γυναίκες της Αριστεράς, σε συνέχεια εντάσσεται στο σώμα της Αριστεράς. Σε κάποια φάση, μετά τις εκλογές του 1954, παίρνει την πρωτοβουλία να καλέσει τις 69 γυναίκες δημοτικούς και κοινοτικούς συμβούλους που είχαν αναδειχτεί στο Νομό Αττικής, να γνωριστούν και να συνεργαστούν. Καλεί και την Αύρα Θεοδωροπούλου, πρόεδρο του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, που τις εμψυχώνει και τις ενθαρρύνει να προωθήσουν τα ανύπαρκτα μέχρι τότε κοινωνικά δικαιώματα της γυναίκας. Οι παιδαγωγοί Ρόζα Ιμβριώτη και Κώστας Σωτηρίου την παρωθούν να δώσει έμφαση στον αγώνα για τα προβλήματα των νέων και των παιδιών και της συμπαρίστανται. Η πρωτοπόρα δημοτική σύμβουλος αναλαμβάνει σημαντικές πρωτοβουλίες στο δημοτικό βρεφοκομείο, στις παιδικές κατασκηνώσεις, στους παιδικούς σταθμούς, στη δημιουργική απασχόληση των παιδιών, στα κέντρα νεότητας. Ολες οι ενέργειές της στοχεύουν όχι μόνο στη σωστή εκπαίδευση των παιδιών, αλλά και στη διευκόλυνση της εργαζόμενης μητέρας, των εργαζόμενων γονέων.

Ομως, δεν αρκείται σ' αυτά. Παίρνει και πρωτοβουλίες για τον πολιτισμό γενικότερα. Καλλιτέχνες και λογοτέχνες συνεργάζονται με το Δήμο Αθηναίων και με εισήγησή της δημιουργείται το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου. Συνεργάζεται η ίδια και στηρίζεται από τις προοδευτικές δυνάμεις, εκλέγεται ως υποψήφια της ΕΔΑ. Αγωνίζεται ενάντια στις παρεμβάσεις των Ανακτόρων σε θέματα κοινωνικοπολιτικά, στηλιτεύει με παρρησία το θεσμό της προίκας, που θέλει να διαιωνίσει η Φρειδερίκη. Παράλληλα, κάνει ρηξικέλευθες - για την εποχή - εισηγήσεις, ακόμα και σε συναδέλφους της δημάρχους: Να δημιουργήσουν κέντρα εξωσχολικής απασχόλησης των παιδιών, λέσχες γυναικών, όπου θα μπορούν να κουβεντιάζουν τα προβλήματά τους και να ασκηθούν να εκφράζονται, να μιλούν, να εκδηλώνουν τις σκέψεις και τα αισθήματά τους. Προτείνει ακόμα να δημιουργηθούν δημοτικά πλυντήρια ρούχων για τις μη εύπορες γυναίκες...

Το 1964 γίνεται ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Πανελλαδικής Ενωσης Γυναικών (ΠΕΓ), προοδευτικής οργάνωσης που έφθασε να έχει πέντε χιλιάδες μέλη σ' όλη την Ελλάδα. Η ΠΕΓ οργάνωσε συνέδριο γυναικών δημοτικών και κοινοτικών συμβούλων, με υπεύθυνη την Πέπη Δαράκη. "Εντύπωση, γράφει, μου έκανε η ομιλία μιας αγρότισσας, που είχε εκλεγεί πρόεδρος της κοινότητάς της! Είχα μείνει κατάπληκτη ακούγοντας τη δράση της".

Η ΠΕΓ ζητούσε τότε, ανάμεσα σε άλλα, την "ίση αμοιβή", την προστασία της μητρότητας, την κοινωνική ασφάλιση, συμμετείχε στο κίνημα ειρήνης...

Πόσοι από αυτούς τους στόχους έχουν γίνει σήμερα πραγματικότητα; Αλίμονο! Αν ήξεραν οι τότε πρωτεργάτριες του γυναικείου κινήματος ότι δυο χρόνια πριν "κλείσει" ο αιώνας μας και ύστερα από τόσους αγώνες οι γυναικείες κατακτήσεις παίρνονται πίσω... και ότι η νέα γενιά θα χρειαστεί να παλέψει για τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις της γυναικείας χειραφέτησης από την αρχή... Δυστυχώς, η ισοτιμία της γυναίκας παραμένει ακόμα "όραμα", όπως με σαφήνεια φαίνεται, σε ένα άλλο σπουδαίο βιβλίο της Πέπης Δαράκη, με τον ομώνυμο τίτλο: "Το όραμα της ισοτιμίας της Γυναίκας".

Επιμέλεια: Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ