Το θαύμα θα γίνει το 2004. Ολα τα έργα, εκείνα που αρχίζουν τώρα, εκείνα που θα αρχίσουν στο μέλλον κι εκείνα που έχουν ήδη χρονίσει, εκείνα που αφορούν σε δρόμους, πλατείες, κτίρια, αλλά κι εκείνα που αφορούν σε μνημεία, ορίζουν ως ημερομηνία ολοκλήρωσης την Ολυμπιάδα του 2004, θαρρείς και με την ίδια ευκολία που ανοίγεις ένα δρόμο αγγίζεις κι ένα μνημείο. Κι αν η ταχύτητα στην ανέγερση κτιρίων και στη διαμόρφωση δρόμων στοχεύει στην άνεση όσων "εισβάλλουν" το 2004, η ταχύτητα στα μνημεία οφείλει να στοχεύει μόνο στην ασφαλή αποκατάστασή τους.

Ακόμα και το έργο της συντήρησης των μνημείων της Ακρόπολης, που συμπλήρωσε 23 χρόνια και αντιμετωπίζει προβλήματα καθυστέρησης, κι αυτό θα ολοκληρωθεί σε έξι χρόνια από σήμερα. Βέβαια, μόνο στην περίπτωση που θα αξιοποιηθεί το Προεδρικό Διάταγμα, που αποσπά τα έργα στον Ιερό Βράχο από το δημόσιο λογιστικό, άρα θα ανοίξει ο δρόμος για γρήγορη ροή χρημάτων και για προσλήψεις προσωπικού. Τουλάχιστον, αυτό πιστεύει ο πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, Χαράλαμπος Μπούρας,κάνοντας τον απολογισμό του 1997. Εναν απολογισμό τόσο απογοητευτικό, που προκαλεί το ερώτημα: Ο,τι δεν έγινε σε 23 χρόνια θα γίνει σε έξι, όταν μάλιστα πρόκειται για τόσο ευαίσθητες και σοβαρές επεμβάσεις;Μάλιστα, για ορισμένες από αυτές, αναζητείται ακόμα η ασφαλέστερη μέθοδος, όπως για τον καθαρισμό της Δυτικής Ζωφόρου.

Σχετικά τώρα με την πορεία του έργου το 1997, ο πρόεδρος της ΕΣΜΑ έκρινε ότι η δουλιά είχε το χαρακτήρα ρουτίνας,οι νέες ιδέες ήταν ελάχιστες και βαθμιαία είχε επικρατήσει ένα κλίμα μαρασμού.Η ποιότητα κρίθηκε άριστη, αλλά η ποσότητα απογοητευτική, γεγονός που στην πράξη σημαίνει επιδείνωση της δεινής ήδη κατάστασης των μνημείων.

Οι παράγοντες που προκάλεσαν τη στασιμότητα είναι οι ίδιοι που προκαλούν την αργή πορεία, εδώ και 23 χρόνια. Κατ' αρχήν, η αδυναμία πρόσληψης προσωπικού. Οπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Χ. Μπούρας, "οι συνταξιοδοτήσεις πολλών αρχιτεχνικών, που ήταν κατά τεκμήριο και οι εμπειρότεροι, μείωσε τον αριθμό των παραγωγικών χεριών στο ελάχιστο και έφερε την αδυναμία μας αφ' ενός να ολοκληρώσουμε τα παλαιά προγράμματα και αφ' ετέρου να ξεκινήσουμε παραλλήλως νέα. Κατά την περασμένη διετία, μας δόθηκαν τέσσερις νέες θέσεις τεχνιτών, ενώ συνταξιοδοτήθηκαν χωρίς να αντικατασταθούν διπλάσιοι".

Η γραφειοκρατία είναι το άλλο αγκάθι και εδώ οι ευθύνες μοιράστηκαν στο Ταμείο Διαχείρισης των πόρων για τα αρχαιολογικά έργα και στην ΕΣΜΑ. Εγινε λόγος για βραδύτητα στη λήψη αποφάσεων, παλινωδίες και συνεχείς αναστολές, καθώς και καθυστερήσεις στην εκτέλεση των αποφάσεων. Συνυπολογίζοντας την αργοπορία της ροής χρημάτων από την Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά και τις διαφωνίες που αφορούν στο ίδιο το έργο, τον τρόπο επέμβασης, τη μελέτη, εύκολα καταλήγουμε στο συμπέρασμα της στασιμότητας.

Υπό τη σκιά, λοιπόν, της έλλειψης ειδικευμένων μαρμαροτεχνιτών, το έργο που έγινε το 1997 έχει ως εξής:

Στον Παρθενώνα, ο κορμός της επέμβασης είναι η αφαίρεση των σιδερένιων συνδέσμων που είχαν χρησιμοποιηθεί από τον Ν. Μπαλάνο (κάτι που συμβαίνει σε όλα τα μνημεία της Ακρόπολης), οι συμπληρώσεις, οι επανατοποθετήσεις και η διόρθωση των παρατοποθετημένων σπονδύλων. Στον οπισθόναο εκκρεμεί η καταβίβαση των επιστυλίων, αφού στατικοί λόγοι απαγορεύουν κάθε μετακίνηση. Το πρόγραμμα στερεώσεων με ενέματα της δυτικής εσωτερικής πρόστασης δε θα ολοκληρωθεί πριν τον ερχόμενο Μάη.

Στον πρόναο, η δουλιά εμφανίζει σταθερό ρυθμό, αλλά το εγχείρημα να δοθεί σε ιδιώτη η κατασκευή εννέα σπονδύλων απέτυχε λόγω έλλειψης εκδήλωσης ενδιαφέροντος. Εδώ βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι επικρατεί ένα πέπλο μυστηρίου, σχετικά με την ανάθεση σε εξωτερικές εργολαβίες μέρους των έργων στον Ιερό Βράχο. Σε αυτό το ενδεχόμενο αντιδρούν, τόσο οι μαρμαροτεχνίτες, όσο και μεγάλο μέρος του επιστημονικού προσωπικού που δουλεύει στα μνημεία. Στην αποκατάσταση των μακρών τειχών του σηκού, όπου, εκτός των άλλων, έχει διαπιστωθεί πλήθος παρατοποθετήσεων, αλλά και χαμένων τμημάτων, το πρόβλημα της επέμβασης εντοπίζεται στην έκταση των συμπληρώσεων με νέο μάρμαρο, η οποία δε θα πρέπει να αντιβαίνει στις διεθνείς αρχές για την αυθεντικότητα των μνημείων και τη διατήρηση του χαρακτήρα του ερειπίου.

Ωστόσο, στον Παρθενώνα μείζον θέμα παραμένει η αποκατάσταση της βόρειας κιονοστοιχίας, όπου σε οχτώ κίονες έχουν σκουριάσει οι σιδερένιοι σύνδεσμοι, υπάρχουν παρατοποθετήσεις και ο θριγκός βρίσκεται σε κατάσταση ετοιμορροπίας. Η μελέτη του πολιτικού μηχανικού Κ. Ζάμπα για την κιονοστοιχία (αφαίρεση συνδέσμων και ανασύνταξη σπονδύλων) είναι έτοιμη και αναμένεται η ολοκλήρωση της μελέτης για το θριγκό. Αλλά μέχρι τώρα από πλευράς έργου έχει τοποθετηθεί μόνο το ικρίωμα. Για τα υπόλοιπα, ο πρόεδρος της ΕΣΜΑ είπε ότι "θα ήταν τεράστιο λάθος να γίνει έναρξη της επεμβάσεων με τους σημερινούς ρυθμούς εκτέλεσης των έργων. Αλλά η ετοιμορροπία του θριγκού δεν επιτρέπει καμία αναβολή και επιβάλλει την επέμβαση".

Στο μεταξύ έχει ανακύψει ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα: Της προμήθειας καλής ποιότητας μαρμάρου, αφού, όπως αναφέρθηκε, "η εταιρία που μονοπωλεί τα πεντελικά μάρμαρα του Διονύσου θέλει να επιβάλει δικούς της όρους εργασίας".

Ως μεγάλο πρόβλημα αναφέρθηκε το θέμα του καθαρισμού της γυψοποιημένης επιφάνειας της Δυτικής Ζωφόρου, όπου εδώ και πέντε χρόνια αναζητείται η πιο κατάλληλη και ασφαλέστερη μέθοδος. Τελευταία, οι δοκιμές προσανατολίστηκαν στη χρήση ακτίνων laser, χωρίς όμως να υπάρχει ουσιαστικό αποτέλεσμα. Στο μεταξύ, η ζωφόρος παραμένει αθέατη για το κοινό σε μία από τις αίθουσες του Μουσείου της Ακρόπολης. Πάντως, ο καθηγητής Θ. Σκουλικίδης για τον καθαρισμό των Μαρμάρων στα Προπύλαια χρησιμοποιεί ένα ακριλικό βερνίκι με την ονομασία Paraloid B.72.

Κανονικά, ο ναϊσκος της Αθηνάς Νίκης πρέπει να διαλυθεί πλήρως για να σωθεί. Αυτή είναι η άποψη της ΕΣΜΑ, από τη μία, η Επιτροπή "διστάζει να ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο", σύμφωνα με τον Χ. Μπούρα, και, από την άλλη, μόλις αρχίζει η διαδικασία καταβίβασης της ζωφόρου και των επιστυλίων μετακινείται ο μελετητής του μνημείου αρχιτέκτονας, Δημοσθένης Ζιρώ, από την Ακρόπολη στο Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, δημιουργώντας διακοπές και συνεπώς καθυστερήσεις στην αποκατάσταση ενός μνημείου που βρίσκεται ήδη σε κατάσταση ετοιμορροπίας. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι μέχρι η εγκριθεί η μελέτη του Δ. Ζιρώ για την καταβίβαση της ζωφόρου πέρασαν τρία χρόνια, διότι τόσο χρειάστηκε για να πάει από την αρμόδια Εφορεία στην ΕΣΜΑ και από κει στη σχετική Διεύθυνση του ΥΠΠΟ και στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Ελπίζουμε, λοιπόν, να χρειαστεί λιγότερος χρόνος για να αποφασιστεί η διάλυση του μνημείου και περαιτέρω η επέμβαση στο εσωτερικό του αρχαίου πύργου, ώστε να εξυγιανθεί η πώρινη θεμελίωση και να αντικατασταθούν τα μεταλλικά στοιχεία των παλαιών αναστηλώσεων, καθώς και η πλάκα από μπετόν που αποτελεί τον περίγυρο του μνημείου.

Στα Προπύλαια βρίσκεται σε εξέλιξη η αποκατάσταση των μαρμάρινων οροφών του κεντρικού κτιρίου, μετά την καταβίβασή τους. Στο μεταξύ, η σκαλωσιά που υπάρχει εκεί μεταφέρθηκε στη νοτιοανατολική γωνία των Προπυλαίων, όπου υπάρχουν επίσης σκουριασμένοι σύνδεσμοι. Ωστόσο, οι μελετητές των Προπυλαίων Τάσος Τανούλας και Μαίρη Ιωαννίδου πίστευαν πως έπρεπε να προηγηθεί η πρόσταση του μνημείου.

Στο Ερέχθειο, όπου ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση, και ο υπεύθυνος του έργου κατέθεσε την έκθεση των εργασιών, τα τελευταία δύο χρόνια γίνεται συστηματική εργασία επιφανειακής συντήρησης. Παράλληλα, με ολιγομελές συνεργείο, συνεχίζεται η καταγραφή των διάσπαρτων θραυσμάτων ή ακέραιων αρχιτεκτονικών μελών και γλυπτών της Ακρόπολης, η αναγνώριση, κατάταξη, αρίθμηση και αξιολόγησή τους.

Αλυτο όμως παραμένει το θέμα των περιμετρικών τειχών της Ακρόπολης, τα οποία διαβρώνονται ταχύτατα από την ανεξέλεγκτη απορροή των ομβρίων υδάτων, με αποτέλεσμα τα ρήγματα και τις παραμορφώσεις. Πάντως, ένα κατά προσέγγιση χρονοδιάγραμμα μιλάει για 10 έργα. Ηδη, ξεπεράσαμε το 2004...

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ