Ωστόσο, όλες αυτές οι γενικές διατυπώσεις, όσο και να φαίνονται σωστά θεμελιωμένες πάνω σε επιχειρήματα πολύχρονης ερευνητικής προσπάθειας, δεν επαρκούν για την κατασκευή μιας συγκροτημένης πρότασης, που να αφορά τη σύσταση ενός πολιτισμικού μετώπου, στα πλαίσια του οποίου είναι δυνατό να αναπτυχθούν διεκδικήσεις και αντιστάσεις, τόσο στο πεδίο μιας παγκοσμιοποιημένης, όσο και μιας εθνοκεντρικής κοινωνίας. Για το λόγο αυτό, στο σημερινό μου σημείωμα, θα προσπαθήσω να περιγράψω, και πάλι περιμετρικά, την πρόταση, που, κατά την άποψή μου, είναι δυνατό να φανεί χρήσιμη για τη συγκρότηση ενός δυναμικού, πολιτισμικού μετώπου.

Μια τέτοια πρόταση, όμως, γεννάει και ένα ερώτημα: Ποιοι θα είναι αυτοί οι κύκλοι, όπου θα διοχετεύονται εξειδικευμένες οι δραστηριότητες του "μετώπου"; Ποια θα είναι, με άλλα λόγια, τα πεδία, όπου θα αναδεικνύεται με σαφήνεια η σχέση του εργαζόμενου ανθρώπου με την πρωτεύουσα κοινωνική ύλη, που έτσι, βιαστικά τις πιο πολλές φορές, την ονομάζουμε "Πολιτισμό"; Ποιοι θα είναι αυτοί οι κύκλοι, όπου ο "καθημερινός" άνθρωπος γνωρίζεται με τα στοιχεία που τον μεταφέρουν έξω από την "καθημερινότητα"; Τον μεταφέρνουν εκεί όπου διαμορφώνεται η συνείδησή του και μέσα από αυτήν αναγνωρίζει τη σχέση του με το σύμπαν του ανθρώπου; Η απάντηση, βέβαια, δεν είναι εύκολη. Υπάρχει, όμως. Μπορεί να είναι συμβατική, δυσνόητη, απροσδόκητη. Ας είναι. Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνούμε πως σημασία έχει να απαντούμε. Να μη μένουν τα ερωτήματα κρεμασμένα στα τσιγκέλια, μαραμένα χαμόγελα της καρδιάς μας.

Ο δεύτερος κύκλος προτείνω να είναι ο κύκλος της καθημερινότητας.Είναι ο κύκλος των "ασήμαντων" πραγμάτων, όπως θα έλεγε ο καλός μου σύντροφος, ο Νίκος ο Αντωνάκος. Ο κύκλος της καθημερινής μας ζωής, όπου παίρνουν τη μορφή και την κίνησή τους ό,τι συγκροτεί την ανθρώπινη ουσία μας, όχι στα φυσικά επιμέρους, αλλά στα κοινωνικά. Είναι ο κύκλος επομένως, όπου διαμορφώνονται ως πράξεις και σχήματα η ελευθερία και η ομορφιά. Είναι τα χρώματα των τοίχων, οι πόρτες των σπιτιών, οι στάσεις των λεωφορείων, τα πρακτορεία των υπεραστικών, τα κέντρα διασκέδασης, τα θυρωρεία των υπουργείων, τα περίπτερα, οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια. Η ίδια η ζωή μας, βρε αδερφέ. Τα πακέτα, τα καλάθια, οι σακούλες, οι γιγαντοαφίσες, τα γήπεδα, οι αξύριστοι εισπράκτορες, οι άπλυτες νοσοκόμες, οι βρώμικες λαϊκές αγορές. Ναι, όλ' αυτά είναι η κουλτούρα μας. Ο,τι φορούμε κατάσαρκα και παίζουμε τους εθνικούς μας ρόλους και πασκίζουμε να ξεχωρίσουμε, να ξεφύγουμε την κλωνοποίηση της παγκοσμιοποίησης. Ο,τι κρατούμε σφιχτά στην ιδρωμένη μας χούφτα, όπως κρατούσαμε παιδιά το πενιχρό χαρτζιλίκι μας για το κουλούρι του διαλείμματος. Ο,τι συμπληρώνει την ταυτότητά μας, για να περάσουμε, δείχνοντάς την, τα σύνορα.

Και, τέλος, ο τρίτος κύκλος είναι ο κύκλος των ιδεών.Στον κύκλο αυτό, εκδηλώνονται με τη μορφή του προβληματισμού ή της καθημερινής πράξης οι σχέσεις των ανθρώπων με την τέχνη, το καλλιτεχνικό προϊόν, γενικά. Οι σχέσεις τους με ό,τι περιγράφεται ως παράδοση είτε αυτή λειτουργεί με τα ιδεολογήματα του ελληνοχριστιανισμού είτε με εκείνα της αρχαιολατρίας. Στον κύκλο αυτό, το πολιτισμικό μέτωπο πρέπει να αναζητά καθημερινά τις αιτίες της σύγκρουσης. Πρέπει, επομένως, να είναι επιθετικό, επαναστατικό. Πρέπει να παρεμβαίνει, να κρίνει, να διατυπώνει προτάσεις. Φέρνω στο μυαλό μου μια σειρά πράξεων, που θα έχουν τη δυνατότητα να ανατρέπουν ό,τι δεν πάει ορθά στο χώρο της παιδείας, της καλλιτεχνικής δημιουργίας, του θεάματος γενικά, του λόγου και της μαζικής ενημέρωσης. Μια σειρά πράξεων, που θα μετατρέπουν τη μιζέρια του τυχαίου και του ανοργάνωτου, τη μιζέρια του χυδαίου και του επιφανειακού σε γεύση ευμάρειας και καθημερινής ευτυχίας.

Το πολιτισμικό μέτωπο πρέπει να αναζητά καθημερινά τις αιτίες της σύγκρουσης. Πρέπει, επομένως, να είναι επιθετικό, επαναστατικό. Πρέπει να παρεμβαίνει, να κρίνει, να διατυπώνει προτάσεις. Φέρνω στο μυαλό μου μια σειρά πράξεων, που θα έχουν τη δυνατότητα να ανατρέπουν ό,τι δεν πάει ορθά στο χώρο της παιδείας, της καλλιτεχνικής δημιουργίας, του θεάματος γενικά, του λόγου και της μαζικής ενημέρωσης. Μια σειρά πράξεων, που θα μετατρέπουν τη μιζέρια του τυχαίου και του ανοργάνωτου, τη μιζέρια του χυδαίου και του επιφανειακού σε γεύση ευμάρειας και καθημερινής ευτυχίας

Τι κόσμος! Τα βγάζουν όλα στη φόρα - χωρίς, μάλιστα, να τους το ζητήσει και κανένας. Οπως - ακριβώς - γίνεται στα μαζοχιστικά "ριάλιτι σόου" της τηλεόρασης. Με τα - ντοπαρισμένα - ζευγάρια που μισούνται. Που στέκονται μπροστά στις κάμερες και ξερνάνε ο ένας πάνω στον άλλο. "Να εξαφανιστείς". "Πρέπει να ντρέπεσαι". "Είσαι επικίνδυνος". "Βγάλε την ασυλία να σε κλείσω μέσα". "Βγάλε το καπέλο - και τα σιρίτια - να σε τσακίσω". Τι κουβέντες...

Η πραγματικότητα, λοιπόν, είναι πολύ χειρότερη απ' ό,τι την είχαμε υποψιαστεί και τη φανταζόμασταν. Εκείνο το βράδυ - μόνο εκείνο; - στα Ιμια η Ελλάδα χτυπιόταν στα βράχια. Οι καπετάνιοι της - αυτοί που θα 'πρεπε, υποτίθεται, να την προστατέψουν - είχαν άλλες δουλιές. Δάγκωνε ο ένας τον άλλο. Κάρφωνε ο ένας τον άλλο. Υπέσκαπτε ο ένας τον άλλο. Μοιραία η χώρα ερχόταν και έφευγε με τα κύματα. Ποιος να συντονίσει ποιον; Και γιατί, άλλωστε! Ο Αμερικάνος είναι - πάντα - στη θέση του. Αυτός θα πει - πάντα - τον τελευταίο λόγο. Εκείνοι, μια ζωή, "γιες μεν". Καημένη πατρίδα!

Αν, ωστόσο, ο Λυμπέρης - τελικά - δεν είναι τρελός, τι θα γίνει με αυτά που λέει; Μιλάει, για προδοσία... Υπήρξε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Αμυνας! Δεν είναι το παιδί που κουβαλάει τους καφέδες. Κατηγορεί την κυβέρνηση ότι "είχε χαμηλή αντοχή στις πιέσεις των ΗΠΑ". Τέτοια ζητήματα δεν απαντιούνται - και περισσότερο δε λύνονται - με δηλώσεις στο "πρες ρουμ". Ούτε - πολύ περισσότερο - με τις βρισιές του υπουργού των Εξωτερικών. Αν, πάλι, ο ναύαρχος είναι τρελός, ας το πουν, να ξέρουμε με ποιον έχουμε να κάνουμε. Αν, επίσης, είναι γνωστικός και λέει συκοφαντίες, πάλι θέλει ξεσκέπασμα. Δεν είναι δυνατόν τέτοια ζητήματα να κουβεντιάζονται στο ποδάρι. Υπάρχουν όργανα που πρέπει να ασχοληθούν και να δώσουν απάντηση. Και άλλος φάκελος - δίπλα σε αυτόν της Κύπρου - θα μείνει κλειστός;