Στις συνθήκες της περιόδου 1974-81, το ΚΚΕ εσ. έπαιξε ή προσπάθησε να παίξει ολέθριο ρόλο.

Ο γενικός του προσανατολισμός ήταν χαρακτηριστικός και θα μπορούσε να θεωρηθεί και κωμικός αν η κατάσταση δεν ήταν τόσο σοβαρή: Ενώ η δικτατορία έχει ήδη πάψει να υπάρχει, τάσσεται υπέρ της "εθνικής αντιδικτατορικής δημοκρατικής ενότητας" (της περίφημης στην εποχή εκείνη ΕΑΔΕ). Τάσσεται με σαφήνεια και καθαρότητα ενάντια σε οποιοδήποτε αγώνα των εργαζομένων και οι αναθεωρητές της εποχής είναι εκείνοι που λανσάρουν την περιβόητη ορολογία της "επαναστατικής γυμναστικής", που, αργότερα, θα χρησιμοποιηθεί ευρύτατα. Πέρα από συγκεκριμένα θέματα, η στάση του ΚΚΕ εσ. γίνεται πολύ σαφής (και πολύ επικίνδυνη) και σε γενικότερες τοποθετήσεις του.

Το ΚΚΕ εσ. προπαγανδίζει τον αστικό εθνικισμό στην πιο αντιδραστική και επιθετική του παραλλαγή. Κατ' αρχήν, ονομάζει αυθαίρετα το ΚΚΕ: "ΚΚΕ εξωτερικού". Αλλά υπάρχουν και πιο σοβαρά θέματα, τα οποία, πέραν των άλλων, βαραίνουν και τα, ήδη βαριά, ερωτηματικά τα σχετικά με τις πραγματικές του σχέσεις με τον ιμπεριαλισμό: Ενώ θεωρεί αναγκαίο να πρωτοστατήσει στην πάλη για "την ανεξαρτησία των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης από την ΕΣΣΔ", αλλά και των ΚΚ, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγει, προφανώς, και τον εαυτό του, δε θεωρεί καθόλου άξιο απασχόλησης το θέμα της απελευθέρωσης των λαών από την ασφυκτική κυριαρχία του ιμπεριαλισμού. Αντίθετα, ειρωνεύεται και χλευάζει την αντιιμπεριαλιστική στάση του ΚΚΕ. Η στάση του αυτή αφορά και την Ελλάδα. Οχι μόνο δεν προωθεί, έστω και μόνο στο επίπεδο της ζύμωσης, το θέμα της εθνικής ανεξαρτησίας της χώρας, αλλά τάσσεται, πριν ακόμη από άλλα κόμματα, υπέρ της ένταξης στην ΕΟΚ και, μάλιστα, με την αιτιολογία ότι αυτό προωθεί το σύνθημα του Κομμουνιστικού Μανιφέστου: "Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!".

Με επιχειρήματα συχνά φαιδρά, αλλά ιδιαίτερα επικίνδυνα και διαβρωτικά, το ΚΚΕ εσ. προωθεί την υποδούλωση στον ιμπεριαλισμό, μέσω της καλλιέργειας του αντεπαναστατικού εθνικισμού και του ιμπεριαλιστικού κοσμοπολιτισμού.

Ενας τομέας που θέτει ιδιαίτερα ανοιχτά το θέμα των σχέσεων του αναθεωρητισμού με τον ιμπεριαλισμό είναι η στάση του ΚΚΕ εσ. απέναντι στις σοσιαλιστικές χώρες, τουλάχιστον της Ευρώπης. Χωρίς να μπαίνουμε στον ατελείωτο όγκο των αντισοβιετικών και αντισοσιαλιστικών του τοποθετήσεων, θα αναφέρουμε ένα μόνο περιστατικό, ιδιαίτερα σοβαρό.

Το 1976, στη διάρκεια παμφοιτητικού συνεδρίου, τέθηκε το εξής ερώτημα: Θα γίνονται δεκτά τα πληρεξούσια των αντιπροσώπων των Ελλήνων σπουδαστών των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης των οποίων ο αριθμός είχε αισθητά αυξηθεί; Οι αναθεωρητές έδωσαν την εξής απάντηση: Τα πληρεξούσια αυτά θα μπορούσαν να γίνουν δεκτά μόνο εάν, στις χώρες αυτές, αποκατασταθεί το κοινοβουλευτικό καθεστώς, όπως στην Ελλάδα.

Οι τέτοιες τοποθετήσεις δείχνουν ότι οι εντελώς "φαντεζίστικες" και μέχρι τερατολογίας παράδοξες εκτιμήσεις του ΚΚΕ εσ. για τις αλλαγές που έγιναν στην Ελλάδα τον Ιούλη του 1974 δεν ήταν απλώς λαθεμένες εκτιμήσεις ή προσπάθειες επιδέξιας υποτακτικής συμφιλίωσης των Ελλήνων εργαζομένων με την καπιταλιστική σκλαβιά. Αποτελούσαν επίσης (ή, ίσως, και κυρίως) προσπάθεια χρησιμοποίησης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος σαν προγεφυρώματος για αντεπαναστατικές αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη. Αλλωστε, η αρχή είχε γίνει στην περίφημη δίκη Παρτσαλίδη - Δρακόπουλου, στη διάρκεια της δικτατορίας, όπου ο Μ. Δρακόπουλος είχε κάνει λόγο για "δυνατότητα του λαού να ανατρέπει και το σοσιαλισμό".

Το ΚΚΕ κράτησε στάση αδιάλλακτα και αταλάντευτα εχθρική απέναντι στον αναθεωρητισμό.

Αυτό είναι πιο εύκολο να το γράφει κανείς, παρά να το κάνει στην πραγματικότητα. Και αυτό γιατί το ΚΚΕ εσ. είχε την ισχυρή προστασία επίφοβων δυνάμεων.

Κατ' αρχήν, είχε την προστασία της μεγαλοαστικής τάξης και του ιμπεριαλισμού.

Πολλές ενδείξεις φαίνεται να στοιχειοθετούν την άποψη ότι πολλοί εκπρόσωποι της κυρίαρχης τάξης πίστευαν πως, με τη νόμιμη επανεμφάνιση των κομμουνιστών στην πολιτική σκηνή, το ΚΚΕ εσ. θα επικρατούσε. Υπάρχει και η άποψη ότι αυτό συντέλεσε στην κατάργηση των αντικομμουνιστικών απαγορευτικών νόμων. Ωστόσο, όταν αυτό δε φάνηκε να γίνεται, η αντίδρασή τους ήταν μάλλον τραχεία. Προσπάθησαν να το βοηθήσουν με διάφορα μέσα, όπως η ιδεολογική προώθηση, που περιλάμβανε, παρά τις συνεχείς διαμαρτυρίες του Κόμματος, και τη χρήση της όχι μόνο προβοκατόρικης, αλλά και αυθαίρετης ονομασίας του ΚΚΕ ως "ΚΚΕ εξ.". Υπήρχε, όμως, και ο ευθύς τρόπος, τον οποίο (ίσως, θα έπρεπε να πούμε: προς τιμήν του) χρησιμοποίησε ο τότε πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής. Ο τελευταίος, σε λόγο του στη Βουλή, είπε καθαρά ότι υπάρχουν οι καλοί και οι κακοί κομμουνιστές, με το ΚΚΕ εσ., φυσικά, στους πρώτους και το ΚΚΕ στους δεύτερους. Η στάση αυτή οφειλόταν (όπως εξήγησε ο πρωθυπουργός) όχι μόνο σε γενικούς ιστορικούς λόγους, αλλά και σε συγκεκριμένα πολιτικά αίτια της στιγμής: Το ΚΚΕ εσ. είχε "ευρωπαϊκή προοπτική", ήταν δηλ. υπέρ της ένταξης στην ΕΟΚ.

Προφανώς, αυτά εξηγούσαν και την καθαρά ευνοϊκή μεταχείριση της σχεδόν ανύπαρκτης κοινοβουλευτικής παρουσίας των αναθεωρητών στη Βουλή του 1974 - '77. Ο ιμπεριαλισμός προσέφερε επίσης τον οβολόν του... Δεν είναι, ασφαλώς, τυχαία φαινόμενα οι συνεχείς αναφορές σε μια μάλλον μικρή πολιτική ομάδα, ούτε τα πολλά βιβλία και άλλα συγγράμματα που γράφτηκαν για το ΚΚΕ εσ. σε πολλές ξένες χώρες.

Ωστόσο, η πιο επικίνδυνη για το ΚΚΕ βοήθεια ερχόταν από αλλού: Μέσα από το κομμουνιστικό κίνημα.

Βρισκόμαστε στην εποχή της άνθησης του λεγομένου "Ευρωκομμουνισμού". Το αναθεωρητικό αυτό ρεύμα έχει επικρατήσει στα ΚΚ χωρών κοντινών προς την Ελλάδα, όπως η Ιταλία και η Ισπανία. Το ότι δεν επικράτησε και εκεί χωρίς την άμεση και, καμιά φορά, επιδεικτική παρέμβαση του ιμπεριαλισμού και του χρηματιστικού κεφαλαίου είναι σήμερα φανερό. Εξίσου φανερό είναι ότι κόντεψε να οδηγήσει το κομμουνιστικό κίνημα στις χώρες αυτές σε πλήρη καταστροφή. Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του '70, οι αναθεωρητές βρίσκουν εκεί σημαντική βοήθεια, που χρησιμοποιείται, μάλιστα, εκτεταμένα στην Ελλάδα ενάντια στο ΚΚΕ.

Η κατάσταση αυτή απαιτεί τόσο μεγάλη προσοχή, όσο και αυξημένη σταθερότητα από το ΚΚΕ.

Η πολυπλοκότητα της κατάστασης κάνει ιδιαίτερα μεγάλο και τον κίνδυνο προβοκάτσιας. Το ΚΚΕ εσ. προσφέρεται ευχαρίστως. Οσον αφορά τη γενική του τοποθέτηση, η θέση του είναι ήδη προβοκατόρικη:

- Το ΚΚΕ εσ., λέει το ΚΚΕ εσ., είναι αυτό που είναι και τηρεί τη στάση που τηρεί, διότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος πολιτικής παρέμβασης ή ακόμη και επικράτησης του σοσιαλισμού γλιτώνοντας την κρατική καταστολή. Αυτά που λέει το ΚΚΕ είναι αριστερίστικες ανοησίες και, με αυτά που λέει και που κάνει, θα το "φάει το κεφάλι" του...

Αυτό, όμως, δεν εμπόδιζε το ΚΚΕ εσ. να παίρνει, όταν το βόλευε ή νόμιζε ότι το βόλευε, αριστερίστικες θέσεις, συχνά εντελώς έξω από κάθε επαφή με τη συγκεκριμένη κατάσταση του συσχετισμού δυνάμεων στη χώρα ή ακόμη και με την ιστορική κατάσταση της χώρας. Ακόμη περισσότερο: Το ΚΚΕ εσ. αρχίζει από τώρα μια πολιτική που θα συνεχίσει και στο μέλλον - υποστηρίζει ανοιχτά τα ύποπτα και προβοκατόρικα στοιχεία που, στη διάρκεια μαζικών εκδηλώσεων, προβαίνουν σε βανδαλισμούς και επιτίθεται ενάντια στο ΚΚΕ για κάθε ενέργεια περιφρούρησης απέναντί τους (η γνωστή και περιβόητη τότε φιλολογία για τα "ΚΝΑΤ").

Το ότι βρίσκει ομόθυμη συμπαράσταση όλων των άλλων δυνάμεων, δείχνει πόσο σοβαρός είναι ο κίνδυνος.

O κατάλογος των υπηρεσιών που το ΚΚΕ εσ. προσέφερε στην άρχουσα τάξη στην εποχή αυτή είναι όντως εντυπωσιακός και γίνεται ακόμη εντυπωσιακότερος αν προσθέσουμε και αυτές που, για διαφόρους λόγους, δεν ευοδώθηκαν. Μια τέτοια είναι, π.χ., και το ότι η ανάγκη ενός μόνιμα ανοιχτού μετώπου ενάντια στο ΚΚΕ εσ. δημιουργεί τον κίνδυνο μιας "αριστερίστικης κατολίσθησης" και για το ίδιο το ΚΚΕ.

Δεν πρέπει, ωστόσο, να ξεχνιέται η βασική δυσκολία της πάλης ενάντια στον αναθεωρητισμό, δυσκολία που αποτελούσε, άλλωστε, και ένα γενικότερο κίνδυνο για το Κόμμα: Η ανυπαρξία επαναστατικής κατάστασης στη χώρα και, συνεπώς, επαναστατικών διαθέσεων σε μαζική κλίμακα.Αν λάβουμε υπόψη μας τα δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής, έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι το ΚΚΕ εσ. είχε συλλάβει τη σημασία του παράγοντα αυτού και τον χρησιμοποιούσε κατά κόρον. Αυτό ανεβάζει ακόμη περισσότερο την αξία της πάλης του ΚΚΕ ενάντια στον αναθεωρητισμό μέσα σε συνθήκες όπου ήταν υποχρεωμένο "να υπερασπίζει τα συμφέροντα της επανάστασης μέσα από θεσμούς μη επαναστατικούς ή ακόμη και ξεκάθαρα αντιδραστικούς, ανάμεσα σε μάζες που δεν καταλαβαίνουν την ανάγκη άμεσης επαναστατικής δράσης" (Β. Ι. Λένιν).

Τελικά, το ΚΚΕ εσ., μέχρι την εποχή της αυτοδιάλυσής του (1986), δεν κατόρθωσε να αποκτήσει το ίδιο μαζικό χαρακτήρα. Εκτός από τη δράση του ΚΚΕ (και την αβυσσαλέα απόσταση του ΚΚΕ εσ. από την πραγματικότητα της χώρας), σ' αυτό συντέλεσαν και συγκυριακοί παράγοντες: Την κύρια υποστήριξη τόσο της αστικής τάξης όσο και της μικροαστικής μάζας αποσπούν κόμματα όπως το ΠΑΣΟΚ, το οποίο απορροφά, τη βασική μάζα εκείνων που θα μπορούσαν να ενισχύσουν το ΚΚΕ εσ.

Ωστόσο, κατοπινές εξελίξεις θα δείξουν ότι όλα αυτά δεν αρκούσαν για να πάψει να είναι σοβαρός κίνδυνος και μόνιμη απειλή...

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ