Αυτή τη στιγμή, η Ιορδανία βρίσκεται, αναντίρρητα, σε μια μεταβατική κατάσταση, της οποίας τα στοιχεία είναι, ως ένα βαθμό, φανερά, καθόλου, όμως, δε συμβαίνει το ίδιο και με την έκβασή της.

Αφού επαναλάβουμε την προφανή αλήθεια ότι οι αλλαγές και οι μεταβολές στο περιβάλλον της Ιορδανίας είναι αποτέλεσμα και παράμετροι διεθνών αλλαγών, ας δούμε, τώρα, τις πιο σοβαρές από αυτές τις αλλαγές.

Δε χρειάζεται ειδική ανάπτυξη για να καταλάβει κανείς ότι η πιο σοβαρή τέτοια ομάδα προβλημάτων είναι το Μεσανατολικό, το οποίο, για την Ιορδανία, αναλύεται στα στοιχεία του ως εξής:

α) Η Ιορδανία βγαίνει από ένα εδαφικό και διοικητικό καθεστώς το οποίο είχε δημιουργήσει ο πόλεμος του 1967, με κύριο χαρακτηριστικό του την αφαίρεση από το Ισραήλ εδαφών που, ως τότε, ανήκαν σε αυτήν.

β) Η εξέλιξη αυτή δεν παίρνει τη μορφή της επιστροφής στο προ του 1967 καθεστώς. Τα εδάφη αυτά δεν επιστρέφονται στην Ιορδανία και η τελική τους κατάληξη είναι ασαφής. Πολύ πιθανή είναι η δημιουργία ενός νέου κράτους, του Παλαιστινιακού, συγκεκριμένα.

γ) Η εξέλιξη αυτή φέρνει γενικότερες αλλαγές στους δεσμούς της Ιορδανίας με το περιβάλλον της. Μερικές από αυτές τις αλλαγές είναι ήδη φανερές, όπως έδειξε η αποκατάσταση πλήρων σχέσεων με το Ισραήλ. Οι διαδικασίες αυτές και οι αλλαγές που συνεπιφέρουν δε γίνονται, βέβαια, στο κενό. Αντίθετα, συντελούνται κάτω από το άγρυπνο μάτι των ξένων δυνάμεων, που δεν περιορίζονται στην άγρυπνη παρακολούθηση. Ηδη είναι φανερά τα πρώτα συμπτώματα μιας διεργασίας που, θα μπορούσε, μαζί με άλλες, παράλληλες, εξελίξεις, να μετατρέψει τη Μέση Ανατολή σε πεδίο αναμέτρησης ΗΠΑ - ΕΕ.

Παρασκήνια και παράγοντες

Φυσικά, δεν μπορεί κανείς να πει ότι η Ιορδανία ήταν τελείως απροετοίμαστη για την κατάσταση αυτή, η οποία της έρχεται "ουρανοκατέβατη". Αντίθετα, σήμερα είναι πια όχι μόνο φανερό αλλά και γνωστό ότι και στο παρελθόν οι ανάλογες επαφές δεν είχαν καθόλου λείψει. Αλλωστε, αυτό συνάγεται και από τις αντίστοιχες δηλώσεις. Πώς αλλιώς, π. χ., να ερμηνεύσει κανείς τη δήλωση που έγινε στη Μαδρίτη, στην πρώτη επίσημη ισραηλινο - αραβική σύνοδο, ότι "αυτή είναι η πρώτη μας φανερή επαφή";

Είναι ολοφάνερο ότι το Παλαιστινιακό δεν είναι ένα θέμα που αφορά και απασχολεί μόνο την Ιορδανία αλλά όλες τις αραβικές χώρες. Ωστόσο, για την Ιορδανία παρουσιάζει μια σειρά ειδικές παραμέτρους.

Η μια είναι, αναντίρρητα, ότι και αν το σύνθημα τον συνόρων του 1967 για το Ισραήλ, τελικά, πραγματοποιηθεί, η Ιορδανία θα είναι το μόνο κράτος της περιοχής που θα έχει αλλάξει - και, μάλιστα, σημαντικά - το συνοριακό και εδαφικό του καθεστώς. Αλλά δεν είναι η μόνη. Στην Ιορδανία, ένα ποσοστό τουλάχιστον 60% του πληθυσμού αποτελείται από Παλαιστινίους, οι οποίοι έχουν εγκατασταθεί εκεί με τα διάφορα κύματα της παλαιστινιακής προσφυγιάς, αρχίζοντας από το 1948. Είναι, συνεπώς, φανερό και πολλές φορές στο παρελθόν επαληθευμένο ότι οποιαδήποτε σοβαρή αλλαγή στην Παλαιστίνη θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην Ιορδανία.

Ηδη, άλλωστε, έχει. Είναι ηλίου φαεινότερον ότι, χωρίς τις γνωστές εξελίξεις στο Παλαιστινιακό, η συμφωνία ειρήνης μεταξύ Ιορδανίας και Ισραήλ δε θα είχε ποτέ υπογραφεί. Αλλά αυτή δεν είναι η μόνη επίπτωση. Καθώς η διαδικασία Ισραήλ - Παλαιστινίων δείχνει να έχει "κολλήσει" και οι εξελίξεις της φαίνονται όλο και πιο άδηλες, οι αβεβαιότητες στο Αμμάν αυξάνουν επίσης. Αν πιστέψει κανείς τους συνομιλητές μας, στις ιορδανικές κορυφές, αυτή τη στιγμή κυριαρχεί ένα είδος "πνευματικής μεσοβασιλείας":

- Από τη μια μεριά, το Αμμάν χωνεύει με ικανοποίηση τα κέρδη του από τις πρόσφατες εξελίξεις. Π. χ., την αναγνώριση κάποιου ρόλου στην Ιερουσαλήμ, τη συμφωνία ειρήνης, την εκκένωση από το Ισραήλ μιας εδαφικής ζώνης άσχετης με τα παλαιστινιακά κατεχόμενα που το Ισραήλ κατείχε από το 1967 κλπ.

- Από την άλλη, το Αμμάν φαίνεται να διακατέχεται όλο και πιο πολύ από αμφιβολίες. Μήπως δεν ανταμείφθηκε αρκετά για την καλή του θέληση; Μήπως παρασύρεται σε ένα παιχνίδι που το Ισραήλ έχει αρχίσει με σκοπό να διασπάσει τους Παλαιστινίους και τους Αραβες; Μήπως τα κέρδη είναι πιο πολύ εικονικά από πραγματικά;

Οι σκέψεις αυτές δεν περιορίζονται στην Ιορδανία. Οι πρόσφατες διαραβικές επαφές, όπως, π. χ., η σύνοδος Αιγύπτου, Ιορδανίας, Συρίας και Σαουδικής Αραβίας στην Αλεξάνδρεια, δείχνουν ότι έχουν πολύ ευρύτερη εμβέλεια. Το ότι μερικά αραβικά κράτη δεν απέκτησαν τα πλεονεκτήματα που πρόβλεπαν, μια τάση του Ισραήλ προς μια όλο και μεγαλύτερη επιστροφή στην αδιαλλαξία, ακόμη και νέα προβλήματα που έχουν αναφυεί (όπως, π. χ., τα πυρηνικά του Ισραήλ) δημιουργούν ποικίλες σκέψεις στους αραβικούς κόλπους, τις οποίες οι συνομιλητές μας συνοψίζουν σε μια φράση: "Να μην πάθουμε ό,τι έπαθαν οι Ρώσοι".

Οι δυο του μεσανατολικού τανγκό

Ενα άλλο θέμα που αξίζει να αναφερθεί, είναι η εξέλιξη των σχέσεων Ισραήλ - Ιορδανίας μετά τη σύναψη συνθήκης ειρήνης και την αποκατάσταση πλήρων διπλωματικών σχέσεων.

Τα σύνορα Ισραήλ - Ιορδανίας είναι πολύ δραστήρια σήμερα. Οι διαβάσεις είναι πολύ πυκνές αλλά και πολύ ανόμοιες. Από την πλευρά του Ισραήλ, συρρέει ένας ατελείωτος ποταμός. Παρόλο που τα σύνορα αυτά δε λειτουργούν πάνω από μερικούς μήνες τώρα, οι Ισραηλινοί τουρίστες που έχουν επισκεφθεί την Ιορδανία είναι ήδη δεκάδες χιλιάδες και αυξάνονται καθημερινά με ρυθμούς πολλών χιλιάδων. Οι Ιορδανοί ("Ιορδανοί" με την έννοια του κατόχου ιορδανικού διαβατηρίου) που έχουν περάσει τα ίδια σύνορα προς την αντίθετη κατεύθυνση δεν ξεπερνούν τους 100. Οι Αραβες γενικά που τα έχουν περάσει δεν είναι πάρα πολλοί γιατί απαιτείται πρόσκληση από κάτοικο των κατεχομένων. Δεν είναι, όμως, γνωστό, τι συμβαίνει με τους πολυάριθμους εκείνους Αραβες που έχουν διαβατήρια τρίτων χωρών (π. χ., ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλίας κλπ.) και μπορούν να περάσουν χωρίς τις παραπάνω διατυπώσεις.

Κέρδη και ζημίαι

Τέλος, δεν μπορεί κανείς να κλείσει χωρίς να αναφερθεί στο πιο σημαντικό θέμα: Το οικονομικό.

Η Ιορδανία βρίσκεται σε κατάσταση εύθραυστη από οικονομική άποψη,

παρόλο που δεν το δείχνει πάντα. Η εικόνα που δείχνει το Αμμάν είναι μια κοινωνία σε έκρηξη. Μια πόλη στο πιο μεγάλο της μέρος καινούρια, όχι πιο μεγάλη των 20 ετών. Τι να σημαίνει αυτό, άραγε;

- Τίποτε το δραματικό, μας λέει ο συνομιλητής μας. Απλώς, τα τελευταία 20 χρόνια έπεσαν στην Ιορδανία πολλά κεφάλαια. Η προέλευσή τους ποικίλει. Οικονομική βοήθεια στην Ιορδανία από τις άλλες αραβικές χώρες λόγω της απώλειας των εδαφών το 1967, τραπεζικά κεφάλαια που έφυγαν από τον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου και, πιο πολύ, κεφάλαια που σχηματίσθηκαν από τον ρόλο της Ιορδανίας σαν διαμετακομιστικού κέντρου για το Ιράκ, στον καιρό του πολέμου με το Ιράν και του Πολέμου του Κόλπου.

Αν πιστέψουμε τον συνομιλητή μας, οι αλλαγές που προκλήθηκαν στη χώρα ήταν σημαντικές. Ενας εκσυγχρονισμός που δεν είναι τόσο μικρός όσο έχουμε συχνά την τάση να σκεφτόμαστε (η υποδομή, πράγματι, φαίνεται να μην είναι κατώτερη της ελληνικής, αν δεν είναι σημαντικά καλύτερη) και, κυρίως, μια σειρά γενικότερες μετατοπίσεις. Οι παραδοσιακοί τομείς πιέσθηκαν προς όφελος των πιο καινούριων. Ετσι, ας πούμε, η παραδοσιακή σιτοκαλλιέργεια εκτοπίστηκε από τις εμπορευματικές εξαγωγικές καλλιέργειες (π. χ., οπωροκηπευτικά). Σημαντικά ποσά έπεσαν σε σημαντικά εκτεταμένα στρώματα. Ανέβηκε πολύ η ατομική κατανάλωση. Στην πραγματικότητα, ολόκληρα νέα κοινωνικά στρώματα δημιουργήθηκαν και, ασφαλώς, μερικοί νέοι κλάδοι για τους οποίους ακούσαμε πολλά, πρόσφατα στην Ελλάδα, δεν εμφανίσθηκαν τυχαία. Σήμερα, η κατάσταση έχει αρχίσει να συννεφιάζει. Κατ' αρχήν, η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει χτυπήσει πολύ άσχημα την Ιορδανία και τις άλλες αραβικές χώρες. Αυτή τη στιγμή, αυτό εκφράζεται με ένα ακράτητο πληθωρισμό και με μια μεγάλη άνοδο των τιμών. Σε μια κοινωνικοοικονομική εξέλιξη που έχει και σοβαρές πολιτικοϊδεολογικές προεκτάσεις, η κατάσταση αυτή θίγει κυρίως και πιο βαριά εκείνους ακριβώς που είχαν, ως τώρα, επωφεληθεί, δηλ. τα μεσαία στρώματα του πληθυσμού.

Το ότι η Ιορδανία και οι άλλες αραβικές χώρες δεν ανήκουν στην Ευρώπη και δεν έχουν άμεσα να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της Συνθήκης του Μάαστριχτ, δε σημαίνει ότι έχουν ξεφύγει από τις γενικές στροφές της παγκόσμιας εξέλιξης του καπιταλιστικού συστήματος. Με άλλα λόγια, δεν έχουν ξεφύγει από το πρόβλημα των ιδιωτικοποιήσεων. Τα γενικά κρισιακά τους επακόλουθα, γίνονται στο αραβικό περιβάλλον (ένα περιβάλλον ακόμη κατώτερης εξέλιξης, με ισχυρά παραδοσιακά στοιχεία και με σοβαρά διαχειριστικά και διευθυντικά προβλήματα ποιοτικού χαρακτήρα) ακόμη βιαιότερα από ό,τι στις "συμβατικότερες" χώρες. Στο Αμμάν, μαθαίνουμε ότι οι διάφορες αραβικές χώρες αντιδρούν διαφορετικά στο πρόβλημα. Η Αίγυπτος δεν κάνει τίποτε για τον απλούστατο λόγο ότι σ' αυτή(και "πειραματικά", άραγε; ) ο κρατικός τομέας έχει ήδη εξαφανισθεί από τη δεκαετία του '70 - συνήθως, με ολέθρια αποτελέσματα. Το Ιράκ και η Ιορδανία ακολουθούν τη γνωστή μας πολιτική του "ξεπουλήματος". Η Συρία προσπαθεί να ακολουθήσει μια άλλη οδό. Οχι της εκποίησης του υπάρχοντος κρατικού τομέα αλλά της δημιουργίας στο πλάι του και ενός ανάλογου ιδιωτικού.

Στην επιδείνωση των οικονομικών προβλημάτων συντελούν και οι πολιτικές αλλαγές. Με τη συνθήκη ειρήνης με το Ισραήλ, η Ιορδανία έχασε κάθε βοήθεια που είχε από άλλες αραβικές χώρες λόγω της αντιπαράθεσης με τον ισχυρό δυτικό της γείτονα. Πολύ περισσότερο που οι χωριστές κατά χώρα διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ, έχουν εξασθενήσει κάθε επιβίωση της αραβικής αλληλεγγύης. Στις ηγετικές σφαίρες της χώρας, έντονες ήταν οι σκέψεις ότι η βοήθεια των ΗΠΑ θα αρκούσε για να αντισταθμίσει όλα τα προβλήματα. Η βοήθεια, ωστόσο, αυτή δε φαίνεται να υλοποιείται. Οι συνομιλητές μας εκφράζουν μεγάλη ανησυχία για την πορεία της ιορδανικής αλλά και της αραβικής οικονομίας στο μέλλον.

Δεν είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε την ορθότητα των προβλέψεών τους. Εκείνο που βλέπουμε είναι ότι είναι ακλόνητα βέβαιοι ότι τα προβλήματα της οικονομίας των αραβικών χωρών σχετίζονται άμεσα με τις παγκόσμιες πολιτικές εξελίξεις.

- Ξέρετε, λέει ο Ιορδανός φίλος μας, με την έκλειψη της ΕΣΣΔ...

Φτάνει, καταλάβαμε...

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

ΑΥΡΙΟ

Παλαιστινιακό:

Μια φάση δύσκολη με κινδύνους και πολλά προβλήματα

Η παρουσία των "διεθνών" εταιριών είναι πολύ φανερή στο Αμμάν

Παρά την εντατική οικοδόμηση, το παραδοσιακό στοιχείο ακόμη αντιστέκεται...