"Η θεραπεία είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τα περισσότερα θεραπευτικά προγράμματα έχουν ποσοστό επιτυχίας 5-30%", τονίζει ο Φοίβος Ζαφειρίδης, κοινωνικός ψυχίατρος και υπεύθυνος του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ).

Με τον Φ. Ζαφειρίδη είχαμε μια εκτενή συζήτηση. Τα ερωτήματα ήταν τέσσερα. Αλλά κάθε απάντηση γεννούσε άλλα τέσσερα. Δεν μπορούσε άλλωστε να γίνει αλλιώς με έναν άνθρωπο, που έχει στην Ελλάδα μια δεκαετή εμπειρία στη στράτευση για την απεξάρτηση των τοξικομανών. Διότι πάνω απ' όλα για τον Φ. Ζαφειρίδη θεραπεία σημαίνει στράτευση του προσωπικού των κοινοτήτων και συστράτευση του χρήστη και της οικογένειάς του. Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε τις κεντρικές ιδέες της συζήτησής μας με τον Φ. Ζαφειρίδη με τη ζωντάνια που επιτρέπει ο γραπτός λόγος.

"Οι θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ, λέει ο Φ. Ζαφειρίδης, χάρη στη στράτευση και τις εφεδρείες του προσωπικού, έπαιξαν έναν καταλυτικό ρόλο". Με τις εφεδρείες, ο Φ. Ζαφειρίδης εννοεί τις ψυχικές και συναισθηματικές αντιδράσεις, τη στράτευση, τον ενθουσιασμό, που συνθέτουν τα στοιχεία ενός πιονέρου.

Εγινε μια ανασκόπηση των αποτελεσμάτων της λειτουργίας των θεραπευτικών κοινοτήτων, που έκανε το Πανεπιστήμιο Αθήνας με επικεφαλής την κ. Κοκκέβη. Χρησιμοποιήθηκε ένα τυχαίο δείγμα από χρήστες που είχαν νοσηλευτεί σε κάποια απ' τις θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ έστω και μία μέρα - έχει σημασία η πλευρά "της μέρας" σημειώνει ο συνομιλητής μας - το 1988. Ερευνήθηκε η πορεία του χρήστη τέσσερα χρόνια μετά, δηλαδή το 1992. Διαπιστώθηκε, λοιπόν, ποσοστό επιτυχίας 80%.

Ο Φ. Ζαφειρίδης δεν έχει αμφιβολία ότι αν η έρευνα γινόταν μετά το 1992 τα αποτελέσματα θα ήταν διαφορετικά και το αποδίδει στις εφεδρείες του προσωπικού. Επαναλαμβάνει ξανά και ξανά πόσο δύσκολη είναι η υπόθεση της θεραπείας, που χρειάζεται μια αφοσίωση ιεραποστολική. "Γι' αυτό το λόγο, η εμβέλεια των θεραπευτικών προτάσεων θα μείνει πάντα περιορισμένη. Εκεί που πρέπει να δοθεί το βάρος, είναι η πρόληψη".

|εα1|1491- Υποστηρίζετε ότι οι προτάσεις πρόληψης και θεραπείας διακατέχονται από μια λογική ανατρεπτική του τρόπου ζωής, αλλά όταν αυτές οι προτάσεις αυτές προέρχονται απευθείας απ' το κράτος είναι αναποτελεσματικές. Γιατί; |εα0|1490

- Η ενασχόληση με ένα κοινωνικό πρόβλημα σημαίνει στράτευση, εθελοντισμό, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, και μια διάθεση αφοσίωσης στο στόχο. Το κράτος μπορεί να φτιάξει έναν οργανισμό, ο οποίος, επειδή είναι ένα ακόμα διοικητικό όργανο, δεν μπορεί παρά να αναπαράγει όλη την υπαλληλική ιδεολογία.

Αντίθετα, το κράτος πρέπει να ευοδώνει πρωτοβουλίες ευαισθητοποιημένων πολιτών. Αν, π.χ., σε μια γειτονιά υπάρχει μια ομάδα πολιτών που θέλει να πάρει μια πρωτοβουλία για την πρόληψη, να υπάρχει ένας κεντρικός σχεδιασμός που να αφήνει αυτή την πρωτοβουλία να αναπτυχθεί. Να δίνει, δηλαδή, στον πολίτη, στο επίπεδο της γειτονιάς, στο επίπεδο της τοπική κοινωνίας και της κοινότητας τα μέσα, την εκπαίδευση, που χρειάζεται για να δράσει ο ίδιος. Οσους ειδικούς και αν έχει το κράτος, δεν μπορεί παρά να αναπαράγει σ' αυτή την κοινωνία το βασικό πρόβλημα της παθητικότητας. Θα έλεγα ότι όσο περισσότερους εξειδικευμένους οργανισμούς διαθέτει το κράτος και όσο περισσότερους ειδικούς, άλλο τόσο παθητικοποιεί τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων, οι οποίοι μπαίνουν εκ των πραγμάτων στο περιθώριο της δράσης.

|εα1|1491- Χρειάζεται, δηλαδή, δράση "απ' τα κάτω". |εα0|1490

- Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται μέσα από τη συνεχή συνειδητοποίηση των πολιτών με την ανάληψη των προσωπικών τους ευθυνών. Και προσωπική ευθύνη σημαίνει ότι δρω, συμμετέχω στα κοινωνικά προβλήματα, τοποθετούμαι, ενεργώ, διαθέτω χρόνο, αφοσιώνομαι, άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο, σε μία βάση λίγο έως πολύ εθελοντική. Αυτό το πράγμα παράγει πραγματικό μέτωπο αντιμετώπισης των κοινωνικών προβλημάτων.

|εα1|!491- Θα θέλαμε να γίνετε πιο σαφής για το ρόλο του κράτους.|εα0|1490

- Το κράτος μπορεί να σχεδιάσει συνολικά. Να διαθέσει τεχνογνωσία στους ευαισθητοποιημένους πολίτες. Να δώσει και το νομοθετικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα λειτουργήσουν αυτές οι πρωτοβουλίες. Να δώσει τα λεφτά και να έχει μηχανισμούς να ελέγχει την καλή διαχείριση και χρηματοδότηση.

Αντίθετα, το κράτος - και απόδειξη γι' αυτό είναι και ο ΟΚΑΝΑ - δημιουργεί θεσμούς "απ' τα πάνω". Αυτοί οι μηχανισμοί ελέγχονται. Και γίνονται, όχι για να υπηρετήσουν τη λύση του προβλήματος, αλλά για να υπηρετήσουν τις πολιτικές και τα στενά πολιτικά οφέλη του εκάστοτε κυβερνώντος κόμματος. Ετσι, οδηγούμαστε σε οργανισμούς - μαμούθ που, δυστυχώς, αναπαράγουν τα φαινόμενα όλου του κρατικού μηχανισμού.

|εα1|1491- Γιατί όσοι εξαντλούν τη μαχητικότητά τους μόνο προς τη "φιλελευθεροποίηση" ή την "καταστολή", δρουν, όπως γράψατε, αποενοχοποιητικά για το κοινωνικό σύνολο; |εα0|1490

- Και στις δύο περιπτώσεις, γίνεται μια υπερβολική επένδυση σε νομοθετικά πλαίσια. Οταν ο πολίτης επενδύει σε νομοθετικά πλαίσια, απο-επενδύει τη δική του συμμετοχή.

Πάντα, οι υπερβολικές επενδύσεις σε διοικητικά και νομοθετικά πλαίσια δεν μπορούν να επιλύσουν τα ψυχο-κοινωνικά ή τα κοινωνικά προβλήματα. Μια αρκετά μεγάλη ομάδα πολιτών, στο ερώτημα "Τι φταίει για τα ναρκωτικά;", απαντούν: "Φταίει η νομοθεσία". Δε λένε: "Φταίμε και μεις". Αρα, συμπεραίνουν ότι, αν αλλάξει η νομοθεσία και "φιλελευθεροποιηθεί", λύθηκε το πρόβλημα. Αυτού του είδους οι υπεραπλουστεύσεις ότι με ένα νομοθέτημα επιλύονται τα κοινωνικά προβλήματα δεν ισχύουν.

|εα1|1491- Γιατί λέτε όχι στα προγράμματα υποκαταστάτων; |εα0|1490

- Υπάρχουν δύο ειδών προγράμματα μεθαδόνης.

• Τα προγράμματα μεθαδόνης, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το ξεπέρασμα του σωματικού στερητικού συνδρόμου, ή για την αντιμετώπιση ειδικών περιπτώσεων, όπως Ε+ΔΚΙΤΖ και τοξικομανίας. Ακόμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην περίπτωση εγκυμοσύνης και τοξικομανίας. Υπάρχουν, δηλαδή, ορισμένες θεραπευτικές ενδείξεις, αλλά είναι και πολύ στενές και πολύ λίγες. Αυτά είναι προγράμματα μεθαδόνης και απευθύνονται όμως σε συγκεκριμένους χρήστες που έχουν ανάγκη αυτό το σχήμα. Κανείς λογικός άνθρωπος δεν μπορεί να πει όχι σ' αυτό.
• Υπάρχουν και τα προγράμματα υποκατάστασης μεθαδόνης, τα οποία δε βάζουν κανενός είδους περιορισμό στη χρήση μεθαδόνης. Λένε ότι, αφού είσαι χρήστης ναρκωτικών, τότε μπορείς να πας να δηλωθείς σε ένα κρατικό κέντρο και από εκεί και πέρα το κράτος αναλαμβάνει να σου δίνει τη δόση. Αυτού του είδους τα προγράμματα νομίζουμε ότι είναι αναποτελεσματικά.

|εα1|1491- Γιατί; |εα0|1490

- Μια ζωή, παίζεται το ίδιο παιγνίδι, όπως αποδεικνύει η ιστορία των υποκαταστάτων.

Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε απόγνωση πιστεύουν ότι θα βρουν το "μαγικό φάρμακο", που θα τους λύσει τα προβλήματα. Επενδύουν, κατά ένα τρόπο, σε μεταφυσικές δυνάμεις. Διότι, αν προσδοκάς ότι η επίλυση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων θα γίνει από τα εργαστήρια ορισμένων φαρμακευτικών εταιριών, είναι μια επένδυση σε δυνάμεις οι οποίες είναι "έξω από εσένα". Αρα, παθητικοποιείς τον εαυτό σου. Κανένα, όμως, ψυχοκοινωνικό πρόβλημα δεν μπορεί να απαντηθεί σε βιοχημικό επίπεδο.

|εα1|1491- Η κυβέρνηση χρησιμοποιεί κατά κόρον τη θεωρία του "περιορισμού της βλάβης". |εα0|1490

- Η πολιτική του περιορισμού των επιπτώσεων και των βλαβών θα μπορούσε να συζητηθεί, αν ήταν μια τακτική μέσα σε μια άλλη μελέτη του προβλήματος και με άλλους στρατηγικούς στόχους. Ομως, στην περίπτωση της Ελλάδας, αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η περίφημη πολιτική του περιορισμού της βλάβης έχει αναγορευτεί σε στρατηγικό στόχο. Εμφανίζεται βέβαια ως τακτική, αλλά λείπουν οι στρατηγικοί στόχοι. Πού είναι ένας ολοκληρωμένος σχεδιασμός αντιμετώπισης του προβλήματος, όπου εκεί μέσα θα ενταχθεί ως τακτική και ο περιορισμός των βλαβών; Δεν υπάρχει τίποτε τέτοιο.

|εα1|!491- Υπάρχει όμως η αγωνία του γονιού, μήπως βρει το παιδί του με μια σύριγγα στο χέρι και προτιμά το πρόγραμμα της υποκατάστασης.|εα0|1490

- Δεν έχει αποδειχθεί εκατό τοις εκατό ότι του απαντάς στα ζητήματα ζωής και θανάτου. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει, η μεθαδόνη απευθύνεται μόνο στο 20% απ' το συνολικό πληθυσμό των εξαρτημένων. Αρα, δεν μπορείς να μιλάς για μια συνολική απάντηση, έστω και στο πρόβλημα επιβίωσης και μακροβιότητας του χρήστη.

Απ' την άλλη μεριά, όταν έχεις τεκμηριωμένα ότι απευθύνεται στο 20% του συνόλου των εξαρτημένων, έστω και σαν μια δυνατότητα αύξησης του χρόνου επιβίωσης του χρήστη μεθαδόνης, πρέπει να δεις απ' την άλλη πλευρά και τα μειονεκτήματα. Γιατί μπορεί να αυξάνεις τη βιωσιμότητά του 20% αλλά μπορεί άλλους να τους σκοτώσεις με αυτή την πολιτική. Αυτό είναι θέμα εκτίμησης της φάσης στην οποία βρίσκεται η κοινωνία, του προβλήματος και της έκτασης που έχει σε μια χώρα κλπ.

|εα1|1491 - Υπάρχει η άποψη ότι στα προγράμματα υποκαταστάτων με υψηλές προσδοκίες ο τελικός στόχος είναι η απεξάρτηση.|εα0|1490

- Εστω ότι μπαίνει στο πρόγραμμα μεθαδόνης. Θα μείνει όμως εκεί ή το βράδυ θα πάει στη "μαύρη αγορά" και θα πάρει ηρωίνη; Αν δε διασφαλιστούν τέτοιες προϋποθέσεις, είναι πολύ πιθανό σε μια περιοχή που έχει εφαρμοστεί πρόγραμμα μεθαδόνης να έχουμε αυξημένη θνησιμότητα, παραπάνω απ' την "κανονική", αν ο χρήστης παίρνει το πρωί τη μεθαδόνη και το βράδυ παίρνει ηρωίνη. Στην ουσία, θα παίρνει διπλή δόση οπότε οι πιθανότητες να πεθάνει είναι αυξημένες.

Αρα, είναι θέμα του κάτω από ποιες προδιαγραφές θα εφαρμοστούν τα προγράμματα μεθαδόνης. Και θεωρώ πολύ σημαντική τη δήλωση του υφυπουργού Πρόνοιας Μ. Σκουλάκη ότι εάν κάποιος που είναι ενταγμένος στα προγράμματα και κάνει χρήση ναρκωτικής ουσίας θα διακόπτεται η χορήγηση μεθαδόνης.

|εα1|1491- Ποιες άλλες παρενέργειες, στις θεραπευτικές προσπάθειες, προκαλεί η μεθαδόνη; |εα0|1490

- Η μεθαδόνη είναι υποκατάστατο για την ηρωινομανία. Το μέγα ερώτημα που δε μου έχει απαντήσει κανείς - και το οποίο το έχω θέσει και στην ηγεσία του υπουργείου Υγείας - είναι, τι θα κάνει η πολιτεία αν σε πέντε χρόνια εμφανιστεί πρόβλημα κοκαφινης;

Στην κοκαφινη δεν μπορείς να δόσεις μεθαδόνη, γιατί ο χρήστης κοκαφινης έχει άλλη λειτουργία και σχέση με αυτή την ουσία. Δεν μπορείς λοιπόν να του πεις, όταν ο άλλος είναι κοκαϊνομανής, έλα να σε γράψω στα προγράμματα μεθαδόνης. Και τότε τι κάνεις; Του χορηγείς κοκαφινη; Κι εγώ λέω ότι κάνεις και το επόμενο βήμα και δίνεις κοκαφινη.

Αν η επόμενη επιδημία είναι το κραχ, τι κάνεις; Δίνεις και κραχ; Το έχουν σκεφτεί και, πολύ περισσότερο, έχουν μελετήσει το θέμα;

|εα1|1491- Φτάνουμε, δηλαδή, πάλι σε αδιέξοδο. |εα0|1490

- Δημιουργείται αυτή η "αλυσίδα", αλλά στο πρόβλημα δεν υπάρχει μια απάντηση.

Αν πάλι αρνηθούν να δώσουν την κοκαφινη, θα είναι ηθικά υπόλογοι σ' αυτή την ομάδα των χρηστών. Διότι ικανοποίησαν το αίτημα της άλλης ομάδας και δεν κάνουν το ίδιο μ' αυτούς. Ενας κοκαϊνομανής μπορεί να πει: "Με ποιο δικαίωμα εσείς "θεραπεύετε", δίνοντας το ναρκωτικό μεθαδόνη στους ηρωινομανείς και σε μας δε μας το δίνετε; Αρα, να δώσετε και σε μας κόκα".

|εα1|1491- Υπάρχει το επιχείρημα για την "ελευθερία διάθεσης του σώματος" και ως προέκταση αυτού εμφανίζεται το επιχείρημα για τη χρήση της ουσίας. Τι απαντάτε σ' αυτό;|εα0|1490

- Από την πείρα μας γνωρίζουμε ότι ένας χρήστης δεν αρκείται ποτέ στην ικανοποίηση του εαυτού του. Εχει την τάση να μυεί και άλλους. Είναι μια κουλτούρα εντελώς αντίθετη από το τσιγάρο. Ο καπνιστής του τσιγάρου ποτέ δεν πάσχει από το σύνδρομο να διαδώσει τη χρήση του τσιγάρου. Αντίθετα, όταν βρίσκει το παιδί του ή το φίλο του ο οποίος δεν καπνίζει, του συνιστά να συνεχίσει να μην καπνίζει. Αντίθετα, έχει αποδειχτεί, ότι ένας ηρωινομανής μυεί 8-15 καινούργια άτομα στη χρήση, στη διάρκεια της καριέρας του ως χρήστη.

Αφού, λοιπόν, έχει την τάση να μυεί τους άλλους, δεν πρόκειται για ένα πρόβλημα το οποίο αφορά μόνο τον ίδιο, αλλά αφορά το περιβάλλον του και την ευρύτερη κοινωνία. Η άποψη για "αυτοδιάθεση του εαυτού μας" είναι πολύ θεωρητική και διατυπώνεται από ανθρώπους που δεν έχουν ιδέα από τους πραγματικούς όρους μέσα στους οποίους λειτουργεί η εξάρτηση και η πιάτσα των ναρκωτικών.

|εα1|1491- Δώστε μας το στίγμα αυτής της πιάτσας. |εα0|1490

- Πίσω από τη χρήση των ναρκωτικών, κρύβεται και μια "ιδεολογία". Είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της χρήσης των ψυχοτρόπων ουσιών, που τις διαφοροποιεί απ' τη χρήση του αλκοόλ και του τσιγάρου. Δεν υπάρχουν ιδεολογικά στοιχεία στη χρήση του τσιγάρου. Στη χρήση όμως των ισχυρά ψυχοτρόπων ουσιών, υπάρχουν ολόκληρα ιδεολογήματα που στηρίζουν τη χρήση. Η ανθρώπινη ύπαρξη νιώθει την ανάγκη να τεκμηριώνει γιατί προσφεύγει σε μία ψυχοτρόπα ουσία, η οποία τροποποιεί τον ψυχισμό. Και αυτό το ιδεολογικοποιεί. Εφευρίσκει διάφορα ιδεολογήματα του στιλ ότι "αν δεν πίνεις και λίγο κόκα είσαι ξενέρωτος" ή αν δεν έχεις δοκιμάσει και δεν πίνεις τακτικά ναρκωτικά είσαι "από τους απ' έξω". Αυτό το ιδεολογικό υπόβαθρο υποβοηθά τη διάδοση και δημιουργεί την ανάγκη της διάδοσης.

Εγώ δεν ξέρω κανένα χρήστη, του οποίου θα του έδινες την ουσία του και θα έλεγε: "Εντάξει είμαι ευχαριστημένος απ' αυτό. Τέλειωσε. Δε θέλω να μυήσω κανένα".

|εα1|1491- Τι θα κάνει; |εα0|1490

- Οταν τον επισκεφτεί ο φίλος του, θα προσπαθήσει να του δώσει το ένα τρίτο της δόσης του, λέγοντας: "Θέλω να σε κεράσω για να τη βρεις κι εσύ". Το να "τη βρω" μέσα από μία ψυχοτρόπα ουσία, είναι μία ολόκληρη στάση ζωής. Κι αυτή τη στάση ζωής - αυτό είναι η "ιδεολογία" - θέλουν να την επεκτείνουν να τη φέρουν παρακάτω. Αυτό είναι το ιδεολογικό στοιχείο της χρήσης των σκληρών ναρκωτικών, το οποίο δεν υπάρχει σε άλλα πιο ακίνδυνα. Γι' αυτό η κοινωνική επικινδυνότητα των ψυχοτρόπων ουσιών είναι μεγάλη. Αυτό το στοιχείο δεν υπάρχει στο τσιγάρο. Μπορεί να είναι επιβλαβές για την υγεία, αλλά δεν υπάρχει μία ολόκληρη στάση ζωής, η οποία συνδέεται με τη χρήση του τσιγάρου.

Η χρήση ψυχοτρόπου ουσίας είναι στάση ζωής και μοντέλο επίλυσης προσωπικών αδιεξόδων. Μ' αυτή την έννοια, ιδεολογικοποιείται από τους ίδιους τους χρήστες, και είναι επικίνδυνη για το περιβάλλον.

|εα1|1491- Γράψατε ότι αν "στόχος σου είναι η επανένταξη των τοξικομανών στις παραγωγικές διαδικασίες και η εξασφάλιση της ανοχής απ' το κοινωνικό σύνολο, τότε θα πεις "ναι" στη μεθαδόνη, ενώ αν οραματίζεσαι ελεύθερους και ανεξάρτητους πολίτες, ενεργούς στην κοινωνική εξέλιξη, τότε θα πεις "όχι" στη μεθαδόνη". Δημιουργείται η αίσθηση ότι η απεξάρτηση δε στοχεύει στην ένταξη στην παραγωγική διαδικασία. |εα0|1490

- Οχι, δεν υπάρχει τέτοια διάσταση. Στα προγράμματα υποκατάστασης, ο στόχος είναι η ένταξη στην παραγωγική διαδικασία. Δεν ενδιαφέρει αν είναι εξαρτημένος ή όχι. Ενδιαφέρει μόνο να χτυπάει την πρέσα πάνω - κάτω και ας είναι μαστουρωμένος.

Αυτό όμως το άτομο δεν έχει ούτε πολιτική βούληση, ούτε πολιτικό σκέπτεσθαι, ούτε τοποθέτηση πάνω στα κοινωνικά προβλήματα. Είναι άβουλο ον και δεν αποτελεί παρά προέκταση της μηχανής και εξάρτημα του εργοστασίου.

Αν θέλουμε τέτοιους πολίτες, ας βάλουμε τη μεθαδόνη και γω θα έλεγα να μοιράζουμε και στους άλλους που δεν είναι τοξικομανείς για να μπορούν να αντέχουν τις συνθήκες δουλιάς. Ισως - αν και αυτό θυμίζει λίγο Οργουελ, αλλά τίποτε δεν αποκλείεται - σε 15-20 χρόνια κάποιο εργοστάσιο να βγάλει ένα φιρμάνι και να πει ότι κάθε πρωί θα δίνεται και η δόση στον κάθε εργάτη. Γιατί, πώς αλλιώς θα αντέξεις αυτά τα πράγματα;

|εα1|1491- Ποια θα είναι η διαφορά όταν απεξαρτηθεί; |εα0|1490

- Δε θα μπει ως άβουλο ον. Θα μπει με διεκδικήσεις. Θα έχει αμφισβητήσεις. Και αυτό είναι το σημαντικό.

|εα1|1491- Τα παιδιά που έχουν αποτοξινωθεί έχουν ενταχθεί στην κοινωνία ή έχουν επαγγελματικά προβλήματα;|εα0|1490

- Αντιμετωπίζουν τα προβλήματα που απασχολούν όλους τους νέους. Αλλά έχουν πάρει σημαντικά εφόδια για τα βγάζουν πέρα.

Γιώργος ΜΟΥΣΓΑΣ

Στο πρώτο τρίμηνο του 1995 θα έχουμε δυο πιλοτικά προγράμματα. Κύριο επιχείρημα της κυβέρνησης για τα προγράμματα υποκατάστατων είναι η μικρή προσέλευση των τοξικομανών στα θεραπευτικά "στεγνά" προγράμματα, το γέμισμα των φυλακών και η ησυχία του πολίτη. Ο υφυπουργός Πρόνοιας, Μ. Σκουλάκης, πήγε και στην Ολλανδία, όπου εφαρμόζονται προγράμματα μεθαδόνης, ισχύει η αποποινικοποίηση της χρήσης και η διάκριση των "μαλακών - σκληρών". Ετσι ο υφυπουργός γύρισε με ενισχυμένο το οπλοστάσιο των επιχειρημάτων: Οι θάνατοι είναι σταθεροί - γύρω στους 80 το χρόνο σε έναν πληθυσμό 15 εκ. Ο αριθμός των τοξικομανών τα τελευταία δέκα χρόνια παραμένει σταθερός (20 - 22 χιλιάδες).

Το "κάλλιον το προλαμβάνειν" αναγνωρίζεται απ' όλους. Αλλα η κυβέρνηση δεν είναι διατεθειμένη να αντιμετωπίσει τις γενεσιουργές αιτίες. "Αυτό είναι δύσκολο. Μην κρυβόμαστε. Δεν μπορεί από τη μια μέρα στην άλλη να εκλείψει το άγχος, η ανασφάλεια, η ανεργία, η έλλειψη διεξόδων στους νέους, δε γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη".

Κόντρα όμως σ' αυτή τη βολική λογική υπάρχουν και οι τοξικομανείς που αποφασίζουν και μπαίνουν στις θεραπευτικές κοινότητες και μαζί με τους αφοσιωμένους, σ' αυτή την υπόθεση, θεραπευτές τους τολμούν μια ανατρεπτική για την ίδια τους τη ζωή επιλογή.

Τα θεραπευτικά σχήματα στην Ελλάδα είναι οι θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ και η Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών - Τοξικομανών (Περίπτερο 18 Ανω) στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Η πρώτη θεραπευτική κοινότητα - η "Ιθάκη" - λειτούργησε το 1983 και σήμερα υπάρχουν συνολικά εννιά κοινότητες του ΚΕΘΕΑ. Το Περίπτερο 18 Ανω - η μοναδική μονάδα μέσα στο δημόσιο σύστημα υγείας - λειτούργησε το 1987.

Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η μονάδα δεν είναι νομικώς αναγνωρισμένη απ' την πολιτεία. Και τούτο διότι με τις νομοθετικές αλλαγές καταργήθηκε η σχετική υπουργική απόφαση που το αναγνώριζε. Ακόμα εκκρεμεί για το Περίπτερο 18 Ανω και η ενημέρωση του υπουργείου Υγείας προς τις εισαγγελικές αρχές ότι δεν αποτελεί θεραπευτικό κατάστημα σωφρονιστικού χαραχτήρα, για να δεχτεί κρατούμενους τοξικομανείς.

Θυμίζει Οργουελ; Ισως. Αλλά δεν μπορεί να ξεχαστεί ότι το φρέσκο προλεταριάτο το 19ο αιώνα χρησιμοποιούσε παράγωγα οπίου, για να αντέξει τους τραγικούς όρους διαβίωσής του στα βιομηχανικά κέντρα, όπως γράφει ο Ενγκελς στην "Κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία". Και μήπως προς τέτοιες "αβίωτες καταστάσεις" δεν οδηγεί η πολιτική της κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όταν παίρνουν αποφάσεις που οδηγούν στις "γενεσιουργές αιτίες", όπως τις περιγράφει ο Μ. Σκουλάκης;