Το θέμα της συντηρητικής αναδιάρθρωσης του τραπεζικού τομέα επανήλθε πρόσφατα στην επικαιρότητα με τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης Σημίτη,αλλά και με δημόσιες ομιλίες του υπουργού Εθνικής Οικονομίας Γ. Παπαντωνίου.Σύμφωνα με τις κυβερνητικές θέσεις, οι αναδιαρθρώσεις που προωθούνται, κυρίως στις μεγάλες υπό δημόσιο χαρακτήρα τράπεζες (Εθνική, Εμπορική και Ιονική), στόχο έχουν την αύξηση της ανταγωνιστικότητας - αποδοτικότητας και τη βελτίωση των παρεχόμενων από αυτές υπηρεσιών. Οπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Γ. Παπαντωνίου σε εκδήλωση των εφοπλιστών του Πειραιά, οι διοικήσεις των ελεγχόμενων από το δημόσιο τραπεζών δε θα κρίνονται μόνο από την αποδοτικότητα των κερδών τους, αλλά και από την ικανότητα μείωσης των λειτουργικών τους δαπανών, την προσφορά νέων προϊόντων και γενικότερα τη λήψη μέτρων, ώστε να αντεπεξέλθουν αποτελεσματικά στον εντεινόμενο ευρωπαϊκό ανταγωνισμό.

Πίσω βέβαια από τα εύηχα συνθήματα της ανόδου της ανταγωνιστικότητας, της παροχής νέων τραπεζικών προϊόντων και της αποτελεσματικότερης θωράκισης του τραπεζικού συστήματος στον ανταγωνισμό των ξένων τραπεζών, κρύβονται βαθιά συντηρητικές έως και αντιδραστικές λογικές, νεοφιλελεύθερης κατεύθυνσης. Λογικές, οι οποίες, αν επικρατήσουν, θα οδηγήσουν το δημόσιο τραπεζικό τομέα σε ιδιωτικά συμφέροντα, θα πλήξουν το συνδικαλιστικό κίνημα των τραπεζών και τις εργασιακές σχέσεις, ενώ χιλιάδες τραπεζοϋπάλληλοι θα οδηγηθούν στην ανεργία. Ο τελικός κυβερνητικός στόχος είναι η μετατροπή των τραπεζών από χρηματοδοτικούς παράγοντες ενίσχυσης της παραγωγικής διαδικασίας (περίοδος 1950-'80) σε ιδρύματα προσφοράς φθηνών υπηρεσιών στις ευρωπαϊκές και αμερικανικές επιχειρήσεις, οι οποίες θα θελήσουν να χρησιμοποιήσουν την Ελλάδα ως ορμητήριο της βαλκανικής τους και παρευξείνιας διείσδυσης. Στο σημείο αυτό φαίνεται ότι εξαντλούνται οι φιλοδοξίες της αστικής τάξης της χώρας, η οποία βιώνει το μεταπρατικό της ρόλο από τη στιγμή της ύπαρξής της ως αυτόνομης τάξης. Μια τάξης, η οποία ιστορικά ποτέ δεν είχε το σθένος και τη φιλοδοξία να διεκδικήσει κάτι περισσότερο από το ρόλο του πιστού υπηρέτη του ευρωπαϊκού πρώτα και του αμερικανικού κεφαλαίου στη συνέχεια.

Ο πρώτος και διακηρυγμένος στόχος της κυβέρνησης είναι η εισαγωγή στις μεγάλες τράπεζες του δημοσίου ισχυρής μειοψηφίας ιδιωτών. Επίσημα προβάλλεται η δικαιολογία ότι με τον τρόπο αυτό θα αφυπνιστεί από τη χειμερία νάρκη ο δυσκίνητος και γραφειοκρατικός δημόσιος τραπεζικός τομέας, ο οποίος συνεχίζει να λειτουργεί με τους ρυθμούς του παρελθόντος... Ενα άλλο επιχείρημα είναι ότι με την είσοδο των ιδιωτών στις δημόσιες τράπεζες θα κοπεί ο ομφάλιος λώρος των κυβερνητικών παρεμβάσεων στο έργο των διοικήσεων των τραπεζών, παρεμβάσεις οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα τη χορήγηση των γνωστών θαλασσοδάνειων σε ημετέρους...

Δεν είναι η πρώτη φορά που κυβερνητικοί παράγοντες υποβάλλονται σε σαδομαζοχιστική αυτοκριτική, μόνο και μόνο για να δικαιολογήσουν τις σημερινές νεοφιλελεύθερες επιλογές τους. Μια "αυτοκριτική", η οποία απαιτεί τη ρίψη στην πυρά όλης της προηγούμενης "αμαρτωλής" περιόδου των "κρατικών παρεμβάσεων" στην οικονομία. Ασχετα βέβαια αν υπεύθυνες για τις παρεμβάσεις αυτές ήταν οι πολιτικές δυνάμεις, οι οποίες βρίσκονται και σήμερα στην ηγεσία της χώρας και πολύ περισσότερο ότι οι παρεμβάσεις αυτές στόχο είχαν την ενίσχυση του μονοπωλιακού κεφαλαίου. Οταν στόχος σου είναι να δικαιολογήσεις με κάθε τρόπο τη θέση ότι η ιδιωτικοποίηση είναι πανάκεια για τη λύση όλων των προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας, καταλήγεις και σε αστήριχτα και γελοία συμπεράσματα, αλλά αυτό λίγο φαίνεται ότι ενδιαφέρει όσους τα επικαλούνται.

Σε ό,τι αφορά τώρα τα σχέδια ιδιωτικοποίησης των μεγάλων τραπεζών, κλειδί των εξελίξεων είναι η Εθνική Τράπεζα, η οποία μέσα στο 1996 θα προχωρήσει σε αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου, ενώ παράλληλα θα ρυθμίσει και τις σχέσεις της με το δημόσιο, σχέσεις οι οποίες αφορούν το μετατρέψιμο σε μετοχές ομολογιακό δάνειο ύψους 105 δισ. δραχμών που είχε συνάψει το 1991 η διοίκηση Βρανόπουλου. Ανώτεροι παράγοντες της Τράπεζας της Ελλάδας ανέφεραν στο "Ρ" ότι σε πρώτη φάση θα επιδιωχτεί η ρύθμιση του ομολογιακού δανείου να μη διαταράξει τη σύνθεση του μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής, η οποία σήμερα είναι 40% υπέρ του δημοσίου και 60% υπέρ των ιδιωτών. Εφόσον το πρόβλημα αυτό λυθεί, στόχος είναι ο περιορισμός της συμμετοχής του δημοσίου στο 20%-25% του μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής και η παράλληλη ενίσχυση της ιδιωτικής συμμετοχής. Η είσοδος του ιδιωτικού κεφαλαίου προβλέπεται να γίνει μέσω της διαδικασίας αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου όχι μόνο της Εθνικής, αλλά και των υπόλοιπων μεγάλων τραπεζών Εμπορική και Ιονική. Το πρώτο επομένως ζήτημα που προωθεί η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είναι η μερική ιδιωτικοποίηση του τραπεζικού τομέα, μέσω της μείωσης της κρατικής συμμετοχής σε διακριτικά επίπεδα.

Η ιδιωτικοποίηση του τραπεζικού τομέα δε θα είναι πλήρης χωρίς την περιστολή των εργασιακών δικαιωμάτων των εργαζομένων σ' αυτές, μιας και η λογική των "ιδιωτικοοικονομικών" κριτηρίων λειτουργίας των επιχειρήσεων απαιτεί την ελαχιστοποίηση έως και εκμηδένιση του συνδικαλιστικού κινήματος και των εργασιακών δικαιωμάτων. Ακόμα και η παρουσία των σημερινών ακίνδυνων και χειραγωγημένων από την κυβέρνηση και το τραπεζικό κεφάλαιο συνδικαλιστών, οι οποίοι λειτουργούν με καθαρά συντεχνιακή αντίληψη θεωρείται ασυμβίβαστη με το "καθαρό" πρότυπο λειτουργίας μιας τράπεζας με "ιδιωτικοοικονομικά" κριτήρια. Ηδη οι πρώτες κρούσεις έχουν αρχίσει. Οι διοικήσεις των τραπεζών θα κρίνονται πλέον και από τις επιδόσεις τους στη μείωση των λειτουργικών τους δαπανών, αναφέρει συχνά πυκνά ο Γ. Παπαντωνίου.

Αλλά πώς μπορεί να μειωθούν τα λειτουργικά έξοδα χωρίς τη συμπίεση του κόστους αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης; Επομένως, κριτήριο αποτελεσματικής διοίκησης θα θεωρείται πλέον και η συνέπεια εφαρμογής της αντιλαϊκής - αντεργατικής πολιτικής στους ίδιους τους εργαζόμενους των τραπεζών. Αλλά δεν είναι μόνο η προσπάθεια συμπίεσης του εργατικού κόστους. Η γρήγορη εισαγωγή σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού στον τραπεζικό χώρο προβλέπεται να κάνει περιττές χιλιάδες θέσεις εργασίας, κάτι που πιστοποιεί και η ανάλογη εμπειρία σε Ευρώπη και Αμερική.

Η καπιταλιστική κρίση χτυπά πλέον και την πόρτα των "λευκών κολάρων", των τμημάτων εκείνων των εργαζομένων, τα οποία είχαν καθιερωθεί σαν "προνομιούχα". Ηδη στην Εθνική ακούγονται σενάρια για απόλυση 2.000-2.500 εργαζομένων οι οποίοι θεωρούνται "υπεράριθμοι", ο δε πρόεδρος της Πίστεως Κωστόπουλος, με αφορμή τη διένεξη που είχε ξεσπάσει στις τράπεζες για τη μείωση των επιτοκίων των στεγαστικών δανείων, προέτρεπε τις διοικήσεις των κρατικών τραπεζών "να σταματήσουν τις υπεκφυγές και να δουν την πραγματικότητα κατάματα". Μειώστε, κύριοι, τις λειτουργικές σας δαπάνες, παραδειγματιστείτε από εμάς, ανέφερε ο κ. Κωστόπουλος. Είναι πλέον εμφανές. Ο κίνδυνος της ανεργίας για χιλιάδες τραπεζοϋπαλλήλους βρίσκεται προ των πυλών.

Σήμερα η Ελλάδα δοκιμάζεται και από κρίση παραγωγικού προτύπου, η οποία μεταφέρεται στη συνέχεια και στο χώρο των τραπεζών. Ο πρώτιστος ρόλος των τελευταίων δεν είναι σήμερα η ενίσχυση της παραγωγικής διαδικασίας, η οποία είναι βαριά άρρωστη. Τα ειδικά πιστωτικά ιδρύματα διέρχονται και αυτά κρίση προσανατολισμού. Η ΕΤΒΑ έγινε προβληματική, η ΕΤΕΒΑ ασχολείται με μελέτες ιδιωτικοποιήσεων, το νέο φρούτο της εποχής, και έχει αυτονομηθεί τόσο πολύ από τη "μαμά" τράπεζα (την Εθνική), ώστε δεν της δίνει λογαριασμό για το τι κάνει και πώς το κάνει. Η Αγροτική μετατρέπεται σε εμπορική τράπεζα, ενώ η Κτηματική έχει καταστεί προβληματική. Χωρίς προσανατολισμό πλέον, το τραπεζικό σύστημα έχει πέσει με τα μούτρα στην κερδοσκοπία. Συσσωρεύουν κέρδη μέσω της φοροδιαφυγής, της ληστείας των καταθετών, τα οποία κέρδη δεν ξέρουν τι να κάνουν. Ευτυχώς, που τα επενδύουν στην Τράπεζα της Ελλάδας με υψηλά επιτοκία, αλλά για το λόγο αυτό η τελευταία κινδυνεύει να γίνει προβληματική.

Θανάσης ΚΑΝΙΑΡΗΣ

Οι αρνητικές επιπτώσεις που θα έχει για τη ΔΕΗ, αλλά και τις τσέπες των καταναλωτών η προωθούμενη απ' την ΕΕ απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας δεν αποτελούν μόνο επιχειρήματα κάποιων αθεράπευτα "αντιευρωπαϊστών", αλλά και συμπεράσματα ειδικής μελέτης των ίδιων των υπηρεσιών της Επιχείρησης.Η διοίκηση της ΔΕΗ, όμως, δέσμια της κυβερνητικής διεκπεραιωτικής πολιτικής του Διευθυντηρίου των Βρυξελλών, προτιμά τη σιωπή, ενώ είναι έτοιμη να προωθήσει την πολιτική αυτή. Στα πλαίσια αυτά, η διοίκηση της Επιχείρησης έχει ετοιμάσει ήδη μία πρώτη μελέτη, στην οποία καταγράφονται σε γενικές γραμμές οι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας,τόσο για την ίδια όσο και για τον εθνικό προγραμματισμό ενέργειας, αλλά και για τους καταναλωτές, αφού ο ανταγωνισμός κάθε άλλο παρά μείωση του κόστους - όπως υποστηρίζεται - θα επιφέρει. Ωστόσο, παρά τις δυσοίωνες αυτές προβλέψεις διοίκηση της ΔΕΗ και κυβέρνηση δεν εμφανίζονται διατεθειμένες να εναντιωθούν στην αντεθνική πολιτική που επιβάλλει η ΕΕ, αλλά περιορίζονται στην ανεύρεση τρόπων για την επίτευξη της δυνατής ελαχιστοποίησης των αρνητικών συνεπειών.

Στα πλαίσια αυτά απειλείται με παραπέρα υπονόμευση ο κοινωφελής χαρακτήρας της επιχείρησης, καθώς η διοίκηση της ΔΕΗ έχει προεπιλέξει 12 ξένες εταιρίες μελετών, οι οποίες καλούνται να καταθέσουν προσφορές μέχρι την επόμενη βδομάδα, όπου θα σκιαγραφούν το μέλλον της ΔΕΗ στα πλαίσια της απελευθερωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Αντικείμενο των μελετών αυτών είναι να καταγράψουν τις συνέπειες απ' τα δύο συστήματα - του μοναδικού αγοραστή και της πρόσβασης τρίτων στα δίκτυα - μέσω των οποίων η ΕΕ καλεί τα κράτη - μέλη να διαμορφώσουν το πλαίσιο της εσωτερικής τους αγοράς ενέργειας, ενόψει της απελευθέρωσης της ενεργειακής αγοράς.

Συγκεκριμένα, η πρώτη μελέτη, η ολοκλήρωση της οποίας προβλέπεται σε διάστημα 4 μηνών, αφορά στις γενικότερες επιπτώσεις στην ενέργεια για το καθένα απ' τα δύο συστήματα με ιδιαίτερη έμφαση στη ΔΕΗ. Η δεύτερη μελέτη θα γίνει βάσει των συμπερασμάτων της πρώτης και θα αφορά ειδικότερα στις επιπτώσεις στη ΔΕΗ και τις αλλαγές που θα πρέπει να γίνουν στη δομή της επιχείρησης για την ομαλή μετάβασή της στο νέο πλαίσιο αγοράς.

Οι μελέτες αυτές, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην υπάρχουσα μελέτη της ΔΕΗ, θεωρούνται απαραίτητες "για την αποφυγή σοβαρών προβλημάτων ή ακόμη και κατάρρευσης της αγοράς", αλλά κυρίως για να βοηθηθεί η επιχείρηση να αναλάβει τις σχετικές πρωτοβουλίες, αφού όπως σημειώνεται "η ΔΕΗ θα υποστεί τις μεγαλύτερες επιπτώσεις απ' την απελευθέρωση της αγοράς".