Η προστασία της υγείας των εργαζομένων από τους επαγγελματικούς κινδύνους αντιμετωπίζεται με διαφορετικά κριτήρια από το κεφάλαιο και την εργατική τάξη, λόγω των αντίθετων κοινωνικών και ταξικών συμφερόντων.

Η καπιταλιστική αντίληψη, εστιάζοντας το πρόβλημα της υγείας στη διατήρηση της εργασιακής ικανότητας του εργάτη για την παραγωγή υπεραξίας, περιορίζει την έννοια της υγείας στην απουσία της ασθένειας. Για το κεφάλαιο η υγεία θεωρείται ουσιαστικά ένα απλό μέσο για την εξυπηρέτηση των παραγωγικών διαδικασιών και αναγκών και όχι ένα κοινωνικό αγαθό και δικαίωμα της εργατικής τάξης, που δεν υπακούει στους νόμους του κέρδους.

Η κατάσταση της υγείας των εργαζομένων δεν αποτελεί ατομικό πρόβλημα και ευθύνη, αλλά πρωτίστως σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο παραγωγής και κοινωνικής οργάνωσης. Το σημερινό εκμεταλλευτικό σύστημα, που έχει κύριο και αποκλειστικό στόχο την αύξηση των κερδών του κεφαλαίου, επιδεινώνει όλους τους όρους αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης, αυξάνοντας την εκμετάλλευση και την καταστροφή μέρους των παραγωγικών δυνάμεων.

Η επαγγελματική ασθένεια, το εργατικό ατύχημα και η πρώιμη φθορά της υγείας των εργαζομένων εκφράζουν αυτή την εκμετάλλευση, αλλά και τη βίαια προσαρμογή των ανθρώπινων ικανοτήτων και δυνατοτήτων στις ανάγκες της παραγωγής. Από τις αρχές της δεκαετίας του '90, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΓΕ, κάθε χρόνο σχεδόν 11 εκατομμύρια εργαζόμενοι χάνουν τη ζωή τους από εργατικό ατύχημα ή επαγγελματική ασθένεια. Τριακόσιες χιλιάδες θάνατοι καταγράφονται κάθε χρόνο από τη χρήση των καρκινογόνων ουσιών στην εργασία και ο αμίαντος ευθύνεται σχεδόν για τους μισούς από αυτούς τους θανάτους. Κάθε τρία λεπτά, σε κάποιο εργασιακό κάτεργο του πλανήτη, ένας άνθρωπος πεθαίνει από εργατικό ατύχημα ή επαγγελματική ασθένεια. Ο αγροτικός κλάδος, που απασχολεί και τα περισσότερα χέρια σε παγκόσμιο επίπεδο, η μεταλλευτική βιομηχανία, η εμπορική αλιεία και ο κλάδος των κατασκευών αποτελούν τις κυρίως παραγωγικές διαδικασίες υψηλού κινδύνου.

Σε μια σειρά παραγωγικές δραστηριότητες, η κατάσταση στην Ελλάδα είναι κυριολεκτικά απαράδεκτη. Οπως, π.χ., σε πολλές βιομηχανίες με παλιό εξοπλισμό και πρόχειρες κτιριακές εγκαταστάσεις. Στις υπηρεσίες, τόσο με την αλόγιστη εισαγωγή και χρήση των νέων τεχνολογιών όσο και με την υιοθέτηση των νέων μορφών εργασίας με ολέθριες συνέπειες για την υγεία των εργαζόμενων. Στη γεωργία, με την ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων και τοξικών ουσιών και τα πολλά δυστυχήματα. Στις οικοδομές, με την έλλειψη αποτελεσματικών μέτρων ασφάλειας. Στα ορυχεία, μεταλλεία, λατομεία με τους σημαδεμένους, στο σύνολό τους σχεδόν, από τη βαριά και επικίνδυνη δουλιά εργάτες. Στους ναυτεργάτες, όπου η ίδια η φύση της εργασίας τους αποτελεί αιτία για λήψη ιδιαίτερων προστατευτικών μέτρων και όχι για ευκολότερη εκμετάλλευση από τους εφοπλιστές. Ακόμη, σε τόσες άλλες δραστηριότητες, όπου τα εργατικά δυστυχήματα, τα επαγγελματικά νοσήματα, οι λεγόμενες χρόνιες και εκφυλιστικές πολυπαραγοντικές ασθένειες, οι ψυχικές και νευρικές διαταραχές έχουν ανυπολόγιστες συνέπειες στους ίδιους τους εργαζόμενους και στις οικογένειές τους.

Στους στόχους που προωθεί η κυβέρνηση, σε πλήρη σύμπνοια με τις αποφάσεις της ΕΕ, στο πλαίσιο της αύξησης της παραγωγικότητας προς όφελος του μεγάλου κεφαλαίου, είναι η κατάργηση του 8ωρου με ταυτόχρονη αύξηση του ημερήσιου χρόνου εργασίας, η κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και η γενίκευση των ατομικών, η αύξηση της υπερωριακής απασχόλησης με μειωμένες αποδοχές (ανενεργός χρόνος εφημερίας), η απελευθέρωση των απολύσεων, η αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης, η σύνδεση του μισθού με την παραγωγικότητα που οδηγεί στην εντατικοποίηση της εργασίας, καθώς επίσης και η κατάργηση των ΒΑΕ σε μια σειρά από κλάδους. Ολα αυτά θα επιδεινώσουν ακόμα περισσότερο την ήδη επιβαρυμένη κατάσταση.

Τα στοιχεία που υπάρχουν και θα μπορούσαν να προσδιορίσουν το μέγεθος του προβλήματος αναγνωρίζεται πλέον από όλους ότι είναι ανεπαρκή και αναξιόπιστα. Ωστόσο, και με αυτά τα στοιχεία προκύπτει ότι στην Ελλάδα σήμερα συμβαίνει κάθε τρεις μέρες ένα θανατηφόρο ατύχημα και κάθε 15 λεπτά ένα εργατικό ατύχημα. Καθημερινά αυξάνει ο αριθμός των εργαζομένων που χάνουν τη ζωή τους στο χώρο δουλιάς και μακραίνει ο κατάλογος των σακατεμένων και ανάπηρων εργατών.

Αυτή η βαρβαρότητα του κεφαλαίου αποτυπώνεται σε τρομακτικούς αριθμούς: 4.500 περίπου νεκροί εργάτες από το 1970 (χωρίς να υπολογίσουμε τους νεκρούς ναυτεργάτες, αγρότες και μεταλλωρύχους). 127 νεκροί το 2000, 188 το 2001, 153 το 2002, 145 το 2003 και 127 το 2004. Ετσι το σύνολο των νεκρών εργατών για την πενταετία 2000-2004 ξεπερνάει τους 745. Με μέσο ετήσιο όρο: 150 νεκρούς εργάτες, θυσία στο βωμό του εργοδοτικού κέρδους.

Στον τομέα των επαγγελματικών ασθενειών η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη. Στη χώρα μας δεν υπάρχει επί της ουσίας διάγνωση, αναγνώριση και καταγραφή των επαγγελματικών ασθενειών. Το 2001, στην Ελλάδα αναγνωρίστηκαν συνολικά μόνο 67 επαγγελματικές παθήσεις.

Ο μοναδικός ασφαλιστικός φορέας που δυνητικά μπορεί να αναγνωρίσει και να καταγράψει τα επαγγελματικά νοσήματα, το ΙΚΑ, «αδυνατούσε» για χρόνια να δώσει στη δημοσιότητα αξιόπιστα στοιχεία, τη στιγμή που ο αριθμός των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων, με την αιτιολογία της «κοινής νόσου», αυξάνει θεαματικά τα τελευταία χρόνια (9.000 νέες αιτήσεις περίπου για την τετραετία 1995-1998 μόνο για την περιοχή της Αττικής).

Η ανυπαρξία δομών Ιατρικής της Εργασίας, στο πλαίσιο ενός Δημόσιου Συστήματος Υγείας, οδηγεί αναγκαστικά σε ακύρωση κάθε προσπάθεια πρόληψης της επαγγελματικής νοσηρότητας, καθώς και στο ξεπούλημα της υγείας των εργαζόμενων στο ιδιωτικό κεφάλαιο (Εξωτερικές Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης), με ολέθριες συνέπειες για την υγεία των εργαζομένων. Είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια κατασκευής του Ολυμπιακού Χωριού, οι νεκροί εργάτες έφτασαν τους 6. Την ευθύνη για την Υγεία και Ασφάλεια των εργαζομένων την είχε μια εμπορική Υπηρεσία Προστασίας και Πρόληψης (ΕΞΥΠΠ).

Από μελέτες και έρευνες που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία χρόνια, προκύπτει ότι:

• Το 30% των περιστατικών άσθματος έχει επαγγελματική αιτιολογία.
• Το 10% των περιπτώσεων καρκίνου θεωρείται ότι είναι επαγγελματικής προέλευσης.
• Το ποσοστό της επαγγελματικής βαρηκοΐας ξεπερνάει σε πολλές κατηγορίες εργαζόμενων το 90%.
• Ενώ αναμένεται θεαματική αύξηση των θανάτων μεταξύ των επαγγελματικά εκτεθειμένων σε ίνες αμιάντου. (Μην ξεχνάμε ότι πάνω από το 85% των εργαζόμενων στην ΕΛΕΝΙΤ στη Χαλκίδα έχασαν τη ζωή τους από επαγγελματική ασθένεια).

Στην Ελλάδα σήμερα μια σειρά από παράγοντες αναδεικνύουν την ανάγκη λήψης και εφαρμογής μέτρων υγείας και ασφάλειας στους χώρους δουλιάς.

Ορισμένες χαρακτηριστικές πλευρές της αρνητικής κατάστασης είναι:

• Η πολιτική συμπίεσης της τιμής της εργατικής δύναμης, εντατικοποίησης της εργασίας, ελαστικοποίησης του χρόνου εργασίας, τρομοκρατίας στους χώρους δουλιάς, ανατροπής εργασιακών και ασφαλιστικών κατακτήσεων.
• Η δυνατότητα των επιχειρήσεων να μη συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας, αλλά με «στόχους» που θέτουν οι ίδιες, σχετικά με τις επιδόσεις τους στην υγεία και ασφάλεια, μέσω της εφαρμογής «προτύπων» για τη διασφάλιση της ποιότητας, αποτρέπει τον ουσιαστικό κρατικό έλεγχο σχετικά με την εργοδοτική ευθύνη.
• Η ολοκληρωτική παράδοση του έργου της αντιμετώπισης του επαγγελματικού κινδύνου στα χέρια των ιδιωτικών Υπηρεσιών Προστασίας και Πρόληψης (ΕΞΥΠΠ), με τη συνειδητή άρνηση των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ για δημιουργία δημόσιων υποδομών εργασιακής Υγείας και Ασφάλειας.
• Η ανυπαρξία ουσιαστικής ασφαλιστικής κάλυψης των επαγγελματικών κινδύνων, δηλαδή η απουσία οικονομικής επίπτωσης στον εργοδότη για τη νοσηρότητα του εργασιακού περιβάλλοντος. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση και ο ΣΕΒ επιχειρούν τον αποχαρακτηρισμό ολόκληρων κλάδων, που ανήκουν σήμερα στα Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα, καθώς και την κατάργηση της εργοδοτικής εισφοράς (του 1%) για τον επαγγελματικό κίνδυνο.

Δεν πρόκειται για τυχαία κενά και ελλείμματα. Η σημερινή κατάσταση αντανακλά την ουσιαστική συμβολή του κράτους στην προσπάθεια της άρχουσας τάξης να δώσει τη μάχη της ανταγωνιστικότητας, μειώνοντας την τιμή της εργατικής δύναμης.

H δραματική αυτή κατάσταση πρέπει να σημάνει συναγερμό και ισχυροποίηση του μετώπου πάλης για την προστασία της υγείας, της σωματικής ακεραιότητας και της ζωής των εργαζομένων. Συστατικό στοιχείο αυτής της προσπάθειας είναι η αντιπαράθεση και απομόνωση των συμβιβασμένων συνδικαλιστικών ηγεσιών, που καλλιεργούν αυταπάτες και επιχειρούν να ταυτίσουν το εργοδοτικό με το εργατικό συμφέρον στην προώθηση της εργασιακής υγείας και ασφάλειας.

Πρέπει οι εργαζόμενοι, συσπειρωμένοι στο ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα, να διεκδικήσουν άμεσα:

• Την κατάργηση των ιδιωτικών Υπηρεσιών Πρόληψης (ΕΞΥΠΠ) και τη δημιουργία Δημόσιων Υπηρεσιών, καθώς και Κρατικού Σώματος γιατρών εργασίας και τεχνικών ασφάλειας, ενταγμένου στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας.
• Την κατοχύρωση εργοδοτικής εισφοράς για την ασφαλιστική κάλυψη του επαγγελματικού κινδύνου, στο πλαίσιο ενός δημόσιου κοινωνικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, καθώς και τη διευρυμένη εφαρμογή του θεσμού των Βαρέων και Ανθυγιεινών Επαγγελμάτων.
• Τον προσανατολισμό της Επιθεώρησης Εργασίας στον ουσιαστικό έλεγχο της εργοδοτικής ευθύνης και στη συνδυασμένη εφαρμογή του συνόλου της σχετικής νομοθεσίας.
• Την κατοχύρωση του 35ωρου - 5ήμερου - 7ωρου με παράλληλη ουσιαστική αύξηση του μισθού.
• Το τσάκισμα της εργοδοτικής τρομοκρατίας στους χώρους δουλιάς.
• Την κατοχύρωση δημόσιας - δωρεάν καθολικής κοινωνικής ασφάλισης και υγείας.

Ο κύκλος των θανάτων και των θυμάτων της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης θα συνεχίζεται όμως, όσο θα υπάρχουν οι αιτίες που τον τροφοδοτούν.

Η ουσιαστική βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος και των συνθηκών εργασίας είναι άρρηκτα δεμένες με τη μαζική αμφισβήτηση του σημερινού κυβερνητικού μονόδρομου της ΟΝΕ, τη σύγκρουση με τις δυνάμεις του κεφαλαίου και τους πολιτικούς εκφραστές του, τη ριζική αλλαγή του συσχετισμού στο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο υπέρ της εργατικής τάξης και των συμμάχων της.

Απαιτεί σε τελευταία ανάλυση την ανάπτυξη του αγώνα στην κατεύθυνση της ενιαίας δράσης και συσπείρωσης των εργαζομένων μέσα από το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα, για την εκπλήρωση όχι μόνο της ιστορικής αποστολής της εργατικής τάξης, αλλά και του χρέους της απέναντι στα θύματα αυτής της εφιαλτικής εκμετάλλευσης.