Την παραίτηση της ελληνικής πλευράς από το δικαίωμα υπεράσπισης του FIR του Αιγαίου και κατ' επέκταση από το δικαίωμα άμυνας του Αιγαίου σηματοδοτούν οι χτεσινές ανακοινώσεις του υπουργείου Εθνικής Αμυνας. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί ένα ουσιαστικό βήμα στην κατεύθυνση της συνδιαχείρισης του Αιγαίου υπό αμερικανοΝΑΤΟική επικυριαρχία, όπως έχει δρομολογηθεί στο πλαίσιο της νέας δομής του ΝΑΤΟ.

Σύμφωνα με όσα ανακοινώθηκαν χτες, ως ένα είδος εξειδίκευσης των όσων αποφασίστηκαν προχτές στην Αγκυρα μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών, τα τουρκικά αεροσκάφη που θα μπαίνουν παράνομα στο ελληνικό FIR, δηλαδή χωρίς να καταθέτουν σχέδιο πτήσης στις ελληνικές αρχές, απλά και μόνο θα αναγνωρίζονται από ελληνικά μαχητικά αλλά δε θα αναχαιτίζονται, παρά μόνο εάν περάσουν στη ζώνη των 10 μιλίων από τις ελληνικές ακτές.

Να σημειωθεί ότι πάγια τακτική της ελληνικής πλευράς ήταν μέχρι τώρα η αναχαίτιση των τουρκικών αεροσκαφών ακόμα και εντός του FIR. Πράγμα που επιβεβαιώνεται και από την καθημερινή ενημέρωση από πηγές του ΓΕΕΘΑ, όπου καταγραφόταν ο αριθμός των αναχαιτίσεων από ελληνικά μαχητικά των τουρκικών αεροσκαφών, στο ελληνικό FIR και στον εθνικό εναέριο χώρο. Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό ότι όλα σχεδόν τα επεισόδια μεταξύ ελληνικών και τουρκικών μαχητικών που έχουν συμβεί στο Αιγαίο, ακόμα και τα «θερμά», από το 1974, σημειώνονταν στο διεθνή εναέριο χώρο του Αιγαίου, που σχεδόν στο σύνολό του ταυτίζεται με το ελληνικό FIR.

Ενα ακόμα δείγμα της πορείας που έχουν πάρει τα πράγματα είναι ότι χτες στις 11.30 το πρωί αποχώρησαν ταυτόχρονα από το χώρο των Ιμίων τόσο η ελληνική όσο και η τουρκική ακταιωρός, η οποία βρισκόταν στο χώρο επί 24 συνεχείς ώρες για να υποδηλώσει την τουρκική κυριαρχία. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί επιβεβαίωση της «συμφωνίας των Ιμίων» του 1996, όπου μετά από αμερικανική παρέμβαση έγινε δεκτό το «ούτε στρατός, ούτε πλοία, ούτε σημαίες».

Η ανησυχία γίνεται ακόμα μεγαλύτερη, καθώς, όπως φαίνεται, αυτό που έχει δρομολογηθεί δεν είναι μόνο η εγκατάλειψη της υπεράσπισης του FIR αλλά και η σταδιακή συρρίκνωση και του ίδιου του εθνικού εναέριου χώρου από τα 10 στα 6 μίλια. Ως κανάλι γι' αυτή τη διολίσθηση εκτιμάται ότι θα εξελιχθεί η διαδικασία τηλεφωνικής επικοινωνίας μεταξύ των διοικητών των δύο Αρχηγείων Τακτικής Αεροπορίας (ΑΤΑ) σε Λάρισα και Εσκί Σεχίρ, όπου αντίστοιχα βρίσκονται και τα ΝΑΤΟικά Κέντρα Αεροπορικών Επιχειρήσεων, το 7ο και το 6ο CAOC.

Αυτή η τηλεφωνική επικοινωνία, που συμφωνήθηκε προχτές στην Αγκυρα, με στόχο, υποτίθεται, την αποφυγή εντάσεων, εκτιμάται ότι θα αντικαταστήσει τόσο τα σχέδια πτήσης όσο και την ανάγκη αναγνώρισης αλλά και αναχαίτισης των τουρκικών αεροσκαφών, αφού, πλέον, μετά την τηλεφωνική επικοινωνία, δε θα είναι «άγνωστο ίχνος».

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με χτεσινές επίσημες ανακοινώσεις της Διεύθυνσης Ενημέρωσης του υπουργείου Αμυνας, «όλα τα εισερχόμενα ίχνη (σ.σ. αεροσκάφη) στο FIR Αθηνών για τα οποία δεν έχουν υποβληθεί σχέδια πτήσεως, σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες εναερίου κυκλοφορίας, θα αναγνωρίζονται και εφόσον παραβιάζουν εθνικό εναέριο χώρο θα αναχαιτίζονται από αεροσκάφη της Πολεμικής Αεροπορίας». Η δήλωση αυτή, που έγινε διά στόματος διευθυντή Ενημέρωσης του ΥΠΕΘΑ, πλοιάρχου Στ. Γκίκα, στη διάρκεια της τακτικής ενημέρωσης των δημοσιογράφων, μοιράστηκε και γραπτή στη διάρκεια της ενημέρωσης.

Ωστόσο, στη διάρκεια της μέρας χτες εκδόθηκαν δύο απανωτές ανακοινώσεις Τύπου, όχι για να γίνει ανασκευή της επίμαχης δήλωσης αλλά για να διασκεδαστούν οι εντυπώσεις. Στη δεύτερη απ' αυτές γίνεται λόγος για «προσπάθεια των χαλκείων της παραπληροφόρησης να δημιουργήσουν θέμα εκεί όπου δεν υπάρχει, διαστρεβλώνοντας βάναυσα την πραγματικότητα, αδιαφορώντας για τις δυσμενείς συνέπειες που προκαλούνται σε άκρως ευαίσθητα θέματα». Βέβαια, η αρχική δήλωση επαναλαμβάνεται με τα ίδια ακριβώς λόγια, ενώ επισημαίνεται ότι είναι «πάγια ελληνική τακτική» αυτή της αναχαίτισης των τουρκικών μαχητικών μόνο όταν παραβιάζουν τον εθνικό εναέριο χώρο των 10 μιλίων.

Τα γεγονότα, όμως, και η ιστορία διαψεύδουν αυτούς τους ισχυρισμούς. Η διαβεβαίωση που έρχεται από παράγοντες της Πολεμικής Αεροπορίας, οι οποίοι διατέλεσαν σε ανώτατες επιτελικές θέσεις, είναι ότι οι αναχαιτίσεις ξεκινούσαν πάντα στο FIR και, αν τα τουρκικά επέμεναν, συνεχίζονταν στον εθνικό εναέριο χώρο. Σε αντίθετη περίπτωση, αυτό δηλαδή που δρομολογείται τώρα, τα τουρκικά μαχητικά θα μπορούν να φθάνουν ανενόχλητα μέχρι την απόσταση των 10 μιλίων, π.χ., από τις ακτές της Νότιας Εύβοιας, δηλαδή σε απόσταση βολής από την Αθήνα, και τότε τα ελληνικά μαχητικά θα διατάσσονται να τα αναχαιτίσουν. Αν όμως ληφθούν υπόψη οι ταχύτητες των μαχητικών αεροσκαφών, τότε ουσιαστικά η παραπάνω ρύθμιση σημαίνει εγκατάλειψη της άμυνας του Αιγαίου και ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη συνολική άμυνα της χώρας.

Να διευκρινιστεί ότι το FIR είναι διεθνής εναέριος χώρος, πέρα από τη ζώνη των 10 μιλίων που εκτείνεται γύρω από τις ακτές και είναι ο εθνικός εναέριος χώρος της χώρας. Η χώρα στην οποία ανήκει το FIR ασκεί την αρμοδιότητα του ελέγχου των πτήσεων, είναι δηλαδή ένα είδος «τροχονόμου». Τα όρια του FIR έχουν οριστεί από το διεθνή οργανισμό για την αεροπλοΐα (ICAO). Ομως, το FIR αποτελεί και χώρο όπου η χώρα που έχει την αρμοδιότητα ελέγχου των πτήσεων ασκεί και δικαιώματα άμυνας. Αυτό ισχύει πιο πολύ για την Ελλάδα στο Αιγαίο, που είναι διάσπαρτο από νησιά, των οποίων οι γραμμές επικοινωνίας με την ηπειρωτική Ελλάδα διέρχονται από διεθνή ύδατα.

Να σημειωθεί ότι τα ανατολικά όρια του ελληνικού FIR είναι ανάμεσα στα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Σαμοθράκη, Λήμνος, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Δωδεκάνησα) και στις απέναντι τουρκικές ακτές. Εξάλλου, και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, μέχρι την κατάργηση των εθνικών ορίων επιχειρησιακής ευθύνης των ΝΑΤΟικών στρατηγείων, που προέκυψε από τη νέα δομή του, το όριο του FIR ταυτιζόταν με τους χώρους επιχειρησιακής ευθύνης των χωρών-μελών, δηλαδή το FIR αποτελούσε χώρο άσκησης του δικαιώματος άμυνας.

Το θέμα αυτό, τα όρια της επιχειρησιακής ευθύνης στο Αιγαίο ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία, αποτελούσε από το 1974 και μετά μια από τις βασικές τουρκικές διεκδικήσεις. Η τουρκική πλευρά αμφισβητούσε την ελληνική αρμοδιότητα όσον αφορά στην επιχειρησιακή ευθύνη στο διεθνή χώρο του Αιγαίου, που ταυτίζεται με το FIR Αθηνών, και πάντα υποστήριζε ότι τα κρατικά αεροσκάφη, δηλαδή και πολεμικά, δεν υποχρεούνται να καταθέτουν σχέδια πτήσης.

Την απαίτηση αυτή συνεπικουρούσαν τόσο οι ΗΠΑ όσο και συνολικά το ΝΑΤΟ, γι' αυτό όταν υπήρχε ΝΑΤΟική άσκηση στο Αιγαίο η Ελλάδα δε συμμετείχε, εφόσον δεν αναγνωριζόταν η ελληνική αρμοδιότητα ελέγχου των στρατιωτικών πτήσεων στο FIR. Ετσι, είχαμε σε πολλές περιπτώσεις το οξύμωρο σχήμα, ελληνικά μαχητικά να αναχαιτίζουν «συμμαχικά» (αμερικανικά, τουρκικά και άλλα) αεροσκάφη από το ελληνικό FIR στο Αιγαίο.

Υπενθυμίζεται ότι το πακέτο των τουρκικών διεκδικήσεων για το Αιγαίο περιλαμβάνει: Αμφισβήτηση των ορίων του ελληνικού FIR και παραίτηση της Ελλάδας από το δικαίωμα να ελέγχει τις στρατιωτικές πτήσεις. Περιορισμό του ελληνικού εναέριου χώρου στα 6 από τα 10 μίλια που είναι σήμερα. Διχοτόμηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου και μη αποδοχή αυτού του δικαιώματος για τα ελληνικά νησιά. Αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε νησιά και νησίδες που δεν αναφέρονται ονομαστικά στις συνθήκες («γκρίζες ζώνες»). Μη αναγνώριση για την Ελλάδα του επιχειρησιακού ελέγχου του Αιγαίου (συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών νησιών) και αμφισβήτηση του δικαιώματος άμυνας και στρατικοποίησης των ελληνικών νησιών του Ανατ. Αιγαίου.

Με την υπενθύμιση της θέσης ότι στο Αιγαίο υπάρχουν περιοχές με αδιευκρίνιστο, από τις Διεθνείς Συνθήκες, καθεστώς αποχαιρέτησε χτες η τουρκική ηγεσία τον Ελληνα υπουργό Εξωτερικών, ο οποίος πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στη γειτονική χώρα. Η τουρκική υπενθύμιση έγινε έμπρακτα, με παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων, την ίδια στιγμή που ο Π. Μολυβιάτης συνομιλούσε με τον ομόλογό του Α. Γκιούλ. Η υπενθύμιση αυτή, μάλιστα, υπογραμμίστηκε με ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών, που εκδόθηκε αμέσως μετά την αναχώρηση του Ελληνα υπουργού από την Αγκυρα.

Ετσι, λοιπόν, για παραβίαση των «τουρκικών χωρικών υδάτων» στο θαλάσσιο χώρο των Ιμίων κάνει λόγο το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, αναφορικά με την παρουσία τουρκικών ακταιωρών στην περιοχή. Συγκεκριμένα, ο εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών Ναμίκ Ταν υποστήριξε ότι «ελληνικό αλιευτικό σκάφος εισήλθε τις πρωινές ώρες της περασμένης Τρίτης στα τουρκικά χωρικά ύδατα στην περιοχή των Ιμίων (Καρντάκ)» και προσέθεσε: «Κατόπιν αυτού μετέβη στην περιοχή ακταιωρός και στη συνέχεια κατέφθασε και ελληνική ακταιωρός, η οποία δεν αποχώρησε από τα χωρικά μας ύδατα, με συνέπεια να παραμείνει στην περιοχή και η τουρκική ακταιωρός μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της Τετάρτης». Θα πρέπει να σημειωθεί ότι παρόμοια τοποθέτηση είχε κάνει το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών και σε ανάλογο περιστατικό πριν από δύο βδομάδες, γεγονός που αποδεικνύει ότι με συνεπή και επίμονο τρόπο η τουρκική κυβέρνηση συντηρεί την άποψή της για περιοχές αδιευκρίνιστης κυριαρχίας στο Αιγαίο.

Παρ' όλα αυτά, ο υπουργός Εξωτερικών, Πέτρος Μολυβιάτης, στην Αγκυρα εμφανίστηκε ικανοποιημένος για την έκβαση της επίσκεψής του. Η επίσκεψη του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών στην Αγκυρα έδωσε την ευκαιρία να χρησιμοποιηθούν όλες οι δυνατότητες που υπάρχουν, ώστε, όπως δήλωσε ο κ. Πέτρος Μολυβιάτης, όποια συμβάντα υπήρξαν στο Αιγαίο να αποτραπούν από το να εξελιχθούν σε κρίση. Αυτό, όπως είπε ο Π. Μολυβιάτης, είναι ένα σημαντικό επίτευγμα της συνεργασίας των δύο χωρών.

Ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών χαρακτήρισε πολύ καλή και ικανοποιητική την επίσκεψή του στην Τουρκία, η οποία, όπως είπε, επιβεβαίωσε τη βούληση των δύο πλευρών να συνεχιστεί η προσπάθεια για τη βελτίωση της συνεργασίας. Ο Π. Μολυβιάτης συναντήθηκε χτες και με τον Τούρκο πρωθυπουργό Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος του επέδωσε πρόσκληση προς τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, για να επισκεφθεί την Τουρκία. Η επίσκεψη αυτή, όπως είπε ο Π. Μολυβιάτης, θα πραγματοποιηθεί πολύ σύντομα.

Στην Αγκυρα, ο εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών έσπευσε επίσης να αποδώσει σε λάθος ερμηνεία τα όσα δημοσιεύτηκαν στον Τύπο για τις δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Αμπντουλάχ Γκιουλ στην εφημερίδα «Το Βήμα», σχετικά με την άρση της τουρκικής απειλής για casus belli (αιτία πολέμου) σε περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στο Αιγαίο στα 12 μίλια. Ξεκαθάρισε μάλιστα ότι δεν τίθεται θέμα αλλαγής της τουρκικής πολιτικής στο Αιγαίο.

«Η αμοιβαία κατανόηση», στην οποία αναφέρθηκε ο Τούρκος υπουργός εννοεί «τη συμφωνία στην οποία είχαν καταλήξει τον Ιούλη του 1997 στη Μαδρίτη ο τότε πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ με τον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδας Κώστα Σημίτη, συμφωνία η οποία, προς το παρόν, εξακολουθεί να ισχύει», αναφέρει το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών και καταλήγει ότι «στο πλαίσιο αυτό δεν τίθεται θέμα αλλαγής της πολιτικής της Τουρκίας».

Στο σημείο αυτό αξίζει να υπενθυμιστούν οι δύο τελευταίες παράγραφοι της συμφωνίας Σημίτη - Ντεμιρέλ το καλοκαίρι του 1997 στη Μαδρίτη:

• Δέσμευση αποφυγής μονομερών ενεργειών, στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και της επιθυμίας, ώστε να αποτραπούν συγκρούσεις οφειλόμενες σε παρεξήγηση, και
• Δέσμευση διευθέτησης των διαφορών τους με ειρηνικά μέσα, στη βάση αμοιβαίας συναίνεσης και χωρίς τη χρήση βίας ή την απειλή βίας».

Με βάση αυτή τη συμφωνία, κατά την τουρκική ερμηνεία, η Ελλάδα έχει δεσμευτεί ότι θα αποφύγει μονομερείς ενέργειες (δηλαδή επέκταση των χωρικών της υδάτων), ώστε να αποτραπούν συγκρούσεις. Κατά συνέπεια και αφού ισχύει αυτό, η Τουρκία έχει δεσμευτεί στη διευθέτηση των διαφορών χωρίς τη χρήση βίας.

Υπό αυτή την έννοια, η Αγκυρα, αξιοποιώντας το «καλό κλίμα» που προκύπτει από τις διμερείς επαφές σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο και την προώθηση ΜΟΕ και οικονομικών συμφωνιών, υπενθυμίζει στην Αθήνα και στη Διεθνή Κοινότητα τις «εκκρεμότητες» που πρέπει να συζητηθούν αναφορικά με το καθεστώς του Αιγαίου.