Στη σύσκεψη αυτή μετείχαν:

Από ελληνικής πλευράς: Ο πρόεδρος της κυβερνήσεως κ. Κ. Καραμανλής, ο υπουργός των Εξωτερικών κ. Δ. Μπίτσιος, ο υπουργός Εθνικής Αμύνης κ. Ευάγγελος Αβέρωφ, ο υφυπουργός των Εξωτερικών κ. Ι. Βαρβιτσιώτης, ο πρέσβυς της Ελλάδος εν Κύπρω κ. Μ. Δούντας και υπηρεσιακοί παράγοντες.

Από κυπριακής πλευράς: Η Α. Μακαριότης ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο κ. Γλαύκος Κληρίδης, πρόεδρος της Βουλής, ο κ. Ι. Χριστοφίδης, υπουργός Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο κ. Ν. Κρανιδιώτης, πρέσβυς της Κύπρου εν Ελλάδι, ο κ. Α. Παπαδόπουλος, βουλευτής, ο κ. Χ. Βενιαμίν, γενικός διευθυντής του κυπριακού υπουργείου Εξωτερικών, και ο κ. Σ. Κυπριανού.

Στο σημερινό μέρος των πρακτικών που δημοσιεύουμε Καραμανλής, Μακάριος και Κληρίδης προσπαθούν να διαπιστώσουν τους διεθνείς συσχετισμούς, έχοντας πλήρη επίγνωση πως η όποια λύση γίνει αποδεκτή από τους Τούρκους θα έχει πανάκριβο τίμημα.

- Καραμανλής: Νομίζω ότι θα έπρεπε να εξετάσωμεν και διεθνώς πώς εμφανίζεται το ζήτημα.

- Μακαριώτατος: Ο κ. Κληρίδης και ο κ. Παπαδόπουλος γνωρίζουν καλύτερα.

- Κληρίδης: Εάν είναι μεταξύ ημών και υμών αυτή είναι η εκτίμησις την οποίαν εκάμαμεν. Οσον αφορά ημάς και τους Τούρκους είμαι πεπεισμένος ότι οι Τούρκοι δεν θα δεχθούν οιανδήποτε λύσιν εκτός εάν δώσωμεν ένα μεγάλον καντόνιον προς βορράν με μετακίνησιν πληθυσμών, και αν δώσωμεν και άλλα μικρότερα καντόνια.

- Μακαριώτατος: Το θέμα τίθεται ως εξής: Να δεχθώμεν με μίαν μικράν διαφοράν και να υπογράψωμεν ή να μην υπογράψωμεν και να αναμείνωμεν;

- Κληρίδης: Εάν τα αφήσωμεν, τότε θα δημιουργηθούν τετελεσμένα γεγονότα και τουρκοποιείται το 40% της νήσου. Εν τω μεταξύ υπάρχουν πολλοί αστάθμητοι παράγοντες οι οποίοι επενεργούν εις βάρος μας. Οσον αφορά τους διεθνείς παράγοντας τα μεν Ηνωμένα Εθνη ουδεμίαν θετικήν αξίαν έχουν. Οσον αφορά την αμερικανικήν κυβέρνησιν, αυτή είναι τεταγμένη σαφώς υπέρ Ομοσπονδίας με γεωγραφικήν βάσιν. Ισως η Αμερική να είναι διατεθειμένη να πιέση ελαφρώς την Τουρκίαν διά περιορισμόν της κατεχομένης εκτάσεως. Δεν δέχεται όμως να ασκήση πίεσιν επί της Τουρκίας διά καντονιακόν σύστημα.

- Μακαριώτατος: Ο Κίσσινγκερ μου είπε ότι μέχρι της στιγμής δεν υπέβαλε συγκεκριμένον σχέδιον στους Τούρκους. Τον ηρώτησα εάν έχη συγκεκριμένον σχέδιον. Μου απήντησεν ότι δεν έχει σχέδιον και εζήτησε να μάθη ποία είναι περίπου τα ιδικά μου σχέδια, οπότε θα μπορούσε να κάμη βολιδοσκοπήσεις προς την τουρκικήν πλευράν διά μίαν MULTIREGIONAL (Πολυπεριφερειακή) ή BIREGIONAL (Διπεριφερειακή) λύσιν.

- Κληρίδης: Οι τελευταίες πληροφορίες που μου έδωσεν ο Αμερικανός πρέσβυς εις την Λευκωσίαν, είναι ότι οι Τούρκοι δεν δέχονται MULTIREGIONAL FEDERATION (Πολυπεριφερειακή ομοσπονδία).

- Μακαριώτατος: Ο Κάλλαχαν είπε ότι εμείς απλώς κάναμε μίαν εκτίμησιν, χωρίς αυτό να σημαίνη ότι κατ' ανάγκην ευνοούμεν τας τουρκικάς απόψεις.

- Μπίτσιος: Δυστυχώς εάν θέλετε να χρησιμοποιήσετε την Αμερικήν δεν πρέπει να παρεμβάλλετε τους Αγγλους, οι οποίοι έχουν σαφώς διχοτομικά σχέδια.

- Αβέρωφ: Ετέθη ένα δίλημμα: Εάν μας συμφέρη η σημερινή κατάστασις χωρίς την υπογραφήν μας, ή περιορισμός της εκτάσεως την οποίαν κατέχουν σήμερον οι Τούρκοι με την υπογραφήν μας. Εάν δεχθώμεν παράτασιν της σημερινής καταστάσεως θα ήτο καταστρεπτικόν.

- Καραμανλής: Δεν ωλοκληρώθη ακόμη η ενημέρωσις.

- Κληρίδης: Οσον αφορά τον αμερικανικόν παράγοντα το μάξιμουμ που μπορεί να προσφέρη είναι να κρατήση τώρα τους Τούρκους να μην κινηθούν. Αλλά η λύσις την οποίαν ευνοεί είναι αι δύο ζώναι ή δύο περιοχαί τουρκικαί, εκ των οποίων η μία προς βορράν μεγάλη. Οι Βρεττανοί είναι σαφώς υπέρ διχοτομικού σχεδίου. Ο ρωσικός παράγων δεν είναι διατεθειμένος να κινηθή δυναμικώς διά να εκδιώξη τους Τούρκους, και δεν επιδεικνύει διάθεσιν να αναμειχθή εις τα εσωτερικά μας. Πάντως, η στροφή του ΑΚΕΛ είναι ενδεικτική ότι και η Ρωσσία θα μπορούσε να δεχθή τας δύο ζώνας.

- Μακαριώτατος: Στο Λονδίνο οι αντιπρόσωποι του ΑΚΕΛ που με επεσκέφθησαν μου έδωσαν έγγραφον το οποίον προνοεί περί σχεδίου καντονίων, και εις περίπτωσιν κατά την οποίαν το σχέδιον τούτο θα απερρίπτετο τότε να εγίνετο συζήτησις περί δύο ζωνών.

- Δούντας: Ο Γενικός Γραμματεύς του ΑΚΕΛ μου είπε ότι θα ζητήσουν πολλά καντόνια και εάν αποτύχουν θα συζητήσουν σχέδιον περί δύο καντονίων έστω και εάν τούτο συνεπάγεται μετακίνησιν πληθυσμών. Εμμέσως με άφησε να καταλάβω ότι σ' αυτό θα συμφωνούσε και η Σοβιετική Ενωσις.

- Κληρίδης: Και ο πρέσβυς της Τσεχοσλοβακίας μου είπε ότι λύσις μόνον επί δύο περιοχών μπορεί να υπάρξη. Και οι Γιουγκοσλάβοι πιστεύουν το ίδιο. Εκ των Δυτικών οι μεν Γάλλοι είναι γρίφος. Εκφράζουν συμπάθειαν αλλά η προσοχή των στρέφεται κυρίως γύρω από τα ανθρωπιστικά θέματα. Οι Γερμανοί ακολουθούν την ιδίαν πολιτικήν με τους Γάλλους. Από πληροφορίες που έχω, από δεύτερο χέρι, η Δυτική Γερμανία βλέπει Ομοσπονδοποίησιν με δύο περιοχάς. Συμπληρώνων την εκτίμησιν αυτήν θα ήθελα να προσθέσω ότι δεν πρέπει να δίδεται η εντύπωσις, εις τον κυπριακόν λαόν, ότι το Κυπριακόν μπορεί να λυθεί μέσω των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό δημιουργεί ψευδαισθήσεις.

- Καραμανλής: Λύσιν δεν δίδουν, απλώς δημιουργούν ένα κλίμα ευνοϊκόν.

- Κληρίδης: Αλλά δεν βλέπω τους ισχυρούς να υλοποιούν το κλίμα αυτό. Χαρακτηριστικόν είναι το μήνυμα το οποίον απέστειλε ο Κίσσινγκερ αμέσως μετά την δημοσίευσιν του ανακοινωθέντος της Διασκέψεως Κορυφής του Βλαδιβοστόκ, ότι το Κυπριακόν δεν συνεζητήθη εις το Βλαδιβοστόκ και ότι απλώς περιελήφθη εις το ανακοινωθέν διά λόγους εντυπώσεων.

- Καραμανλής: Μετά την δήλωσιν εις την οποίαν προέβην επί του ανακοινωθέντος του Βλαδιβοστόκ, μου διεμηνύθη υπό του Κίσσινγκερ ότι δεν πρέπει να αποδίδωμεν σημασίαν εις την παράγραφον του ανακοινωθέντος την αναφερομένην εις το Κυπριακόν, διότι το Κυπριακόν δεν συνεζητήθη.

- Κληρίδης: Νομίζω ότι παράτασις της σημερινής καταστάσεως, χωρίς λύσιν, θα είναι καταστρεπτική. Οσον αφορά το θέμα που έθεσεν ο Μακαριώτατος κατά πόσον θα πρέπει να δεχθώμεν την «αρχήν», χωρίς να έχωμεν συγκεκριμένας προτάσεις, νομίζω ότι διά να γίνη διάλογος μπορούμεν να δεχθούμε την αρχή υπό ωρισμένας προϋποθέσεις.

- Καραμανλής: Μέχρι ποίου σημείου φθάνει η ανεξαρτησία του Ντενκτάς;

- Κληρίδης: Επί του πολιτικού θέματος οuουδεμίαν έχει πρωτοβουλίαν.

- Δούντας: Οσον αφορά την ακολουθητέαν στρατηγικήν νομίζω ότι μπορεί να γίνη αποδοχή της αρχής επί διερευνητικής βάσεως.

- Παπαδόπουλος: Εχομεν φύγει από την βάσιν την οποίαν έχομεν θέσει. Συμφωνώ με τας διαπιστώσεις του κ. Κληρίδη. Ισως μερικοί να βιάζωνται. Ισως να υπάρχη ηττοπάθεια σε άλλους, αλλά ακόμη δεν κατεβάλαμεν προσπάθειαν να εμψυχώσωμεν τον λαόν. Πιστεύω ότι αφ' ης στιγμής θα δεχθώμεν την αρχήν, και κατά συνέπειαν θα αποδεχθώμεν ότι μεγάλο τμήμα των προσφύγων δεν θα επιστρέψει εις τας εστίας του, τότε θα αντιμετωπίσωμεν κατακραυγήν εναντίον της κυπριακής κυβερνήσεως, κατακραυγήν εναντίον της ελληνικής κυβερνήσεως και φυγήν των δυναμικών στοιχείων εκ της Κύπρου. Εάν οι Ελληνοκύπριοι αντιληφθούν ότι εν πάση περιπτώσει ένα μεγάλο τμήμα της Κύπρου θα γίνει τουρκικόν, τότε οι πρόσφυγες θα στραφούν εναντίον μας. Τότε η ΕΟΚΑ Β΄ και σημαντικόν τμήμα του ελληνικού πληθυσμού της Κύπρου θα έχει ως σύνθημα την διπλήν ένωσιν. Και το σύνθημα αυτό θα έχει απήχησιν. Ισως αυτό δεν είναι λογικόν, αλλ' εν πάση περιπτώσει το αίσθημα αυτό θα δημιουργηθεί.

- Κληρίδης: Δεν υπάρχει τέτοιο σύνθημα. Ισως οι πρόσφυγες ανθέξουν λίγο, αλλά ύστερα θα στραφούν εναντίον μας.

- Παπαδόπουλος: Να ολοκληρώσω. Μεγάλον ποσοστόν ικανών Ελλήνων θα φύγουν εκ Κύπρου. Αλλά ανεξαρτήτως τούτου υπάρχει το αίτημα της διπλής ενώσεως. Ισως δεν ευρέθη ακόμη εκείνος ο οποίος θα ρίξη το σύνθημα. Πιστεύω λοιπόν ότι εν όψει αυτού οι Δυτικοί και ιδίως οι Αμερικανοί θα ευρίσκωνται ίσως όχι υπό πίεσιν αλλά ενώπιον πολλών ερωτημάτων. Οταν όμως εμείς δεχθούμε την αρχήν της διχοτομήσεως, τότε οι Αμερικανοί θα παύσουν να ενδιαφέρωνται και ίσως πιέσουν ημάς περισσότερον από τους Τούρκους. Αλλωστε έκτασις 25% εις την βορείαν περιοχήν ίσως σημαίνει έκτασιν 50% στην υπόλοιπη Κύπρο. Γι' αυτό δεν νομίζω ότι είναι βιώσιμον το υπόλοιπον της Κύπρου διότι το 70 ή 75% που θα μας μείνη θα είναι άχρηστον για μας.

- Χριστοφίδης: Πού βασίζεις ότι το 25% αντιπροσωπεύει το 50%; Εγώ δεν το πιστεύω.

- Παπαδόπουλος: Είναι το ευφορώτερον μέρος και επί πλέον από τουριστικής απόψεως είναι η περιοχή την οποίαν ανεπτύξαμεν περισσότερον πάσης άλλης.

Αύριο η συνέχεια