ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η ώρα των μοναχικών

Η ώρα των μοναχικών ανθρώπων είναι το σούρουπο», μου είπε κάποτε ο Μάνος Κατράκης, και συνέχισε: «Τότε άρεσε και στον Μικελάντζελο να ζωγραφίζει, γιατί η ώρα αυτή γλυκαίνει τα πρόσωπα των μοναχικών ανθρώπων».

Ημουν δεκάξι ετών κι έπρεπε να συναντήσω τον Μάνο Κατράκη για να του παραδώσω μια ακουαρέλα. Το ραντεβού είχε οριστεί στο ιστορικό πια καφέ «Μπραζίλιαν». Συνοδευόμουν από μια κοπέλα που είχε την ίδια ηλικία μ' εμένα. Ολοι γνωρίζετε πώς είναι ο εφηβικός έρωτας: θέλεις να μεταδώσεις σε όλους την κατάσταση όπου βρίσκεσαι. Με αυτή τη φόρα λοιπόν μπήκαμε κι εμείς στο «Μπραζίλιαν», προκαλώντας μια μικρή αναστάτωση. Πάγωσα, όμως, απότομα όταν είδα το βλέμμα του Κατράκη να με κατακεραυνώνει λέγοντας: «Τι καρνάβαλος είναι αυτός; Και πού νομίζεις πως βρίσκεσαι;». Τα έχασα. Τι συντηρητισμός είναι αυτός, σκέφτηκα, και με το θράσος των δεκαέξι μου χρόνων του αντέτεινα: «Δάσκαλε, δε νομίζω πως έχω κάνει τίποτα κακό». «Εχεις και παραέχεις, φώναξε, επειδή αγνοείς πως υπάρχουν μοναχικοί άνθρωποι γύρω μας και μπορείς να τους πληγώσεις». Αμέσως φωτίστηκα. Πόσο δίκιο είχε ο ευλογημένος!

Πόσα και πόσα δε χρωστάμε σε μοναχικούς ανθρώπους, που δε θα μάθουμε ποτέ τ' όνομά τους. Μην έχοντας κανέναν, ζουν μονίμως την έξωση των ανθρώπων και του θεού. Μόλις κλείσουν τα μάτια τους, τα υπάρχοντά τους μοιράζονται ή πετιούνται με απίστευτη ταχύτητα. Προσωπικά το τι θησαυρούς έχω ανακαλύψει στα σκουπίδια, δε λέγεται! Βιβλία, σημειώσεις και σχέδια. Κάποτε θα έπρεπε να κάνουμε μια μεγάλη έκθεση με ό,τι έχουμε συμμαζέψει από τέτοιες περιπτώσεις.

Μια φορά, στην οδό Πατησίων βρήκα στα σκουπίδια αυτό το γράμμα: «Αγαπητή κυρία, δεν κοιμήθηκα όλη τη νύχτα, σκεπτόμενος τη στιγμή της πολυπόθητης συνάντησής μας. Το πρωί ντύθηκα με ό,τι καλύτερο είχα κι έκοψα ένα λουλούδι από τον κήπο μου για να σας το προσφέρω. Δεν κατάλαβα όμως πώς έγινε -πιστέψτε με- κι ένας φίλος που γνώριζε για τη συνάντησή μας, περαστικός, μετά από ώρες, από το σπίτι μου, απόρησε που με βρήκε ακίνητο στη μέση του κήπου. "Τι έγινε, δεν πήγες;" με ρώτησε. Οχι. φίλτατε, του απάντησα. Δεν μπορώ να πάω. Δεν μπορώ ν' αντέξω τέτοια ομορφιά"».

Μια άλλη φορά έφτασε επιτέλους στα χέρια μου το πολυπόθητο ξίφος, που μήνες χάζευα στη βιτρίνα ενός καταστήματος με αντίκες. Ηταν Τούρκου αξιωματικού και, μόλις το αγόρασα, κάθισα σ' ένα καφέ και το χάιδευα μαγεμένος. Πλάι μου βρισκόταν ένας μοναχικός γεροντάκος, που το κοίταζε κι αυτός. Κάποια στιγμή μου είπε: «Η ιστορία αυτού του σπαθιού βρίσκεται στη ράχη του». Κοίταξα καλύτερα, αλλά δεν είδα τίποτα. Την επομένη πήγα ξανά στο κατάστημα με τις αντίκες και ζήτησα από τον καταστηματάρχη να μου πει τι έχει η ράχη του σπαθιού. Εκείνος έφερε το μεγεθυντικό φακό κι αμέσως έκαναν την εμφάνισή τους ανάγλυφοι στίχοι από το Κοράνι.

Ενα όμως από τα μεγαλύτερα δώρα που μου έχουν κάνει στη ζωή μου ήταν από έναν μοναχικό γέροντα που δούλευε φύλακας στον Εθνικό Κήπο. Κάθε φορά τον ρωτούσα τι κάνουν, πώς είναι τη νύχτα τα ζώα. Εκείνος, χωρίς να μου πει τίποτα, πλησίασε κάποια στιγμή τον πατέρα μου και του είπε πως μια νύχτα θα μας άνοιγε κρυφά τον Κήπο από την πλευρά της Βασιλίσσης Σοφίας, για να μπούμε μέσα. Κι έτσι κι έγινε, θυμάμαι μια νύχτα μαγική, να γυρίζω με τον πατέρα μου για αρκετή ώρα μέσα στον Κήπο και να απολαμβάνω τη σιωπή αλλά και τους ήχους που έβγαζαν τα ζώα. Ενα δώρο από έναν μοναχικό άνθρωπο που θα το θυμάμαι για πάντα.

Η ώρα των μοναχικών είναι και δική σου ώρα. Οπου τους συναντάς, κράτησε τους το χέρι. Και να είσαι σίγουρος ότι, όταν έρθουν τα δύσκολα, με τη σειρά του κάποιος θα κρατήσει και το δικό σου.

Του
Γιώργου ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ

Αφετηρία η ομορφιά και η αλήθεια

Μια ξεχωριστή θέση στο οικοδόμημα της μουσικής παράδοσης του τόπου μας κατέχει η παραδοσιακή μουσική της Ηπείρου. Τόσο για το πλούσιο ρεπερτόριο, την πολυηχεία και την πολυρυθμία της, όσο και γιατί διασώζει μορφές και τύπους που ανάγονται σε ένα απώτατο παρελθόν. Γι' αυτό το λόγο είναι κάτι περισσότερο από καλοδεχούμενη κάθε προσπάθεια που μας φέρνει πιο κοντά σε αυτή τη μουσική δημιουργία, η οποία χαρακτηρίζεται από πολυμορφία και αντλεί από τη μακραίωνη παράδοση, από την ευαισθησία και τον ψυχικό πλούτο του λαού της. Κυρίως, όταν τέτοιες προσπάθειες κομίζουν και ηχητικά το «άρωμα» μιας δημιουργικής, αλλοτινής εποχής. Μια συνάντηση με αμέτρητες συγκινήσεις προσφέρει σε όσους αναζητούν ακόμα και στις μέρες μας το αληθινό, το ανόθευτο, το παντοτινής ομορφιάς άκουσμα, το CD «Ηπειρώτες Πρωτομάστορες», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις μουσικές εκδόσεις «Pop Eleven» (έρευνα, ηχητική επεξεργασία, παραγωγή: Γρηγόρης Φαληρέας). Μια «συνάντηση» με Πρωτομάστορες της ηπειρώτικης μουσικής, με σκλήθρες ολόκληρες που μεγαλούργησαν, προσφέροντας ανείπωτη μουσική ομορφιά και σμίλεψαν περίτεχνα την ηχητική φυσιογνωμία του τόπου τους. Ο δίσκος περιλαμβάνει δεκαοκτώ κομμάτια - απάνθισμα μαγικών στιγμών της ηπειρώτικης μουσικής. Σκοπούς και τραγούδια που μεταφέρουν γνώση αιώνων, ερμηνευμένα από τους Κίτσο Χαρισιάδη, Βασίλη και Δημήτρη Μπατζή, Τάσο, Νίκο Κυριάκο και Φώτη Χαλκιά, Αλέξη Ζούμπα και άλλους. Πρόκειται για αυθεντικές εκτελέσεις που ηχογραφήθηκαν μεταξύ 1926 και 1953, σε δίσκους 78 στροφών. Η πολύχρονη ηχητική επεξεργασία που έγινε στους δίσκους αυτούς είχε ως αποτέλεσμα η μουσική, παρότι έχει μεσολαβήσει πάνω από μισός αιώνας, να ακούγεται ζωντανή, διατηρώντας τη φρεσκάδα της. Επίσης, περιλαμβάνεται ένα εκπληκτικό μοιρολόι, που ηχογραφήθηκε το 1998, στη διάρκεια της μουσικής συνάντησης του κορυφαίου Αλβανού κλαρινίστα Lever Bariou με τον Πετρολούκα Χαλκιά. Το CD συνοδεύεται από ένθετο με ανέκδοτες φωτογραφίες, άγνωστες πληροφορίες και σχόλια για όλους τους καλλιτέχνες κατά οικογένεια και μεμονωμένα, καθώς και τα λόγια των τραγουδιών.

Ενα γόνιμο πεδίο της ελληνικής μουσικής δημιουργίας αποτελεί η συνάντησή της με τη μεγάλη ποίηση. Και συνάμα συναρπαστικό. Ισως γιατί η μουσική είναι το απώτατο όριο της ποίησης στη φυγή της από τη σφαίρα του συνειδητού στη σφαίρα του υποσυνείδητου, το ιδανικό για την ποίηση της απόλυτης ελευθερίας. Κι αν η μελοποίηση είναι μια πράξη αυθαίρετη, είναι αυτή που μας έχει προσφέρει στιγμές αστείρευτης τέρψης, ανασαίνοντας μέσα από το λόγο και εγείροντας κρυμμένα αισθήματα. Τέτοιου είδους μελοποιήσεις περιλαμβάνονται στο άλμπουμ, που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από τις «Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης». Τριάντα ελληνικά ποιητικά τραγούδια, γεννημένα από την εξαίσια συνένωση του λόγου και της μουσικής, συμπεριλαμβάνονται στην αξιόλογη ποιητικο-μουσική έκδοση, με τίτλο «Λόγος μουσικός - Μελοποιημένη ελληνική ποίηση». Οι δύο ερμηνευτές των τραγουδιών που περιλαμβάνονται στο CD, Σπύρος Σακκάς (τραγούδι) και Γιώργος Κουρουπός (πιάνο) παρουσιάζουν με αγάπη, γνώση και σεβασμό, αυτό το ξεχωριστής ομορφιάς μουσικοποιητικό ανθολόγιο, το οποίο προσφέρει πολλές συγκινήσεις και απόλαυση. Στην έκδοση σμίγουν τριάντα ποιήματα κορυφαίων ποιητών μας, των Ιάκωβου Καμπανέλλη, Ανδρέα Εμπειρίκου, Γιώργου Σεφέρη, Γιάννη Ρίτσου, Οδυσσέα Ελύτη, Μίλτου Σαχτούρη, Νίκου Γκάτσου, Κ. Π. Καβάφη, Κώστα Καρυωτάκη, Αριστοφάνη - σε μετάφραση Βασίλη Ρώτα με τη μουσική σπουδαίων συνθετών, των Μάνου Χατζιδάκι, Γιώργου Κουρουπού, Αργύρη Κουνάδη, Μίκη Θεοδωράκη, Θάνου Μικρούτσικου, Δημήτρη Μητρόπουλου (μελοποίηση τριών ποιημάτων του Καβάφη, η οποία έγινε το 1926), Θόδωρου Αντωνίου, Λένας Πλάτωνος. Ενα «ταξίδι» που οδηγεί «μέσα στις θαλασσινές σπηλιές», ζωντανεύει τα «άνθη της πέτρας», αφουγκράζεται την «πρώτη σταγόνα της βροχής» και τη «σονάτα του σεληνόφωτος», συντροφιά με την «πεντάμορφη στον κήπο», σκοτεινιάζει μπροστά στον «εφιάλτη της Περσεφόνης», ακολουθεί τον «βαρκάρη των κεραυνών». Τα τραγούδια, που περιέχονται στη συλλογή, δοσμένα σήμερα μέσα από εξαίρετες ερμηνείες, συνιστούν ένα σπάνιο και συνάμα πιστό πορτρέτο της μελοποιημένης ελληνικής ποίησης. Το CD συνοδεύεται από ένα δίγλωσσο (ελληνικά, αγγλικά) βιβλιαράκι, στο οποίο καταγράφονται τα μελοποιημένα ποιήματα, συνοδευόμενα με σημειώσεις και κείμενα της ποιήτριας Ιουλίτας Ηλιοπούλου και των Γιώργου Κουρουπού και Σπύρου Σακκά, καθώς και βιογραφικά στοιχεία των δύο τελευταίων. Η παραγωγή και επιμέλεια του υλικού έγινε από τον μουσικολόγο Νίκο Διονυσόπουλο.

Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ