Προοίμιο - διευκρινίσεις:

Στη σχολική πράξη έχει καθιερωθεί από χρόνους πολλούς, αμέτρητους, ότι ο τελικός βαθμός για την προαγωγή και την απόλυση των μαθητριών / μαθητών Γενικής Εκπαίδευσης προκύπτει από συνυπολογισμό της ενδοσχολικής επίδοσης (προφορικής βαθμολογίας) και της επίδοσης στις τελικές γραπτές εξετάσεις.

Η λεγόμενη προφορική βαθμολογία στην ουσία ενσαρκώνει και εκφράζει πολύμορφη παιδαγωγική διεργασία:

• Συμμετοχή της μαθήτριας / του μαθητή στη συνήθη μαθησιακή διαδικασία (παρουσίαση κάποιας γνώσης ή δεξιότητας από το διδακτικό προσωπικό, ακρόαση - παρατήρηση - κατανόηση από το ακροατήριο και έπειτα προφορική παρουσίαση από το μαθητή του διδαγμένου μαθήματος -στο σύνολο ή σε μέρος του- την επόμενη διδακτική ώρα ).
• Διατύπωση απορίας από το μαθητικό ακροατήριο ή απάντηση σε ερώτηση που διατυπώθηκε από το δάσκαλο.
• Γενικότερη συνεργασία για τη διεξαγωγή του μαθήματος (λ.χ. «ποιος θα μας παρουσιάσει με συντομία, ακρίβεια, σαφήνεια το προηγούμενο μάθημα -μια ενότητα Φυσικής, Γεωμετρίας, Ιστορίας κλπ.- για να προχωρήσουμε έπειτα στην επόμενη ενότητα»).
• Γραπτή εργασία που πραγματοποίησε στο σπίτι η μαθήτρια / ο μαθητής στα πλαίσια του ημερήσιου μαθήματος ή ενός δίμηνου - τρίμηνου σχεδίου (και εκτιμάται η εργασία αυτή για την ακρίβεια περιεχομένου, τη σαφήνεια έκφρασης, την ορθοέπεια, τη συνολική εμφάνιση).

Κάποτε η συνολική εκτίμηση που εκφράζεται ως προφορική βαθμολογία τριμήνου - τετραμήνου - έτους μπορεί να εγκλείει και ποσοστό παιδαγωγικής επιείκειας, για λόγους ενθάρρυνσης της προσπάθειας ή ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης των νέων ή και για λόγους βελτίωσης της επικοινωνίας, εμπιστοσύνης (διδασκόντων προς διδασκόμενους).

Οι επισημάνσεις αυτές δε μειώνουν την αξία της προφορικής βαθμολογίας, αλλά τονίζουν την παιδαγωγική λεπτότητα ή ευαισθησία που εγκλείει η προφορική βαθμολογία.

Ομως για την εισδοχή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση η προφορική βαθμολογία δεν εξασφαλίζει πάντοτε την προσδοκώμενη αντικειμενικότητα ή δεν ικανοποιεί τα κριτήρια αντικειμενικότητας, που απαιτούνται, ή δεν κρίνεται αρκετά αυστηρή όσο η τριτοβάθμια εκπαίδευση απαιτεί, για ποικίλους λόγους. Γιατί:

• Η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση δεν είναι υποχρεωτική, αποτελεί επιλογή εκείνων που συνειδητά επωμίζονται πρόσθετο μόχθο, διαθέτουν πρόσθετο χρόνο, για να σπουδάσουν έναν τομέα επιστημονικό, τεχνολογικό, επαγγελματικό, που θα ανταποκρίνεται στις επιδιώξεις τους και στις ανάγκες της κοινωνίας.
• Η τριτοβάθμια εκπαίδευση ξεκινά από κάποιο επίπεδο προπαιδείας, που κρίνεται απαραίτητο σημείο εκκίνησης, για να ολοκληρωθεί ένα πρόγραμμα σπουδών αναγκαίο για τη χορήγηση τελικού τίτλου, που θα αποτελεί ταυτόχρονα βεβαιωτικό έγγραφο προς την κοινωνία ότι ο κάτοχός του είναι ικανός να προσφέρει ορισμένο έργο επιστημονικό / τεχνολογικό με επάρκεια και ευθύνη.
• Η τριτοβάθμια εκπαίδευση παίρνει πολύτιμο χρόνο του ενηλίκου πια ατόμου (χρόνο δημιουργικής φάσης της ζωής) και κοστίζει στην κοινωνία περί τις 12.000 - 20.000 ευρωδραχμές (4.000.000 - 7.000.000 δρχ.) για κάθε θέση φοιτητή ή σπουδαστή κάθε χρόνο.

Για τους παραπάνω λόγους και επειδή οι πιο επίζηλοι τομείς σπουδών προκαλούν έντονο ανταγωνισμό υποψηφίων, εύλογα αναζητούνται πρόσθετα κριτήρια: αυστηρότητας (υψηλό επίπεδο γνώσεων, συλλογιστικής, επινοητικής ικανότητας), αντικειμενικότητας και δικαιοκρισίας, ώστε να πείθονται και το τριτοβάθμιο Ιδρυμα ότι προσλαμβάνει υποψήφιους με επαρκή προετοιμασία και οι συνυποψήφιοι ότι αντικειμενικά κρίθηκαν και συγκρίθηκαν και έχουν επιλεγεί αυτοί που πραγματικά έδειξαν καλύτερη προετοιμασία για τη διεκδικούμενη θέση. Τεκμήριο αντικειμενικό θεωρείται το γραπτό (1) που έδωσαν οι εξεταζόμενοι σε εξετάσεις εξωτερικές, οι οποίες διεξάγονται και κρίνονται απρόσωπα.

Οταν κάποιοι φιλοδόξησαν να εξαγγείλουν Μεταρρύθμιση για Παιδεία Ανοιχτών Οριζόντων -προφανώς όχι έμπειροι ως προς την ουσία της εκπαιδευτικής διαδικασίας- εξωτερίκευσαν ως θεσμό τη σύγχυση που είχαν στη σκέψη τους. Ορισαν τις ίδιες εξετάσεις (Πανελλαδικές) για δυο στόχους διαφορετικούς: Χορήγηση Απολυτήριου / Πρόσβαση σε ΑΕΙ - ΤΕΙ. Και έσπευσαν να περιορίσουν τη σημασία της προφορικής βαθμολογίας, χωρίς να αντιληφθούν ότι γκρέμιζαν το νόημα της παιδαγωγικής σχέσης και δημιουργούσαν αθώα θύματα μεταρρυθμιστικής θηριωδίας, χωρίς να οικοδομούν καλύτερη εκπαίδευση. Μετέτρεψαν τη β΄ τάξη Λυκείου σε θυσιαστήριο της ελπίδας των νέων, χωρίς να νοιαστούν πως η Θυσία της Ιφιγένειας μπορεί να φέρει εκδικητή τον Ορέστη (2). Και όταν κάτι κατάλαβαν για το μέγεθος (το στατιστικό) της θυσίας, έσπευσαν να επιδείξουν «μεγαλοψυχία». Και ανακοινώθηκε ως «δώρο» η επαναφορά (3) της οφειλόμενης παιδαγωγικής τιμής της προφορικής βαθμολογίας.

Μα αστόχησαν και πάλι για λόγους πολλούς:

α. Η προφορική βαθμολογία είναι αξιολογότατη αυταξία παιδαγωγική και δε δωρίζεται, απλά επαναφέρεται τώρα για εξόφληση ζημιάς που προκλήθηκε από σύγχυση και απερισκεψία ή βιασύνη και μυωπία εκπαιδευτική, κατά την εκκίνηση και «βελτίωση» της «Μεταρρύθμισης».

β. Ο τρόπος επαναφοράς θυμίζει το ήθος απρόσεκτου οδηγού (4) αυτοκινήτου, που τραυματίζει στο δρόμο αθώους και έπειτα παριστάνει τον ευεργέτη προσφέροντας στα θύματα το υλικό φαρμακείου του οχήματος ως «δώρο», για να επουλώσουν τα τραύματα που τους προκάλεσε.

γ. Με τον τρόπο που αφαιρέθηκε η προφορική βαθμολογία ως διαδικασία παιδαγωγική και προσδοκία μαθητική, τραυμάτισε τη μαθησιακή προσπάθεια όλο το χρόνο, τραυμάτισε τις σχέσεις διδασκόντων / διδασκομένων, τραυμάτισε την αυτοπεποίθηση των νέων και τώρα προσφέρεται στα θύματα ως «προσφορά» τελικής ταπείνωσης. Και προσφέρεται όχι ως έκφραση μετάνοιας ειλικρινούς για «λάθος» που έγινε, αλλά ως ένεση ζωής σε ετοιμοθάνατους.

δ. Και δεν αντιμετωπίζεται το βασικό πρόβλημα: η σύγχυση δυο στόχων διαφορετικών ως προς το παιδαγωγικό νόημα και το κοινωνικό περιεχόμενό τους. Αλλο η χορήγηση Απολυτηρίου Γενικής Παιδείας σε επίπεδο μορφωτικό γενικό για όλους, άλλο η Πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση ανάλογα με τις επιδιώξεις και προσπάθειες κάθε νέας / νέου. Οσο δεν τολμούν να βγουν από αυτή τη σύγχυση οι «αρμόδιοι» θα πληθαίνουν τις περιπέτειες στην εκπαιδευτική τραγωδία που οι ίδιοι έχουν δημιουργήσει σε μια κοινωνία όπου:

• Οι νέοι φιλοδοξούν και προσπαθούν να εργάζονται (οι πολλοί).
• Οι γονείς είναι πρόθυμοι να βοηθούν.
• Οι αρμόδιοι ανοηταίνουν παιδαγωγικά (5), διαρκώς ολισθαίνουν σε απερισκεψίες, ξεκίνησαν για «μεταρρύθμιση» (1997) και προκάλεσαν κατεδάφιση του Λυκείου, στη χώρα όπου το Λύκειο γεννήθηκε ως θεσμός και αποτελεί τιμητική πολιτισμική ανάμνηση, όχι όμως και τιμητική παρουσία, εκεί που το οδήγησαν...

ε. Η επιχειρούμενη φαινομενική «δωρεά» ταπεινώνει όσους βρεθούν στην ανάγκη να τη δεχτούν, χωρίς να θεραπεύει τη ζημιά που προκάλεσε η τραγική χρονιά, με βιβλία μη διδάξιμα (π.χ. Ιστορία και Φιλοσοφία στη β΄ Λυκείου) και με εξετάσεις λαθεμένες στο περιεχόμενο ή τη διατύπωση των θεμάτων (π.χ. Νέα Ελληνικά και Ιστορία στη γ΄ Λυκείου) (6). Και χωρίς να γεννά προσδοκία ότι θα βελτιωθεί κάτι στο μέλλον.

στ. Τέλος, η «δωρεά» αφήνει ανεξόφλητα προηγούμενα χρέη που είχε δημιουργήσει η ίδια «μεταρρύθμιση» κλειστών οριζόντων και στο ξεκίνημα και στη φάση της «βελτίωσης» (από 8-9-2000):

Πρόκειται για τους μαθητές θύματα σε φάσεις προηγούμενες, που δεν είχαν το «δώρο» της προφορικής βαθμολογίας ως θεραπευτικό της αδυναμίας τους. Αυτοί θα προσκληθούν αναδρομικά για βελτίωση του τίτλου τους;

Πρόκειται για το διασυρμό της υπόληψης των διδασκόντων (με κορύφωση τα λόγια του προηγούμενου υπουργού Παιδείας από το βήμα της Βουλής, όταν γινόταν τριήμερη συζήτηση για την Εκπαίδευση (12-14 Ιανουαρίου 2000). Και υπαινίχτηκε τότε ο υπουργός ότι πολλοί πολλά πληρώνουν για την ενδοσχολική βαθμολογία των παιδιών τους. Ηταν όμως ανακριβής ισχυρισμός, για τον απλό λόγο ότι δε χρειαζόταν κανείς βαθμολογία υψηλή για την προαγωγή του από τη β΄ τάξη προς τη γ΄, τότε.

Πρόκειται για τον ευτελισμό της προφορικής βαθμολογίας, όσον καιρό η πολιτική ηγεσία πλανήθηκε στη θλιβερή σύγχυση των δυο ασύμβατων στόχων: Απολυτηρίου από το Λύκειο και Πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Και παραμένει εγκλωβισμένη στη σύγχυση των ετερόκλιτων στόχων, η οποία οδηγεί ακόμη και σε παρανόηση του στόχου των εξετάσεων (7).

Πρόκειται για το ότι η σύγχυση παραμένει ακέραιη. Η αποσύνδεση που ανακοίνωσε ο υπουργός είναι τυπική μόνο, αφού Απολυτήριο Λυκείου και Βεβαιωτικό πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση βασίζονται στα ίδια Προγράμματα, στα ίδια βιβλία, στις ίδιες εξεταστικές διαδικασίες (8). Και είναι να απορεί κανείς πώς δεν κατάλαβε ότι ταυτολογεί ή παραπλανά ο υπουργός, όταν νόμιζε ότι μιλούσε για: «Ουσιαστικό βήμα στην αποσύνδεση της εκπαιδευτικής λειτουργίας του Ενιαίου Λυκείου από τη διαδικασία Πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση».

Επιμύθιο: Η πολιτική ηγεσία και οι «σύμβουλοί» της φαίνεται ότι κολυμπούν στο πέλαγος της σύγχυσης που δημιούργησαν.

(1) Με την επιφύλαξη ότι κάποιος άλλος μηχανισμός επιλογής θα ισχύει για τους δυσλεξικούς ή τους άλλους φυσικώς αδύνατους.

(2) Θυμίζω το γνωστό μύθο από τη ζωή των Ατρειδών: Ο Αγαμέμνων θυσίασε την Ιφιγένεια για τη φιλοδοξία του στην Αυλίδα, αλλά η πονεμένη μάνα τον περίμενε με τσεκούρι στο λουτρό των ανακτόρων...

(3) Οπως παρουσιάστηκε στον ημερήσιο Τύπο (π.χ. «Εθνος», 1-8-2002).

(4) Με τον όρο «απρόσεκτος» εδώ νοούνται οι ακατάλληλοι - κατά τη γνώμη μου - «μεταρρυθμιστές», χωρίς εμπειρία για σχεδιασμό παιδείας.

(5) Εχουν μετατρέψει την έννοια της Εκπαίδευσης σε διαδικασίες Εξετάσεων που φαλκιδεύουν τη διδασκαλία και αποπροσανατολίζουν τη σκέψη.

(6) Συνοπτική αποτύπωση πολλών αμαρτημάτων καταγράψαμε σε άλλο άρθρο, με τίτλο: «Απορρίφτηκαν τα παιδιά ή τα απορρίψαμε;» (Διαδίκτυο: voros.gr).

(7) Αναζητούν, λ.χ., θέματα «κλιμακούμενης δυσχέρειας» (παιδαγωγικό όρο του 19ου αιώνα) και παραβλέπουν ότι έχουμε παιδαγωγικό χρέος και δικαίωμα:

Να ζητούμε με τις εξετάσεις από τα παιδιά:

• Κάτι από τις βασικές γνώσεις που διδάξαμε (αποτίμηση μνήμης).
• Κρίση ή γνώμη για θέματα που διδάξαμε (κριτική ικανότητα).
• Συνθετική νοητική πράξη ή επίλυση προβλήματος, με βάση αυτά που διδάξαμε (επινοητική ικανότητα). Αυτά τα στοιχεία εγκλείουν και εκφράζουν ανάγλυφη την «κλίμακα επιδόσεων» των εξεταζομένων.

Ολα αυτά τα ερωτήματα γνώσης, γνώμης-κρίσης, επινόησης-λύσης μπορεί να κριθούν ως απαντήσεις για:

• Την ακρίβεια των στοιχείων / πληροφοριών
• Την ορθοέπεια (χρήση των σωστών όρων)
• Τη σαφήνεια της έκφρασης
• Την πληρότητα του όλου (αν η απάντηση περιέχει όσα ζητήθηκαν με την ερώτηση)
• Την καλαισθησία στην παρουσίαση (από απλά ευανάγνωστη γραφή έως καλλιγραφία).

(8) Αποσύνδεση ουσιαστική και ευεργετική θα είναι η ρύθμιση που θα προβλέπει: Το Λύκειο λειτουργεί ως τη χορήγηση Απολυτηρίου (που υπηρετεί στόχο μορφωτικό, ψυχολογικό, κοινωνικό), η Πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση προϋποθέτει το Απολυτήριο, αλλά, για όσους την επιδιώκουν, αποκτάται με ειδικές εξετάσεις (και υπηρετεί στόχο κοινωνικό, επιστημονικό, επαγγελματικό).