Η «κοινωνία της γνώσης», η «μεταβιομηχανική κοινωνία», είτε ως «αυτοτελής» είτε ως μεταβατική προς την «κοινωνία της γνώσης» είναι σκόπιμες παραλλαγές αστικών θεωριών για την ιστορική εξέλιξη που σκοπό έχουν να υποτάξουν το εργατικό κίνημα στην ταξική ειρήνη στα πλαίσια του καπιταλισμού. Ιδεολογήματα υπονόμευσης της ταξικής πάλης που είναι μοχλός της ιστορικής εξέλιξης. Ας δούμε όμως διάφορες παραλλαγές της συγκεκριμένης αστικής θεωρίας.
Τα ντοκουμέντα των κοινά συμφωνημένων πολιτικών στις διεθνείς ιμπεριαλιστικές ενώσεις και οργανισμούς ακολουθούν τα παραπάνω. Σε ανακοίνωση της Επιτροπής της ΕΕ για μια Ευρώπη της γνώσης, ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι έχουμε μπει σε αυτήν, προτείνει να αναγορευτούν οι πολιτικές που αποτελούν την κινητήρια δύναμή της (καινοτομία, έρευνα, εκπαίδευση, κατάρτιση) σε έναν από τους κύριους άξονες των εσωτερικών πολιτικών της ΕΕ: «Η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μαζί με την απασχόληση, αλλά και η προσωπική ολοκλήρωση των Ευρωπαίων πολιτών, δεν εξαρτώνται ούτε και πρόκειται πλέον να εξαρτώνται από την παραγωγή υλικών αγαθών. Στο εξής ο πραγματικός πλούτος συνδέεται με την παραγωγή και τη διάδοση της γνώσης, και εξαρτάται κυρίως από τις προσπάθειές μας στους τομείς της έρευνας, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και από την ικανότητά μας να προωθήσουμε την καινοτομία»3.
Οπως μας διαφωτίζουν οι Carnoy και Castells: «Στην κοινωνία της πληροφορίας η διάκριση χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου θα πρέπει να πάψει να υπάρχει και ο εργαζόμενος θα πρέπει να χρησιμοποιεί τον ελεύθερο χρόνο του για να μαθαίνει ή να μαθαίνει τους άλλους για να γίνουν πιο αποδοτικοί, για να συμπληρώνει το εισόδημά του μέσα από αυτοαπασχόληση στο σπίτι του κ.ο.κ. Η γνώση μπορεί να παίξει έναν ειδικό ρόλο στα μεταβατικά σημεία της ζωής των ατόμων, βοηθώντας τα να επαναπροσδιορίσουν τους εαυτούς τους σε πολλαπλά σημεία εισόδου και εξόδου από την εργασία. Η αντίληψη μιας εγγυημένης «διά βίου εργασίας» ανήκει στο παρελθόν... Να γίνει αποδεκτή η παρούσα κατάσταση της επαγγελματικής αβεβαιότητας και να βοηθήσουμε τους πολίτες να το αντιμετωπίσουν ως διαρκή κατάσταση. Κεντρικός άξονας γι' αυτό η διά βίου εκπαίδευση...
Αφού το άτομο δεν μπορεί να γυρίσει στο χαμένο παράδεισο ενός δομημένου, σταθερού κόσμου (στην εργασία, στην οικογένεια, στην κοινότητα, στο συνδικάτο, στην εκκλησία, στο κράτος) αυτός/ αυτή θα πρέπει να μάθουν να «μπαλώνουν» μαζί τη ζωή μέσα σε μια σειρά από ημι-αβεβαιότητες. Πολλά συστατικά της ζωής θα βρουν καινούριες ισορροπίες στη διάρκεια της κρίσης και το σύνολο θα παραμείνει ένα σταθεροποιημένο περιβάλλον. Οπως οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λειτουργούν αβέβαια στο νέο τεχνολογικό και επιχειρησιακό κόσμο, το άτομο θα πρέπει να διαχειρίζεται τη ζωή του σε καταστάσεις το ίδιο απρόβλεπτες, αν και χωρίς πανικό» 4.
Αν θέλαμε να αποδείξουμε του λόγου τα αληθή, θα χρειαζόταν να ανατρέξουμε στη διεξοδική αντιπαράθεση που έκαναν οι μαρξιστές στους πατέρες και παππούδες της θεωρίας, της, υποτίθεται, «μετακαπιταλιστικής» κοινωνίας, που θα προέλθει τάχα από την ειρηνική μετεξέλιξη του καπιταλισμού. Η αναφορά εδώ δε θα μπορούσε παρά να είναι επιγραμματική, καθώς καταγράφονται πάνω από δεκαπέντε παραλλαγές της θεωρίας μόνο με το πρόθεμα «μετά»5.
Η αυθαίρετη απόσπαση των παραγωγικών δυνάμεων από τη διαλεκτική τους ενότητα με τις κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, και μάλιστα από τις σχέσεις ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής, δημιουργεί ατέλειωτη σύγχυση γύρω από την αντικειμενική βάση του διαχωρισμού της κοινωνίας σε τάξεις, την προέλευση των τάξεων και την προοπτική τους, με άλλα λόγια συνολικά τον καθορισμό του τρόπου παραγωγής και τη δυνατότητα ανατροπής του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος. Προσπαθούσαν και προσπαθούν να αποκρύψουν ότι η πάλη των τάξεων, σαν έκφραση της βασικής οικονομικής αντίθεσης, είναι η κινητήρια δύναμη της κοινωνίας και τελικά να υποκαταστήσουν με ευχολόγια την ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης να δημιουργήσει την ιστορικά νέα αταξική κοινωνία. (Από το άρθρο στην ΚΟΜΕΠ, τεύχος 1, 2000).
1. Kahn H: «Εφοδος στο μέλλον», σελ. 359.
2. J. Cassels: «Η μάθηση σε μια κοινωνία των γνώσεων», επίσης Π. Ντράκερ, ό.π.
3. J. Delors: «Η εκπαίδευση: ένας θησαυρός κρύβεται μέσα της», έκθεση της διεθνούς επιτροπής της UNESCO, για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα.
4. Ανακοίνωση της Επιτροπής της ΕΕ, «Για μια Ευρώπη της γνώσης», 12.11.1997.
5. Carnoy και Castells: «Sustainable Flexibility: A prospective Study on Work, Family and Society in the Information Age» (Σχολή εκπαίδευσης, πανεπιστήμιο του Stanford, πανεπιστήμιο του Berkeley, Απρίλης 1995).