Το 2ο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ ήδη αποτελεί παρελθόν. Τα φώτα της δημοσιότητας κόπασαν, οι αναλύσεις και οι μεταδόσεις σταμάτησαν. Ενας πιο αντικειμενικός απολογισμός του μεγάλου αυτού διεθνούς γεγονότος, αν και τώρα θα κριθεί η δυναμική του στην πράξη, είναι δυνατόν να προσεγγιστεί καλύτερα σήμερα.

Η φετινή συνάντηση στο Πόρτο Αλέγκρε σημαδεύτηκε από μια σημαντική αύξηση της συμμετοχής και μια αξιοσημείωτη, σχεδόν κυρίαρχη, παρουσία νεολαίας. Ωστόσο δεν μπορεί κανείς να έχει την ίδια βεβαιότητα όσον αφορά στο αν το περιεχόμενό της αποτέλεσε ένα βήμα προς μια ριζοσπαστική κατεύθυνση.

Το Φόρουμ πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες αρκετά διαφορετικές από αυτό του προηγούμενου έτους. Αναμφίβολα η κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά τις 11 του Σεπτέμβρη και ο νέος γύρος ιμπεριαλιστικών πολέμων σε συνθήκες παρατεταμένης ύφεσης και στα τρία ιμπεριαλιστικά κέντρα ήταν ένας παράγοντας που επιτάχυνε τις διεργασίες και τις διαφοροποιήσεις μεταξύ των δυνάμεων που συμμετείχαν. Είναι ενδεικτικό ότι ενώ στην «Εκκληση των κοινωνικών κινημάτων» παρουσιάζεται μια σαφής και κατηγορηματική καταδίκη του πολέμου, αλλά και της επίθεσης στα πολιτικά δικαιώματα σε όλο τον κόσμο, την ίδια στιγμή στο κοινοβουλευτικό φόρουμ τα ψηφίσματα που υιοθετούνταν κάτω από την πίεση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας αλλά και δυνάμεων από την Ευρώπη που κινούνται στις παρυφές της, στην ουσία εκφράζουν τη συνθηκολόγηση με τις ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις και τα σχέδια ΗΠΑ-ΕΕ.

Από την άλλη, την ίδια περίοδο στη Νότια Αμερική ξεδιπλώνεται ένα πολύπλοκο κουβάρι αντιθέσεων, το οποίο ωθεί από τη μία το ριζοσπαστισμό των μαζών και από την άλλη επιταχύνει την πολύμορφη παρέμβαση της άρχουσας τάξης για τη χειραγώγησή τους. Η κρίση στην Αργεντινή, που έχει αγκαλιάσει το ίδιο το πολιτικό σύστημα, η επανεμφάνιση έντονων κρισιακών φαινομένων στο Εκουαδόρ και η άνοδος των αγώνων, η όξυνση της ταξικής πάλης στη Βενεζουέλα και η πιο άμεση παρέμβαση των ΗΠΑ στην προσπάθεια ανατροπής της κυβέρνησης του Τσάβες, η ένταση της αμερικανικής παρέμβασης στην Κολομβία για τη συντριβή του λαϊκού κινήματος και των FARC-EP και η επακόλουθη επιδείνωση της κατάστασης, η προοπτική των προεδρικών εκλογών στη Βραζιλία και οι πολιτικές μανούβρες για την εξουδετέρωση του λαϊκού ριζοσπαστισμού, αποτελούν λίγα μόνο κομμάτια του παζλ που συνθέτει το σκηνικό.

Αυξάνουν τα φαινόμενα τρομοκρατίας, όχι μόνο με τις συνεχιζόμενες δολοφονίες κομμουνιστών και προοδευτικών στην Κολομβία, αλλά και σε άλλες χώρες (λ.χ. η «εξαφάνιση» 2 γνωστών ηγετών αριστερών κομμάτων στην Παραγουάη), όπως και με την προσπάθεια να καλλιεργηθεί ένα κλίμα αντικομμουνισμού στα πλαίσια της «αντιτρομοκρατικής» εκστρατείας. Δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι δύο απαγωγές στην Παραγουάη και στη Βραζιλία έγινε προσπάθεια να συνδεθούν άμεσα ή έμμεσα με τη δράση των FARC και του ΚΚ Χιλής, ούτε οι πρόσφατες δολοφονίες 2 στελεχών του PT (το κόμμα των εργατών της Βραζιλίας, που αποτελεί τη μεγαλύτερη αντιπολιτευτική δύναμη στη χώρα). Ούτε βεβαίως αποτελεί σύμπτωση η τραμπούκικη ένοπλη επίθεση στα κεντρικά γραφεία της CUT (η μεγαλύτερη εργατική συνομοσπονδία της Βραζιλίας) τις μέρες του Φόρουμ, λίγο μετά την προκήρυξη πανεθνικής απεργίας για τις 21 του Μάρτη ενάντια στο αντεργατικό νομοσχέδιο, που ανατρέπει τις εργασιακές σχέσεις και καταργεί μια σειρά από δικαιώματα.

Παράλληλα, οι διεργασίες αυτές διαπλέκονται με τη διαδικασία της ALCA (συμφωνία ελεύθερου εμπορίου της Αμερικής) που θα σηματοδοτήσει την ένταση της εξάρτησης από τις ΗΠΑ και την παραπέρα «δολαριοποίηση» των οικονομιών, αλλά και με τους διιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς που έχουν ξεσπάσει μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ με αφορμή αυτήν.

Σε αυτό το μοτίβο, στο ίδιο το Φόρουμ διαγράφονταν δύο διαφορετικές επιδιώξεις και γραμμές: Από τη μία ο λαϊκός ριζοσπαστισμός, που εκφραζόταν ιδιαίτερα στις μαζικές εκδηλώσεις, στις δύο μεγαλειώδεις πορείες, για την ειρήνη και ενάντια στην ALCA, με σαφή οριοθετημένο αντιιμπεριαλιστικό-αντικαπιταλιστικό προσανατολισμό. Από την άλλη, οι επιδιώξεις της άρχουσας τάξης και της σοσιαλδημοκρατίας ιδιαίτερα.

Το ίδιο το Φόρουμ, από τη δημιουργία του, περικλείει αυτή την αντίθεση μεταξύ των διάφορων πολιτικών και ταξικών συμφερόντων που συγκρούονται.

Από τη μία εξέφραζε την ανάγκη συντονισμού των κινητοποιήσεων που εκδηλώθηκαν τα τελευταία χρόνια. Από την άλλη υπάρχουν τα ιδιαίτερα συμφέροντα διαφόρων κύκλων. Στην ίδια τη βραζιλιάνικη οργανωτική επιτροπή, μια σειρά από οργανώσεις είναι συνδεδεμένες με διεθνή κέντρα που σχετίζονται με τη σοσιαλδημοκρατία, ενώ κάποιες άλλες είναι ευθέως συνδεδεμένες με επιχειρηματικούς κύκλους.

Η ίδια η ιδέα της οργάνωσης του πρώτου Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ προέρχεται από τέτοιους κύκλους. Ο «πνευματικός πατέρας» του Φόρουμ, o Oded Grazew, είναι εθνικός συντονιστής της CIVES («βραζιλιάνικη ένωση επιχειρηματιών για την κοινωνία των πολιτών»). Καθόλου παράξενο, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο Τύπος του Πόρτο Αλέγκρε μιλούσε για εισροές ύψους 20-25 εκατομμυρίων ρεάλ (8-9 εκατομμύρια δολάρια!) λόγω του Φόρουμ. Ούτε είναι παράξενο ότι στα παραλειπόμενα του περσινού Φόρουμ ήταν η υπογραφή μιας σημαντικής οικονομικής συμφωνίας μεταξύ της γαλλικής κυβέρνησης και της κυβέρνησης του κρατιδίου του Ρίο Γκράντε...

Το πικρόχολο σχόλιο μιας βραζιλιάνικης εφημερίδας την επομένη της λήξης του Φόρουμ, όπου σχολίαζε αυτή την κατηγορία των αντιπροσώπων (επιχειρηματίες, κυβερνητικοί παράγοντες, εκπρόσωποι «μη κυβερνητικών» αλλά κρατικοδίαιτων οργανώσεων), είναι ίσως χαρακτηριστικό: «...Τα άτομα που μίσθωσαν τα ξενοδοχεία μας των 5 αστέρων και πήραν όλα τα διαθέσιμα πολυτελή αμάξια για λογαριασμό και στο όνομα των καταπιεσμένων και των αποκλεισμένων, πρέπει να συμφωνήσουν μαζί μου: Ο κόσμος είναι πολύ σκληρός! Ερώτηση που δεν μπορεί να σωπάσει: Πόσοι από όσους ήταν εδώ ξόδεψαν χρήμα από το δικό τους πορτοφόλι;».

Τελικά μια από τις βασικές αδυναμίες του Φόρουμ ήταν και η παγκόσμια διάστασή του. Από τους 15.230 εγγεγραμμένους αντιπροσώπους του Φόρουμ, πάνω από το 50% προερχόταν από τη Βραζιλία, και συνολικά 11.959 ή το 78,5% προερχόταν από 6 μόνο χώρες (Βραζιλία, Ιταλία, Αργεντινή, Γαλλία, Ουρουγουάη, ΗΠΑ). Παρόμοια είναι και η εικόνα όσον αφορά στις οργανώσεις που συμμετείχαν. Η απουσία ή η ισχνότατη παρουσία κινημάτων και οργανώσεων από το λεγόμενο τρίτο κόσμο «βγάζει μάτι», παρόλο που αποτελεί μία από τις κεντρικές αναφορές του Φόρουμ, αλλά και του «κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης».

Ταυτόχρονα όμως η σύνθεση επιβεβαιώνει με τον δικό της τρόπο κάτι που ήταν φανερό και στις διαδηλώσεις της Γένοβας, του Γκέτεμποργκ κτλ. Οτι δηλαδή η βάση και η θεμελιακή κινητήρια δύναμη για κάθε παγκόσμιο ή περιφερειακό γεγονός αποτελεί το κίνημα σε εθνικό επίπεδο. Δίχως αυτό δεν μπορεί να γίνεται στα σοβαρά λόγος για συντονισμό και διεθνοποίηση της πάλης.

Μάλιστα, έχει ιδιαίτερη σημασία να υπογραμμιστεί το γεγονός ότι αυτό που κυριαρχούσε στη σύνθεση των βραζιλιάνικων οργανώσεων ήταν συνδικαλιστικές ενώσεις της εργατικής τάξης και λαϊκές οργανώσεις με πραγματική υπόσταση και σημαντική συμβολή στους λαϊκούς αγώνες στη χώρα. Δεν μπορεί να πει κανείς το ίδιο για την πλειονότητα - ή έστω ένα μεγάλο μέρος - των οργανώσεων που εμφανίστηκαν από τις ΗΠΑ ή την Ευρώπη, συμπεριλαμβανόμενης και της χώρας μας.

Πολλές από αυτές είτε ήταν «οργανώσεις» που δεν εκπροσωπούν τίποτα ή λίγο παραπάνω από τα άτομα που παραβρέθηκαν στο Πόρτο Αλέγκρε, αρκετές ήταν «μη κυβερνητικές οργανώσεις», με αμφίβολη προέλευση και χρηματοδότηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, βέβαια, λειτουργούσε το γνωστό «είσαι ό,τι δηλώσεις»... Κάποιες ΜΚΟ προσπαθούσαν να κατοχυρώσουν έναν ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ του Φόρουμ και των λαϊκών κινημάτων και των αριστερών πολιτικών κομμάτων. Αρκετές από αυτές εντάσσονται στην προσπάθεια τμημάτων του κεφαλαίου, αμερικανικού είτε δυτικοευρωπαϊκού, να αποκτήσουν δικτύωση και επιρροή στη χώρα.

Η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία επιχειρεί να χρησιμοποιήσει τέτοιες οργανώσεις για να αναπαράγει το πολιτικό σύστημα της Ευρώπης στη Βραζιλία και στη Νότια Αμερική, αυξάνοντας την επιρροή της, θωρακίζοντας το πολιτικό σύστημα και προσπαθώντας να διασφαλίσει τα συμφέροντα του δυτικοευρωπαϊκού μονοπωλιακού κεφαλαίου. Μέσο φαίνεται να είναι η αναπαραγωγή «κινημάτων» και «κινήσεων» που έχουμε δει σε ευρωπαϊκές χώρες (λ.χ. ATTAC), υποκαθιστώντας ή υποτάσσοντας τα ζωντανά- πραγματικά κινήματα που υπάρχουν.

Παρόμοιες προσπάθειες ξεδιπλώνονται και από το αμερικανικό κεφάλαιο. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Ιδρύματος Ford, εξαιρετικά δραστήριου στη Βραζιλία. Μέσω «προγραμμάτων» και χρηματοδοτήσεων κατάφερε να ουδετεροποιήσει και να μετατρέψει σε άχρωμες ΜΚΟ μια σειρά από αντιρατσιστικές οργανώσεις νέγρων και ιθαγενών της Βραζιλίας, οι οποίες είχαν αρχικά ριζοσπαστικό περιεχόμενο. Σε άρθρο μεγάλης εφημερίδας του Ρίο, όπου σχολιαζόταν η κατακόρυφη αύξηση ΜΚΟ από τις ΗΠΑ, ένας εκπρόσωπός τέτοιας οργάνωσης σχολίασε ότι είναι μια καλή ευκαιρία να γνωρίσει το MST (κίνημα των ακτημόνων εργατών γης, με μαζικά-ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά) που το χρηματοδοτούν μέσω προγραμμάτων και είναι πολύ ικανοποιημένοι από την επένδυση που κάνουν!

Η σύνθεση και λειτουργία του Φόρουμ ήταν έτσι σε μεγάλο βαθμό αναντίστοιχη με το ριζοσπαστισμό, που εκφραζόταν στις διαδηλώσεις, τα συνθήματα και το στίγμα των μαζικών εκδηλώσεων. Η εικόνα του Μάριο Σοάρες στην πρώτη σειρά της διαδήλωσης του ανοίγματος, που κυριάρχησε στα διεθνή ΜΜΕ, είναι χαρακτηριστική αυτής της αναντιστοιχίας, και βέβαια καθόλου χαρακτηριστική της εικόνας και του μηνύματος της διαδήλωσης...

Αυξήθηκαν η συμμετοχή και οι πιέσεις από την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, με ιδιαίτερη αντανάκλαση στο κοινοβουλευτικό φόρουμ, το οποίο ήταν και ένα από τα βασικά κέντρα πολιτικών ζυμώσεων. Χαρακτηριστικά, η εφημερίδα που μοιραζόταν δωρεάν ως «ημιεπίσημη» εφημερίδα του Φόρουμ (Terraviva) εκδιδόταν από μια ΜΚΟ, την Inter Press Service, της οποίας πρόεδρος είναι ο Σοάρες.

Δυνάμωσε η προσπάθεια περιορισμού κομμουνιστικών-αριστερών δυνάμεων, αλλά ακόμα και μαζικών οργανώσεων και κινημάτων που θεωρητικά ήταν μέρος της διοργάνωσης. Είναι ενδεικτικό ότι το συνδικαλιστικό φόρουμ και κεντρικές πρωτοβουλίες άλλων μαζικών οργανώσεων (λ.χ. OCLAE - η ομοσπονδία των φοιτητικών ενώσεων της Λατινικής Αμερικής που είναι και μέλος της διεθνούς οργανωτικής επιτροπής του Φόρουμ), «περιφερειοποιούνταν» σε χώρους μακριά από το κέντρο των εκδηλώσεων και διεργασιών. Σημαντικές οργανώσεις του λαϊκού κινήματος, όπως οι FARC-ΕΡ, αποκλείστηκαν από τους διοργανωτές γιατί «διεξάγουν ένοπλο αγώνα». Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε καθόλου εκπροσώπους κυβερνήσεων που συμμετέχουν σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους ενάντια σε λαούς (λ.χ. γαλλική κυβέρνηση) να συμμετέχουν, να προεδρεύουν και να εισηγούνται σε διάφορα πάνελ του Φόρουμ...

Ενδεικτική είναι και η περίπτωση της Κούβας. Στο προηγούμενο Φόρουμ ο Αλαρκόν, πρόεδρος της Βουλής της Κούβας, ήταν από τις βασικές και πιο προβεβλημένες προσωπικότητες. Σε αυτό, οι κύκλοι της σοσιαλδημοκρατίας, με επικεφαλής τον ίδιο τον Ραμονέ (εκδότης της «προοδευτικής» Monde Diplomatique), εξαπέλυσαν εκστρατεία για να μην προσκληθεί στο Φόρουμ ως προσωπικότητα ο Φιντέλ Κάστρο, με την αιτιολογία ότι «δεν είναι δυνατό να προσκληθεί ηγέτης από χώρα με μονοκομματικό σύστημα».

Το Φόρουμ ήταν έτσι κι αλλιώς ένα πεδίο ανταλλαγής και αντιπαράθεσης ιδεών. Ενα μεγάλο γεγονός το οποίο αντικατοπτρίζει μια σημαντική διαπάλη που διεξάγεται σε μια περίοδο όπου οξύνονται τα φαινόμενα της κρίσης του καπιταλισμού.

Ως τέτοιο, ήταν και είναι ένα πεδίο πάλης για τους κομμουνιστές. Η πορεία των κινημάτων που ατυχώς ονομάστηκαν «κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης» δεν μπορεί να προκαθοριστεί ακόμα. Θα κριθεί στο κατά πόσο τα Κομμουνιστικά Κόμματα, το ταξικό εργατικό κίνημα και οι αντιιμπεριαλιστικές- επαναστατικές δυνάμεις θα καταφέρουν, μέσα από τη συντονισμένη τους προσπάθεια, να εντάξουν στην αντιιμπεριαλιστική πάλη το ριζοσπαστικό δυναμικό που έχει εκφραστεί, αντιμετωπίζοντας τις προσπάθειες χειραγώγησης και εξουδετέρωσης των ριζοσπαστικών στοιχείων που αναπτύσσονται.

Η κατεύθυνση των δυνάμεων της σοσιαλδημοκρατίας για τον ευνουχισμό της όποιας πολιτικής αμφισβήτησης ωριμάζει, είναι έτσι κι αλλιώς δεδομένη. Γι' αυτό και προωθούν την ιδέα του διαχωρισμού κοινωνικού-πολιτικού στο κίνημα, ή βλέπουν σε αυτό ένα «παγκόσμιο κοινωνικό εταίρο», όπως ουσιαστικά είπε ο Σοάρες.

«Δεν είμαι επαναστάτης, γιατί οι επαναστάτες καταντούν πολιτικοί», δήλωνε ο «κομαντάντε Μάρκος» των Ζαπατίστας. Κι όμως, η απαίτηση των καιρών είναι ακριβώς το αντίθετο. Είναι να ξεπεραστεί η αποσπασματικότητα των στόχων του λαϊκού κινήματος, να προβάλλουν ακριβώς εκείνα τα δύο κομβικά σημεία που αποτελούν την αχίλλειο πτέρνα αυτών των κινημάτων μέχρι στιγμής και που ανησυχούν το μεγάλο μονοπωλιακό κεφάλαιο: Το ζήτημα της εξουσίας και το ζήτημα της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Γιατί η εναλλακτική λύση δεν μπορεί να είναι η διεκδίκηση του «εξανθρωπισμού» του καπιταλισμού διά μέσου μιας «ρύθμισης της παγκοσμιοποίησης», αλλά η σοσιαλιστική προοπτική ως η μόνη απάντηση στην καπιταλιστική βαρβαρότητα.

Γι' αυτό και η προοπτική σύγκρουσης και ρήξης δεν μπορεί να περιορίζεται απλά και μόνο στη G8 ή στον ΠΟΕ, αγνοώντας το εθνικό επίπεδο κι αθωώνοντας τις συγκεκριμένες κυβερνήσεις που υλοποιούν συγκεκριμένες πολιτικές σε όφελος των μονοπωλίων, ή τις περιφερειακές καπιταλιστικές ενώσεις και οργανισμούς όπως η ALCA, η ΕΕ, το ΝΑΤΟ κτλ.

Παρά τις προσπάθειες για το αντίθετο, η ιδέα αυτή σιγά σιγά ωριμάζει. Βρίσκει έκφραση στην πολιτικοποίηση αιτημάτων, στην αμφισβήτηση των περιφερειακών καπιταλιστικών ενώσεων τύπου ALCA και ΕΕ (και αυτό δεν μπορούν να το κρύψουν ούτε «μεταφραστικά λάθη» της τελικής διακήρυξης των κοινωνικών κινημάτων που κυκλοφορούν στη χώρα μας από ορισμένες δυνάμεις).

Θα βρει τρόπο έκφρασης στη μεγάλη διαδήλωση της Θεσσαλονίκης τον Ιούνη του 2003 ενάντια στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ. Με συνθήματα και αιτήματα ρήξης με την ΕΕ, τα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό, θα δώσουμε τη δική μας συμβολή στην ενηλικίωση αυτών των κινητοποιήσεων, στη σύνδεσή τους με τους αγώνες και τις οργανώσεις της εργατικής τάξης, της νεολαίας και της αγροτιάς. Προβάλλοντας την προοπτική ενός άλλου κόσμου, του σοσιαλιστικού, ο οποίος είναι κάτι παραπάνω από εφικτός: Είναι η επείγουσα ανάγκη και απαίτηση της εποχής μας.