Από την επίσκεψη - προσκύνημα του ΚΚΕ στο θανατονήσι

Μετά την απελευθέρωση, την ώρα που οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης συνεχίζουν τον αγώνα τους ενάντια στην επάνοδο του εσμού των δοσίλογων και του μοναρχοφασιστικού κράτους που στήνεται με την παρέμβαση των Αγγλοαμερικάνων ιμπεριαλιστών. Την ώρα που ο ηρωικός Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας μαζί με τις άλλες αντιιμπεριαλιστικές δυνάμεις στις πόλεις και τα χωριά της χώρας δίνουν ηρωικές μάχες για την εθνική ανεξαρτησία, δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές, κρατούμενοι και εξόριστοι στις φυλακές και τα μπουντρούμια, στις εξορίες δίνουν το δικό τους μοναδικό, ηρωικό αγώνα αντίστασης στο κράτος του δοσιλογισμού, για να μείνουν όρθιοι και να κρατήσουν άσβεστη τη φλόγα της Αντίστασης, τα ιδανικά και τα οράματα του ΕΑΜ και του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του λαού μας. Οι φυλακές, τα κάτεργα και οι τόποι εξορίας των πολιτικών κρατούμενων, που γεμίζουν με αγωνιστές, μετατρέπονται σε κάστρα του αγώνα των αγωνιστών της Αντίστασης, όπου δε διστάζουν να δώσουν και τη ζωή τους για τα ιδανικά τους.

Σ' αυτά τα «διαφορετικά» κάστρα του αγώνα δεκάδες χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι αντιστασιακοί, κομμουνιστές και άλλοι δημοκράτες αγωνιστές, γράφουν σελίδες άφθαστου ηρωισμού ενάντια στο όργιο που στήνεται για την εξόντωσή τους, φυσική και ηθική. Ανάμεσα στα κάστρα αυτά του ηρωισμού που καθαγιάστηκαν και με το αίμα και τη ζωή των πολιτικών κρατουμένων και εξορίστων ιδιαίτερη θέση κατέχει, μαζί με τη Μακρόνησο, η Γυάρος - ή Γιούρα το θανατονήσι, όπως ονομάστηκε από όσους έζησαν την κόλαση.

Για το κάτεργο της Γυάρου έχουν γραφτεί αρκετά. Ομως όσα και να γραφούν δεν μπορούν να περιγράψουν την πραγματικότητα, την πρωτοφανή βαρβαρότητα που βίωσαν οι περισσότεροι από 18.500 κρατούμενοι που πέρασαν από εκεί, την πρώτη περίοδο, 1947 -1954 και χιλιάδες πολλές ακόμα στις επόμενες περιόδους που το καταραμένο αυτό νησί χρησιμοποιήθηκε από τις κυβερνήσεις της άρχουσας τάξης, δεξιές και κεντρώες και τη χούντα αργότερα σαν τόπος εξορίας των αγωνιστών της δημοκρατίας. Κι αυτό σε μια προσπάθεια με την απομόνωση από τον άλλο κόσμο και με τη χρησιμοποίηση κάθε μεθόδου βασανισμών, πείνας και εξαθλίωσης με στόχο να «σπάσουν» ψυχολογικά τους αγωνιστές.

Το ΚΚΕ με επίσκεψη μελών και φίλων του εκεί, στα μέσα του περασμένου Ιούλη 2001, με την παρουσία και της ηγεσίας του, με επικεφαλής τη ΓΓ του Κόμματος Αλ. Παπαρήγα, απέτισε φόρο τιμής στους αγωνιστές πολιτικούς κρατούμενους που πέρασαν από τη Γυάρο, όπου πολλοί άφησαν, εκεί, και τη ζωή τους. Οπως είναι γνωστό, επίσης, η κυβέρνηση, παρά το αίτημα δεκαετιών μόλις πρόσφατα με απόφαση του υπουργού Αιγαίου κήρυξε διατηρητέα τα κτίσματα και τους χώρους μαρτυρίου των κρατουμένων στη Γυάρο και με απόφαση του ΥΠΠΟ κήρυξε χώρο ιστορικής μνήμης το νησί. Ομως, και σήμερα, το νησί είναι απροσπέλαστο για τους προσκυνητές καθώς χρησιμοποιείται σαν πεδίο βολής από το ΓΕΕΘΑ κάτι που, από μόνο, αποτελεί το μέτρο σεβασμού από την κυβέρνηση στην ηρωική ιστορία της Γυάρου και των αγωνιστών που μαρτύρησαν εκεί.

Πάντως -κάλλιο αργά παρά ποτέ...- με απόφαση της κυβέρνησης έχει συσταθεί Επιτροπή από παράγοντες της κοινωνικοπολιτικής ζωής και εμπειρογνώμονες για την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης, τη συντήρηση και αποκατάσταση των κτισμάτων, αλλά και την ανέγερση μνημείου στους πεσόντες αγωνιστές. Στην προσπάθεια, λοιπόν, να γίνει πιο γνωστή η πραγματικά ηρωική ιστορία της Γυάρου, που αποτελεί κομμάτι της ιστορίας μας, ο «Ρ», προχωρά στη δημοσίευση υλικών που αναδείχνουν πλευρές της αιματοβαμμένης ιστορίας που έγραψαν στο καταραμένο αυτό νησί των βασανιστηρίων οι χιλιάδες αγωνιστές της λευτεριάς. Ο στόχος, να μαθαίνουν οι νεότεροι και να διδάσκονται από τους αγώνες του λαού μας και να θυμούνται οι μεγαλύτεροι και όσοι αγωνιστές πέρασαν απ' αυτό το θανατονήσι και επιβίωσαν. Η Γυάρος που, πλέον, αποτελεί ιστορικό τόπο μνήμης, λειτούργησε σε τρεις περιόδους, από τις οποίες την πρώτη, την πιο τραγική, 1947-1953, χρησιμοποιήθηκε, στην κυριολεξία, σαν τάφος για χιλιάδες αγωνιστές αντιστασιακούς της απελευθέρωσης της πατρίδας από το Γερμανό κατακτητή. Ακολούθησε η δεύτερη περίοδος, 1954 -1961, όπου, επίσης, μαρτύρησαν χιλιάδες αγωνιστές, κομμουνιστές, δημοκράτες, ενώ για τρίτη φορά το νησί και η προηγούμενη υποδομή που φτιάχτηκε με τα χέρια των πολιτικών κρατούμενων της πρώτης περιόδου, χρησιμοποιήθηκε σαν τόπος εξορίας την περίοδο της χούντας των συνταγματαρχών, 1967-'68 και 1973-'74.

Το σκηνικό αλλά και τα πάθη και τον ηρωισμό των αγωνιστών κρατουμένων της Γυάρου δίνει για το «Ρ» και τους αναγνώστες του ο Νίκος Κυριακίδης μέλος της ΚΕΟΕ του ΚΚΕ, κρατούμενος ο ίδιος στο θανατονήσι. Πρόκειται για αυθεντικές μαρτυρίες που, σ' ορισμένες περιπτώσεις, ξεπερνάνε την ανθρώπινη φαντασία. Αναφέρει ο Ν. Κυριακίδης:

Είναι η περίοδος που ο εμφύλιος πόλεμος εντείνεται. Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας σημειώνει μια σειρά επιτυχίες σε βάρος του μοναρχοφασιστικού στρατού. Στην Ελλάδα, το μοναρχοφασιστικό καθεστώς στηρίζεται ενεργά, υλικά και ηθικά από τους Αμερικανούς ιμπεριαλιστές, οι οποίοι ουσιαστικά το καθοδηγούν και πρακτικά στη δράση του για την εξόντωση του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος και ιδιαίτερα του ΚΚΕ, αλλά και στην οργάνωση του κράτους και των μηχανισμών του για την επικράτησή του. Λαϊκά στηρίγματα το μετακατοχικό καθεστώς δεν είχε.

Είναι η περίοδος που καταργείται κάθε δημοκρατική ελευθερία, το ΚΚΕ βρίσκεται εκτός νόμου, το ίδιο και το ΕΑΜ. Κατά χιλιάδες, οι κομμουνιστές, άλλοι λαϊκοί αγωνιστές, που απελευθέρωσαν την πατρίδα από τους κατακτητές, στέλνονται φυλακή και εξορία. Οι φυλακές σ' όλη τη χώρα γεμίζουν πολιτικούς κρατούμενους. Ετσι αποφασίζεται από το βάρβαρο μοναρχοφασιστικό καθεστώς να τους συγκεντρώσουν σε μία φυλακή χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο, σε απόλυτη απομόνωση.

Η επιλογή (του χώρου) γίνεται μετά από επισκέψεις σε πολλά νησιά, κυρίως ερημονήσια. Την οργάνωση μιας τέτοιας φυλακής - εξορίας, έχει αναλάβει ένας Αγγλος ειδικός, που έμεινε στην ιστορία, ως «Κουλοχέρης», έτσι τον ονόμασαν οι πολιτικοί κρατούμενοι γιατί είχε το ένα χέρι του κομμένο. Αυτός αποφάνθηκε πως το νησί - φυλακή που χρειάζεται το καθεστώς είναι η Γιούρα, ως ο πιο πρόσφορος τόπος εξόντωσης των πολιτικών κρατουμένων. Εδώ μπορούσε το καθεστώς σε συνθήκες πλήρους απομόνωσης των κρατουμένων να συνδυάσει όλες τις μακάβριες τεχνικές για την εξόντωση, ηθική και φυσική, των επικίνδυνων κομμουνιστών, των πολιτικών της αντιπάλων «εν κρυπτώ και παραβύστω». Ετσι αποφασίστηκε να ιδρυθεί το στρατόπεδο και αρχίζουν να στέλνουν απ' όλη την Ελλάδα, πολιτικούς κρατούμενους.

Διατάσσονται όλες οι φυλακές του κράτους να στείλουν τους κρατούμενούς τους στη Γιούρα. Αρχικά υπάρχει πρόγραμμα για 10.000. Αδειάζουν κυριολεχτικά πολλές φυλακές του κράτους που έρχονται στη Γιούρα όχι μόνον με τους κρατούμενούς τους, αλλά και το προσωπικό τους, τα βιβλία τους, τα έπιπλά τους (φυλακές Καλαμών, Θεσσαλονίκης, Αθηνών κλπ). Παρ' όλο που απ' την πρώτη μέρα της ίδρυσής της η Γυάρος ονομάζεται «εγκληματική φυλακή» και θα 'πρεπε, συνεπώς, να περιλάβει μόνο βαρυποινίτες καταδίκους, ωστόσο στέλνουν κάθε είδους κρατούμενο: Θανατοποινίτες, κατάδικους σ' εγκληματικές ποινές, ελαφροποινίτες κι υπόδικους ακόμα. Υγιείς και άρρωστους (απ' τ' αναρρωτήρια των φυλακών κι απ' τη «Σωτηρία»). Αντρες, γέρους και παιδιά 12, 13 χρονών από τη Ρούμελη - υπόδικα!).

Η τύχη όλων αυτών των ανθρώπων φανερώνεται από την πρώτη στιγμή. Σταμάτημα της επαφής απ' όλο τον κόσμο. Ολοκληρωτική απομόνωση. Μ' αυτό τον τρόπο: Οι κατάδικοι δεν μπορούν κανένα ένδικο μέσο ν' ασκήσουν. Οι υπόδικοι με κανένα τρόπο δεν μπορούν να φροντίσουν την υπόθεσή τους. Μένουν έτσι μήνες, χρόνια υπόδικοι, υποφέρουν τόσα, ώσπου κάποτε, τυχαία, θα τους αρπάξουν για δίκη ή θα τους κοινοποιήσουν ένα βούλευμα απαλλαχτικό - άπειρες φορές έγινε κι αυτό (αφού ρημάχτηκαν 1-2 χρόνια στη Γιούρα)!

Οσο για τους θανατοποινίτες - είναι τόσο βαρύ το δράμα τους... Δεν ξέρουν τίποτα για την πορεία της υπόθεσής τους: Αλληλογραφία σπάνια - κι αν φτάσει ποτέ στον προορισμό της. Αίτηση χάριτος αδύνατο να γίνει στη Γιούρα. Επειτα, πού καιρός ν' ασχοληθείς με τέτοια, όταν ολημερίς σέρνεσαι στη δουλιά, βασανίζεσαι, προσπαθείς να σωθείς από την άμεση καθημερινή απειλή της ζωής σου; Κυρίως όμως δεν κάνει ο θανατοποινίτης καμιά ενέργεια στη Διεύθυνση, γιατί αλίμονό σου αν μάθει η Διεύθυνση ή κανένας φύλακας ότι είσαι δικασμένος σε θάνατο και ζητάς και ρέστα; θα κακοποιηθείς σε τέτοιο βαθμό, που ίσως δε θα ζήσεις...

Αύριο: Η περίοδος Δημητρακόπουλου

Σχεδιάγραμμα της περιοχής των όρμων

Σ' αυτό το νησί, τη Γιούρα, οργανώθηκαν 5 όρμοι για τους εξόριστους πολιτικούς κρατούμενους. Ο 1ος με δύο πτέρυγες, Α και Β που ήταν τα μαγειρεία και διάφορα συνεργεία καθώς και ένας αριθμός ποινικών κρατουμένων.

Στον 1ο όρμο ζούσαν αρκετές χιλιάδες κρατούμενοι. Οι σχέσεις με τους ποινικούς κρατούμενους ήταν γενικά καλές. Επίσης υπήρχε μία μικρή πτέρυγα με νεολαίους, ανηλίκους τους έλεγαν. Στον πρώτο όρμο ήταν τα γραφεία και το σπίτι του διευθυντή. Ηταν ακόμα το πειθαρχείο στο οποίο βασανίστηκαν εκατοντάδες κρατούμενοι.

Εδώ επίσης ήταν η ονομαστή συκιά του Γλάστρα όπου κρεμούσαν κατά τον πλέον απάνθρωπο και βασανιστικό τρόπο τους κρατούμενους.

Στον 2ο όρμο είχαν τους ηλικιωμένους, τους ανάπηρους και τους άρρωστους.

Ο 3ος όρμος ήταν όρμος στελεχών και διανοούμενων, όπως τον χαρακτήριζαν.

Στον 4ο όρμο, το λεγόμενο εργοτάξιο, είχαν συγκεντρωθεί οι κρατούμενοι που έκαναν - όπως στα χιτλερικά στρατόπεδα -καταναγκαστική εργασία σε συνθήκες κάτεργου για να κτιστούν οι φυλακές. Η κατασκευή του έργου γινόταν κάτω από τις πλέον απάνθρωπες συνθήκες ωμής βίας και βασανιστηρίων με το βούρδουλα.

Οι συνθήκες στο στρατόπεδο ήταν πολύ σκληρές. Στριμωγμένοι οι πολιτικοί κρατούμενοι μέσα σε μαύρες σκηνές με κακή διατροφή, ελάχιστη ιατρική περίθαλψη, με λίγο νερό. Οι αρρώστιες θέριζαν, κυρίως η φυματίωση, αλλά η δουλιά δουλία.

Σε συνέχεια του 4ου όρμου οργάνωσαν τον 5ο όρμο. Ηταν χώρος απομόνωσης και σκληρών βασανιστηρίων. Βλέποντας ότι δεν μπορούσαν να κάμψουν τους κρατούμενους δημιούργησαν αυτό το κολαστήριο. Φύλακες κίναιδοι, χασισωμένοι βασάνιζαν τους κρατούμενους.