Ολέθριες οι επιπτώσεις από τα όλο και πιο θολά όρια μεταξύ ελεύθερου και εργάσιμου χρόνου

Με τι έχουν λοιπόν να αναμετρηθούν οι εργαζόμενοι; Με μια νομοθεσία που εδώ και δεκαετίες προσαρμόζεται διαρκώς με βάση τις σχετικές κατευθύνσεις της ΕΕ: Οδηγίες, νόμοι, Υπουργικές Αποφάσεις, εγκύκλιοι οικοδομούν τους όρους της εργασιακής ζούγκλας, για τις ανάγκες της «αγοράς»: Δηλαδή για τα κέρδη των μονοπωλίων, με τις χώρες τους να ανταγωνίζονται η μία την άλλη και όλες μαζί τις ΗΠΑ, την Κίνα και άλλες ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες. Και, καθώς «καλές» ...αγορές είναι αυτές που προσφέρουν τους παραγωγικότερους και φτηνότερους εργάτες, οι όροι εργασίας επιδεινώνονται διαρκώς, αφού έτσι εξασφαλίζεται περισσότερη απλήρωτη εργασία, δηλαδή κέρδη για τους ομίλους.

Ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει συνοπτικά το πανόραμα του ξεχαρβαλώματος του εργάσιμου χρόνου που υπηρετήθηκε διαχρονικά από όλες τις κυβερνήσεις και την ΕΕ.

Σημείο τομής ήταν η «Λευκή Βίβλος για την Απασχόληση», που παρουσιάστηκε τον Δεκέμβρη του 1993 από την ΕΕ, θέτοντας τις βασικές αντεργατικές κατευθύνσεις, τις επιπτώσεις των οποίων βιώνουν μέχρι σήμερα οι εργαζόμενοι:

- «Ευέλικτες» εργασιακές σχέσεις: Εδώ παρουσιάζονταν οι ανάγκες για τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας «μέσω της καθιέρωσης μεγαλύτερης ευελιξίας στην οργάνωση της εργασίας και στην κατανομή του χρόνου εργασίας, της μείωσης του κόστους εργασίας, της προώθησης της βελτίωσης των επαγγελματικών προσόντων».

- Μείωση του μισθολογικού «κόστους»: Οι προτάσεις για «μείωση του κόστους εργασίας» συνδέονταν με τη «σύνδεση του επιπέδου αποδοχών με την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων και την παραγωγικότητα». Απαράβατος όρος ήταν η «πολιτική συμφωνία» μεταξύ «κοινωνικών εταίρων» για τον «περιορισμό των μισθολογικών αυξήσεων κάτω από την αύξηση της παραγωγικότητας».

Στα παραπάνω η ΕΕ πρόσθεσε τη «μείωση του μη μισθολογικού κόστους» και μέτρα για την ανακύκλωση της ανεργίας.

Τη μέρα μάλιστα που παρουσιάστηκε η «Λευκή Βίβλος» δημοσιεύτηκε και η Οδηγία 93/104/ΕΚ για την οργάνωση του χρόνου εργασίας, που παίρνει την τελική της μορφή δέκα χρόνια μετά με την - ισχύουσα σήμερα - Οδηγία 2003/88 «Για την οργάνωση του χρόνου εργασίας», την οποία αποθεώνουν όλα τα αστικά κόμματα. Η Οδηγία ορίζει συγκεκριμένα μέτρα υλοποίησης των παραπάνω προβλέψεων, ενώ κάθε φορά που την επεξεργάζεται το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ) βγαίνουν στην επιφάνεια και νέες αντεργατικές συνέπειες, οι οποίες δεν είναι άμεσα «ορατές» στο κείμενό της.

Συνοπτικά η Οδηγία: «Νομιμοποιεί» ως κανονικότητα την εργασία μέχρι 13 ώρες τη μέρα, μέχρι 78 ώρες τη βδομάδα. Επιτρέπει μέχρι 12 μέρες συνεχούς εργασίας, καταργώντας πρακτικά την κυριακάτικη αργία. Εξαιρεί τα διαλείμματα από τον εργάσιμο χρόνο. Μετρά το όριο του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας όχι ως σταθερό, αμετάβλητο μέγεθος αλλά ως αποτέλεσμα μέσων όρων, επιτρέποντας τη διαρκή αυξομείωσή του σύμφωνα με τις ανάγκες των επιχειρήσεων. Επιπλέον, προβλέπει σωρεία παρεκκλίσεων για την υπέρβαση ακόμα και αυτών των ήδη εξοντωτικών διατάξεων.

Η ουσία των μέτρων συμπυκνώνεται στην Ερμηνευτική Ανακοίνωση της ΕΕ από το 2017, όπου η «αυξημένη ευελιξία» και η «εντατικοποίηση της εργασίας» παρουσιάζονται ως απαιτούμενα για τα «νέα επιχειρηματικά μοντέλα», για παραγωγή «τη στιγμή που χρειάζεται» («just-in-time»). Στην κατεύθυνση αυτή, σημειώνεται ότι «η ψηφιακή τεχνολογία ανοίγει τον δρόμο σε νέες δυνατότητες παρακολούθησης του χρόνου εργασίας».

Στόχος λοιπόν είναι με αξιοποίηση και της σύγχρονης τεχνολογίας η «ευέλικτη» αγορά εργασίας να υπηρετεί την ανάγκη των επιχειρηματικών ομίλων για μέγιστο και άμεσο κέρδος 24 ώρες τη μέρα, 7 μέρες τη βδομάδα, 365 μέρες τον χρόνο.

Ενώ λοιπόν από παντού επιβεβαιώνεται ότι το ξεχείλωμα του εργάσιμου χρόνου αποτελεί στρατηγική κατεύθυνση της ΕΕ και των κυβερνήσεών της, όλων των αποχρώσεων, «βγάζει μάτι» η προσπάθεια ειδικά της σοσιαλδημοκρατίας στη χώρα μας να ξεπλύνει αυτήν τη στρατηγική. Γι' αυτό και ειδικά πριν την ψήφιση του πρόσφατου νομοσχεδίου επιδόθηκαν σε συγκρίσεις των ωρών εργασίας ή άλλων όρων δουλειάς στην Ελλάδα με άλλες χώρες, προκειμένου να στηρίξουν τον ισχυρισμό ότι η χώρα μας αποτελεί «εξαίρεση» στον κατά τ' άλλα «εργασιακό παράδεισο» της ΕΕ. Και ότι επομένως η ένταση της εκμετάλλευσης δεν είναι αποτέλεσμα της στρατηγικής του κεφαλαίου, αλλά των «ιδεοληψιών» της σημερινής κυβέρνησης, ή, όπως έλεγε η ΓΣΕΕ, αποτέλεσμα «εξυπηρέτησης συγκεκριμένων επιχειρηματικών ομίλων».

Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά σε ορισμένα ενδεικτικά στοιχεία για τη διαμόρφωση του χρόνου εργασίας σήμερα στην Ελλάδα και σε 33 ακόμα χώρες της Ευρώπης, δηλαδή όχι μόνο μέλη της ΕΕ.

Σύμφωνα λοιπόν με τη Eurostat το 2024:

α) Στην Ελλάδα το 11% των μισθωτών, το 50% των αυτοαπασχολούμενων και το 30% των οικογενειακών βοηθών δουλεύουν από 45 ώρες και πάνω, πολλοί απ' αυτούς πάνω από 50 και 60 ώρες τη βδομάδα. Ο λόγος που περιλαμβάνουμε τους αυτοπασχολούμενους χωρίς προσωπικό είναι ότι ένα μεγάλο μέρος τους υποκρύπτει εξαρτημένη εργασία, είναι δηλαδή μισθωτοί με «μπλοκάκι» (μηχανικοί, δικηγόροι, διανομείς, καθαρίστριες/ες, σε υπηρεσίες Υγείας και φροντίδας παιδιών κ.λπ.). Ανάλογη εικόνα επικρατεί και σε άλλες χώρες - Ελβετία, Νορβηγία, Σουηδία, Πορτογαλία κ.ο.κ.

β) Οι πραγματικές εβδομαδιαίες ώρες εργασίας των μισθωτών πλήρους απασχόλησης κυμαίνονται μεταξύ των 34 χωρών από 36,2 (Βέλγιο) έως 42,5 (Ελβετία), με την Ελλάδα να είναι 8η με 39 ώρες. Αντίστοιχα, για τη μερική απασχόληση κυμαίνονται από 18,5 (Δανία) έως 25,6 ώρες (Ελβετία), ενώ η Ελλάδα βρίσκεται και πάλι στην 8η θέση με 21,6 ώρες.

Οι υπερωρίες είναι ένα από τα βασικά εργαλεία ημερήσιας επέκτασης του χρόνου εργασίας. Στην Ελλάδα ο αριθμός των ετήσιων υπερωριών που μπορούν να επιβάλουν οι εργοδότες φτάνει τις 384 ώρες για τους εργαζόμενους με 6ήμερη εργασία και τις 390 ώρες για τους εργαζόμενους με 5ήμερη εργασία (συμπεριλαμβάνονται και οι υπερωρίες που βαφτίζονται «υπερεργασία», μια ...ελληνική πατέντα).

Αντίστοιχα, στη Σλοβακία, στην Ουγγαρία και στη Νορβηγία το ετήσιο όριο υπερωριών είναι 400, στην Αυστρία μπορούν να είναι από 320 έως 400 ώρες, στη Σουηδία 350, στην Κροατία 250, στη Γαλλία 200 κ.λπ.

Το 2022, σε έκθεση του Eurofound (οργανισμός της ΕΕ που μεταξύ άλλων διεξάγει «μελέτες» για τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας) με τίτλο «Υπερωρίες στην Ευρώπη: Κανονισμοί και πρακτική», περιλαμβάνονται στοιχεία και για την απληρωσιά εργαζομένων για τις υπερωρίες, πολλές φορές στο όνομα της «διευθέτησης», δηλαδή της αμοιβής σε ...ρεπό.

Ενδεικτικά:

- Η Στατιστική Υπηρεσία της Δανίας αναλύοντας εθνική έρευνα Εργατικού Δυναμικού το 2017 «διαπίστωσε ότι από όσους είχαν εργαστεί υπερωρίες, το 36% εργάστηκαν απλήρωτες υπερωρίες, το 32% εργάστηκαν αμειβόμενες υπερωρίες, το 26% ανέμεναν αποζημίωση για τις υπερωρίες με τη μορφή άδειας και το υπόλοιπο 6% δεν γνώριζαν πώς ή αν θα αποζημιώνονταν. Το μερίδιο των απλήρωτων υπερωριών ήταν μεγαλύτερο από το μερίδιο των αμειβόμενων υπερωριών σε όλους τους τομείς που αναλύθηκαν».

- Στη Γαλλία, «σύμφωνα με τη Workforce View 2020, μια έρευνα που διεξήγαγε το ADP Research Institute, περισσότεροι από τους μισούς εργαζόμενους κάνουν υπερωρίες χωρίς αμοιβή. Στην πραγματικότητα, το 56% των εργαζομένων εργάζονται υπερωρίες χωρίς αμοιβή, κατά μέσο όρο σχεδόν 5 ώρες (4 ώρες και 39 λεπτά) την εβδομάδα».

- Στην Αυστρία, σύμφωνα με μελέτη που διεξήγαγε το Working Life Research Centre (FORBA), «το 2014 οι εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης πληρώνονταν για το 90% των υπερωριών τους, οι εργαζόμενοι με ευέλικτες ή άτυπες συμβάσεις για το 80%, οι υπάλληλοι γραφείου για το 77%, οι δημόσιοι υπάλληλοι για το 74% και οι δημόσιοι υπάλληλοι που εργάζονταν με συμβάσεις ορισμένου χρόνου για το 66%».

- Στην Ιρλανδία, το 2019, σε έρευνα της «Morgan McKinley Ireland», στην οποία συμμετείχαν 2.523 εργαζόμενοι, περίπου το 65% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι εργάστηκαν υπερωρίες. «Από όσους ανέφεραν υπερωρίες, το 75% δήλωσαν ότι δεν έλαβαν αποζημίωση γι' αυτήν την επιπλέον εργασία».

Στην Ελλάδα, από το 1990 μέχρι σήμερα έχει περάσει μια σωρεία νόμων για τη «διευθέτηση» του χρόνου εργασίας, τη μερική και την εκ περιτροπής απασχόληση, την κατάργηση της κυριακάτικης αργίας στην πράξη, τη μείωση των προσαυξήσεων στις υπερωρίες και στην υπερεργασία, την «ενοικίαση» εργαζομένων, τις συμβάσεις ορισμένου χρόνου, την απασχόληση με συμβάσεις μίας μέρας, τη 13ωρη ημερήσια εργασία, το ξεχείλωμα του χρόνου μέσω εξαιρέσεων στην εφαρμογή της ψηφιακής κάρτας κ.λπ.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από όλα αυτά τα «εργαλεία», οι εργοδότες αρκεί να χρησιμοποιήσουν συνδυαστικά μόνο τη «διευθέτηση», την υπερεργασία και τις υπερωρίες για να αναγκάσουν τους εργαζόμενους να δουλεύουν, σε έναν από τους πολλούς συνδυασμούς τους, σχεδόν το 47% του ετήσιου εργάσιμου χρόνου τους για 10 ώρες τη μέρα, το 38% για 9 ώρες τη μέρα και το υπόλοιπο 15% για 6 ώρες τη μέρα!

Περαιτέρω, κάνοντας χρήση και των υπόλοιπων «εργαλείων», τότε μπορούν π.χ. ειδικά οι βιομήχανοι να επιβάλλουν συνολικά 11 διαφορετικούς εβδομαδιαίους χρόνους εργασίας, από 8 έως και 73 ώρες τη βδομάδα.

Στην προαναφερθείσα έκθεση του Eurofound περιγράφονται μεταξύ άλλων οι επιπτώσεις της εργασίας πολλών ωρών και των υπερωριών στους εργαζόμενους.

Εκθέσεις όπως αυτή επιβεβαιώνουν τις ολέθριες συνέπειες του ξεχειλώματος και της αυξομείωσης του χρόνου εργασίας, πιστοποιώντας ότι το ξεχείλωμα των ωραρίων είναι ένα ακόμα προμελετημένο έγκλημα των κυβερνήσεων και της ΕΕ. Αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία για τις επιπτώσεις ειδικά των υπερωριών στον ανθρώπινο οργανισμό, την ίδια στιγμή που η κυβέρνηση πανηγυρίζει για τα εκατομμύρια των υπερωριών που καταγράφονται στην ψηφιακή κάρτα, ενώ καταργεί και την πρόσθετη ασφαλιστική εισφορά τους.

Ενδεικτικά, το Eurofound εντοπίζει καταρχάς το αυτονόητο, ότι «η εργασία πολλών ωρών σε τακτά χρονικά διαστήματα, ημερών και εβδομάδων, συνδέεται με την εξάντληση». Συγκεντρώνοντας δε στοιχεία από σχετικά άρθρα και μελέτες, σημειώνει πως αυτά επιβεβαιώνουν «ότι οι υπερωρίες και η εργασία πολλών ωρών έχουν επιπτώσεις τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία των εργαζομένων. Οι υπερωρίες και οι εργάσιμες μέρες πολλών ωρών αποτελούν από μόνες τους παράγοντες κινδύνου για ασθένειες με επιδράσεις τύπου δόσης - απόκρισης: Οσο μεγαλύτερη είναι η έκθεση, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος».

Παρακάτω, εντοπίζεται ότι «οι περισσότερες ώρες εργασίας σημαίνουν λιγότερο χρόνο αποκατάστασης, λιγότερο ύπνο και μεγαλύτερη κόπωση».

Αλλη έρευνα (Ιδρυμα Friedrich Ebert, Ρουμανία) καταδεικνύει τις επιπτώσεις των υπερωριών στη σωματική και ψυχική ευεξία: Οσοι εργάζονται υπερωριακά έχουν 127% υψηλότερο κίνδυνο να υποφέρουν από χρόνια εξάντληση σε σύγκριση με όσους δεν εργάζονται υπερωριακά.