Το αστικό κράτος εκδίωξε χιλιάδες αγωνιστές του λαού σε περιόδους δικτατοριών, όπως του Πάγκαλου και του Μεταξά κατά τον Μεσοπόλεμο, σε συνθήκες ξένης κατοχής, 1941- 1944, αλλά και σε συνθήκες αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, που αξιοποίησε διάφορους νόμους για τη δίωξη της κομμουνιστικής ιδεολογίας και της δράσης του ΚΚΕ. Την περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας, π.χ., ίσχυε στην Ελλάδα στρατιωτικός νόμος, ενώ το 1929 ψηφίστηκε το «Ιδιώνυμο» της κυβέρνησης Βενιζέλου που αποτέλεσε τη μήτρα των αντικομμουνιστικών νόμων. Το 1947 το αστικό κοινοβουλευτικό καθεστώς έθεσε εκτός νόμου το ΚΚΕ, άλλες λαϊκές οργανώσεις και απαγόρευσε τον «Ριζοσπάστη» και άλλα έντυπα. Αυτή η συνθήκη διήρκεσε έως το 1974.

Το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα είχαν συσσωρεύσει πείρα αντίστασης και οργάνωσης στις συνθήκες της φυλακής και της εξορίας. Αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας, τον Φλεβάρη του 1945, χιλιάδες ήταν εκείνοι που φυλακίστηκαν. Επειδή όμως το λαϊκό κίνημα είχε ακόμα μεγάλη δύναμη και μαζικότητα, και η κατάσταση στις φυλακές ήταν - όσο μπορεί να ειπωθεί - υποφερτή. Οι φυλακισμένοι αγωνιστές οργάνωναν την καθημερινότητά τους, λειτουργώντας π.χ. καντίνα μέσα στη φυλακή, έκαναν ανοιχτά και μαζικά ιδεολογικά μαθήματα και πολιτιστικές εκδηλώσεις, διακοσμούσαν ακόμα και τους τοίχους της φυλακής με αγωνιστικά θέματα. Στην πορεία, ιδίως μέσα στο 1947, αυτό άλλαξε και δραστηριότητες όπως οι παραπάνω επέφεραν ακόμα και καταδίκες σε θάνατο.

Το κάτεργο της Γιούρας υπήρξε «η φυλακή των φυλακών». Λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της απομόνωσής της από τον έξω κόσμο, μπορούσε να εφαρμοστεί κάθε είδους βία. Οπως καταγράφει το ντοκουμέντο «Γιούρα, Ματωμένη Βίβλος»: «Από τις πρώτες μέρες της Γιούρας (Ιούλης - Οκτώβρης του 1947). Κύριο χαρακτηριστικό της εποχής αυτής: Βία ωμή. Βασανιστήρια φριχτά. Κτηνωδία. Φρίκη. Μπορούμε να πούμε πως η τρομοκρατία είναι "ανοργάνωτη" ακόμα. Λείπει ένα πρόγραμμα μελετημένης εξόντωσης. Γι' αυτό, το βασικό είναι το απροσχημάτιστο, συνεχές, τρομερό ξύλο σε κάθε στιγμή. Η άμεση κτηνώδης βία. Η πολιτική του "όποιον πάρει ο χάρος" ή του "δεν σας έχουμε μετρημένους". Ολη αυτή η τακτική εκφράζεται στα λόγια του Παπαδημητρόπουλου: "Θα φτάνει η καρδιά σας στους 3 παλμούς. Τότε θα σας στέλνω στη Σύρα, όχι για να θεραπευτείτε αλλά για να πεθάνετε στον δρόμο».¹

Πηγή της δύναμης για να αντέξουν απέναντι στις συνθήκες της πολύχρονης κράτησης ήταν η σταθερότητα και η αφοσίωση στους σκοπούς του αγώνα, σε ιδανικά ανώτερα, στο γεγονός ότι ήταν ενταγμένοι σε έναν αγώνα που αποσκοπούσε στην κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Πηγή δύναμης και αντοχής ήταν η πίστη στη δύναμη του λαϊκού κινήματος, στη δυνατότητα που έχει ο λαός να παίρνει την κατάσταση στα χέρια του και να μεγαλουργεί. Αυτό το είχαν ζήσει την περίοδο της Αντίστασης του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ ενάντια στην ξένη κατοχή, με τους λαϊκούς θεσμούς.

Η υπογραφή δήλωσης μετανοίας - αποκήρυξης του ΚΚΕ και της ΕΑΜικής Αντίστασης σήμαινε να απαρνηθεί ο αγωνιστής κάτι που ήταν πεπεισμένος από την ίδια του την πείρα ότι αποτελούσε τη σωστή πλευρά της Ιστορίας, και ταυτόχρονα υπόκλιση σε έναν κόσμο σάπιο, που μεγάλη μερίδα του, συνεργαζόμενη με τους ξένους κατακτητές, είχε εγκληματήσει σε βάρος του λαού. Ακόμα και αγωνιστές που δεν άντεξαν τα βασανιστήρια και έκαναν υποχώρηση, μέσα τους δεν αποδέχτηκαν πως έχει δίκιο ο ταξικός εχθρός, οι βασανιστές τους. Αυτό μαρτυρά και το κύμα αντιδηλώσεων.

Στόχος της Οργάνωσης όμως ήταν η αντίσταση στις δηλώσεις, αφού διαφορετικά ακυρώνονταν η υπόσταση του κάθε κρατούμενου ως αγωνιστή, η δράση του στο μαζικό λαϊκό κίνημα, η δυνατότητα ατομικά και συλλογικά να καθοδηγήσει τους εργαζόμενους στην πάλη τους.

Η ύπαρξη και δράση της Οργάνωσης στις σκληρές συνθήκες της Γιούρας δείχνει τις δυνατότητες οργάνωσης κάτω από όλες τις συνθήκες. Προσαρμοσμένης φυσικά στις ιδιαίτερες απαιτήσεις, για να αντιμετωπίζει την καταστολή, τους χαφιεδισμούς και τη διαβρωτική δουλειά των αστικών μηχανισμών καταστολής, με επαγρύπνηση και περιφρούρηση της λειτουργίας της.

Πρώτη ευθύνη στη λειτουργία της Οργάνωσης είχαν τα στελέχη του Κόμματος που ήταν δοκιμασμένοι στην πάλη, είχαν σταθεί ανυποχώρητοι στις ανακρίσεις και τους βασανισμούς, είχαν σταθερότητα και πολύπλευρες ικανότητες στην οργάνωση της ζωής στη φυλακή.

Τα στελέχη του Κόμματος που βρέθηκαν σε υπεύθυνες θέσεις είχαν - όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες - την έγκριση της καθοδήγησης του Κόμματος, που βρισκόταν έξω από τις φυλακές, και προσπαθούσαν να επικοινωνούν με αυτή. Αξιοποιούσαν όσο γινόταν τις μεταγωγές κρατουμένων ή τις όποιες μετακινήσεις για άλλους λόγους (π.χ. αγγαρείες για μεταφορά τροφίμων, πρώτων υλών κ.λπ.).

Συγκεντρώνονταν ειδήσεις, ακόμα και από τις εφημερίδες που χρησιμοποιούσαν οι φύλακες στα αποχωρητήρια και με πολλούς άλλους τρόπους, ώστε να γίνεται πολιτική καθοδηγητική δουλειά σχετικά με τις εξελίξεις και τις προοπτικές του αγώνα.

Στις συνθήκες εκείνες η Οργάνωση προσπαθούσε και πετύχαινε να υπάρχει επικοινωνία μεταξύ των όρμων, με συνδέσμους, μυστικές επαφές, σημειώματα σε χαρτάκια. Αξιοποιούνταν και η διαβίωση στους όρμους, που χωρίζονταν σε διαζώματα, με δεκάδες μεγάλες σκηνές των 10 ατόμων. Παντού υπήρχε φροντίδα να υπάρχουν υπεύθυνοι.

Ενα μέτρο που υπήρχε από παλιά στις φυλακές ήταν η διαβίωση στον θάλαμο ή στη σκηνή να γίνεται μεικτά, ώστε όσοι λάμβαναν μεγαλύτερες χρηματικές ενισχύσεις ή δέματα από τις οικογένειές τους να τα μοιράζονται με τους συμβιούντες στην ίδια σκηνή. Ακόμα, όλοι οι κρατούμενοι έδιναν στην ομάδα το 50% από τα χρήματα που λάμβαναν, ώστε να βελτιώνει το συσσίτιο ή να λύνει άλλα ζητήματα της κοινής διαβίωσης, να βοηθάει κρατούμενους που έφευγαν για δίκη, να εξασφαλίζει άλλα πράγματα που χρειάζονταν.

Ολα τα παραπάνω ανέπτυσσαν δεσμούς αλληλεγγύης μεταξύ των κρατούμενων και απάλυναν τις συνθήκες κράτησης, αντιμετωπίζοντας - όσο ήταν δυνατό - τις στερήσεις και τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης στο κάτεργο. Τα παραπάνω και άλλα πολλά συγκροτούσαν σύστημα οργανωμένης, συντροφικής αλληλοϋποστήριξης, που έδινε δύναμη στην αντιμετώπιση της καταστολής.

Η πολιτική ενημέρωση, η καθοδήγηση, ακόμα και ιδεολογικά μαθήματα στη σκληρή και δύσκολη περίοδο γίνονταν με την κατάλληλη μέθοδο: «Η ενημέρωση γινόταν ανά τρεις. Ενας στη μέση και οι άλλοι στα αριστερά και δεξιά, στη μεγάλη παρανομία αυτό. Γιατί αργότερα γινόταν πιο ανοιχτά, σε γκρούπες. Αλλά στη μεγάλη παρανομία του 1947 - 1949 γίνονταν έτσι οι συνεργασίες, τα γραπτά ήταν πολύ περιορισμένα. Πολλά ήταν προφορικά, ο καθοδηγητής τα μάθαινε απέξω, είτε δελτία ειδήσεων, είτε ανακοινώσεις είτε μαθήματα ακόμα Πολιτικής Οικονομίας, είχε αποστηθίσει ολόκληρα κείμενα. Βέβαια, τα μεγαλύτερα στελέχη είχαν και πιο καλή ικανότητα. Απάγγειλε μια παράγραφο μια δυο φορές, μετά έλεγε σε κάποιον "πες το εσύ τώρα", το έλεγε, μετά σε κάποιον άλλον "πες το εσύ τώρα" και μετά πήγαινε στην επόμενη παράγραφο, άλλες δύο φορές, μετά και τις δύο μαζί, μετά το έλεγαν και οι δύο, μέχρι να είναι σίγουρος πως το είχαν αποστηθίσει το κείμενο όλοι οι σύντροφοι. Ετσι ο καθένας πήγαινε στους άλλους δυο δικούς του και έφτανε μέχρι κάτω».²

Οι μορφές οργάνωσης άλλαζαν, άλλοτε συγκροτούνταν ανά όρμους / πτέρυγα σκηνών / σκηνή, άλλοτε η δομή είχε αναφορά στον τόπο καταγωγής, π.χ. Μακεδόνες, Θεσσαλοί κ.ο.κ., και παρακάτω ανά νομό και πόλη. Γίνονταν και εναλλαγές των δύο μορφών οργάνωσης, ώστε να θολώνουν τα νερά.

Στην αρχική περίοδο της Γιούρας, που οι απαγορεύσεις ήταν ασφυκτικές και περιλάμβαναν περιορισμούς στις μετακινήσεις μέσα στον όρμο, οι κρατούμενοι κομμουνιστές προσπαθούσαν να αξιοποιούν κάθε χαραμάδα επικοινωνίας και κοινωνικής επαφής που πρόσφερε ανάταση. Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό της 6ης Δεκεμβρίου 1948, ημέρας του Αγίου Νικολάου. Οι φύλακες έκαναν τις δικές τους γιορτές με μπόλικη οινοποσία. Οι κρατούμενοι άρχισαν να κινούνται από σκηνή σε σκηνή για να ευχηθούν σε συντοπίτες, «να ζήσουν όλοι οι Νικολάδες», «χρόνια πολλά». Σε εκείνες τις συνθήκες μια τέτοια απλή ευχή έπαιρνε άλλο νόημα, καθώς Νίκος ήταν ο Ζαχαριάδης, Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ. Σιγά - σιγά άρχισαν και τα τραγούδια, ρουμελιώτικα, κρητικά, μακεδονίτικα και άλλα.³

Η συνολική κατάσταση παρέμενε σκληρή, με καψόνια και βασανισμούς. Το 1947, το '48 και το '49 οι δολοφονημένοι αγωνιστές κηδεύονταν συνοδεία λίγων χωροφυλάκων και δοσίλογων κρατουμένων. Η επίμονη και αταλάντευτη στάση των αγωνιστών, μαζί με το σχετικό χαλάρωμα, μετέτρεψε την κηδεία του Κώστα Σηρινιώτη σε διαδήλωση, σε μαζική ανάταση των δεσμωτών. Ο Σηρινιώτης είχε οδηγηθεί στον θάνατο, με ευθύνη των κρατικών αρχών⁴, καθώς είχε μεταφερθεί στην Αθήνα για κρίσιμη εγχείρηση, εκεί του ζητήθηκε να κάνει δήλωση ώστε να εγχειρηθεί, ο Σηρινιώτης αρνήθηκε περήφανα και τον επέστρεψαν στη Γιούρα. Παρόλο που οι κρατούμενοι γιατροί έκαναν ό,τι μπορούσαν για να τον σώσουν, πέθανε στη σκηνή - αναρρωτήριο στις 24 Απρίλη 1950. Η διεύθυνση των φυλακών αναγκάστηκε να δεχτεί το αίτημα των δεσμωτών να τιμήσουν των Κώστα Σηρινιώτη. Η κηδεία δεν ήταν πλέον βουβή, στη νεκρική πομπή - διαδήλωση πήραν μέρος όλοι οι συναγωνιστές του από τον 3ο Ορμο, ακολουθώντας τον χωματόδρομο 1,5 χλμ. έφτασαν στον 1ο Ορμο. Εκεί 5.000 κρατούμενοι φώναζαν συνέχεια «ΑΘΑΝΑΤΟΣ! ΑΘΑΝΑΤΟΣ!», τιμώντας τον νεκρό κομμουνιστή και την αλύγιστη στάση του. Το ίδιο και στην ταφή του στο Νεκροταφείο πάνω από τον 1ο Ορμο. 1.000 αλύγιστοι φυλακισμένοι συνεχίζουν: «ΑΘΑΝΑΤΟΣ! ΑΘΑΝΑΤΟΣ!».⁵

Το 1950 πλέον οι κρατούμενοι της Γιούρας πέτυχαν να έχουν πιο υποφερτές συνθήκες διαβίωσης και την ελευθερία να διοργανώνουν εκδηλώσεις, αθλητικούς αγώνες, μαθήματα, διαλέξεις και άλλες δραστηριότητες.

Οι αδιάκοπες διαμαρτυρίες και η διεθνής κινητοποίηση και αλληλεγγύη, που τροφοδοτήθηκε με λεπτομερή στοιχεία τα οποία καταγράφηκαν στη «Ματωμένη Βίβλο» από την Οργάνωση των φυλακισμένων κομμουνιστών, έφεραν την απόφαση για το κλείσιμο της Γιούρας το 1952.

Η πάλη στις φυλακές και τις εξορίες αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (1946 - 1949). Η αναγκαία εκείνη ταξική σύγκρουση, παρότι δεν έφερε τη νίκη για το λαϊκό κίνημα, σφυρηλάτησε τα κομμουνιστικά αντανακλαστικά για τον ανειρήνευτο χαρακτήρα της ταξικής πάλης. Αντανακλαστικά που επέδρασαν θετικά στη φυσιογνωμία του ΚΚΕ και έδωσαν εφόδια αντοχής στη θύελλα των αντεπαναστατικών ανατροπών των χρόνων 1989 - 1991.

Παραπομπές:

1. «Γιούρα, Ματωμένη Βίβλος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 24.

2. Μαρτυρία συντρόφου Βλάση Παπαγιαννακόπουλου - σώζεται στο Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ.

3. Νίκανδρος Κεπέσης, «Θα νικήσουμε», σελ. 176 - 177.

4. «Γιούρα, Ματωμένη Βίβλος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 463.

5. Νίκανδρος Κεπέσης, «Θα νικήσουμε», σελ. 214 - 220.