Η κλιμάκωση των ανταγωνισμών με φόντο την Ουκρανία και η νέα φάση στην ενεργειακή και οικονομική αντιπαράθεση ανάμεσα σε ΗΠΑ, ΕΕ και Ρωσία αποτυπώνονται στα αλλεπάλληλα τελεσίγραφα, στα παζάρια και στις νέες κυρώσεις που προωθούνται τις τελευταίες μέρες. Ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, σε επιστολή που έστειλε προς τους ηγέτες των κρατών - μελών του ΝΑΤΟ, απαίτησε «να σταματήσουν άμεσα» οι ευρωπαϊκές εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, προειδοποιώντας ότι οι ΗΠΑ δεν θα προχωρήσουν σε νέες «μεγάλες» κυρώσεις ενάντια στη Ρωσία αν δεν υπάρξει «απόλυτη συνεννόηση» μέσα στη Συμμαχία.

Η κίνηση αυτή συνοδεύτηκε από νέες δηλώσεις και παρεμβάσεις τόσο από την Κομισιόν όσο και από υπουργούς της κυβέρνησης των ΗΠΑ, που πιέζουν για επίσπευση του χρονοδιαγράμματος «απεξάρτησης» της ΕΕ από τη ρωσική Ενέργεια. Η επιμονή των Αμερικανών βασίζεται στο γεγονός ότι παρά τις τυμπανοκρουσίες για τη δυναμική προώθηση της «απεξάρτησης» και παρά την αύξηση των εισαγωγών πανάκριβου LNG από χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Κατάρ, με βάση τα στοιχεία η ευρωπαϊκή αγορά συνεχίζει να αγοράζει μεγάλες ποσότητες φτηνότερου ρωσικού φυσικού αερίου. Κομβικό ρόλο στην αντιπαράθεση αυτή για την ενεργειακή κυριαρχία αναλαμβάνει η Ελλάδα, ως «πύλη εισόδου» της αμερικανικής Ενέργειας στις αγορές της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η εμπλοκή στους ανταγωνισμούς για τους δρόμους μεταφοράς της Ενέργειας είναι μεγάλη, καθώς παρότι οι καραβιές με το αμερικανικό LNG μεταφερόμενες από το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο έχουν αυξηθεί, το ρωσικό αέριο συνεχίζει να διατηρεί σημαντικό κομμάτι της «πίτας».

Το Σάββατο 13 Σεπτέμβρη ο Τραμπ έστειλε τελεσίγραφο στα κράτη - μέλη του ΝΑΤΟ, λέγοντας ότι οι ΗΠΑ θα επιβάλουν «σημαντικές» κυρώσεις στη Ρωσία μόνο όταν όλο το μπλοκ συμφωνήσει να σταματήσει τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Ρωσία.

«Είμαι έτοιμος να επιβάλω σημαντικές κυρώσεις στη Ρωσία όταν όλα τα κράτη - μέλη του ΝΑΤΟ συμφωνήσουν και αρχίσουν να κάνουν το ίδιο, και όταν όλα τα κράτη - μέλη του ΝΑΤΟ σταματήσουν να αγοράζουν πετρέλαιο από τη Ρωσία», ανέφερε σε ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και συνέχισε: «Οπως γνωρίζετε, η δέσμευση του ΝΑΤΟ για ΝΙΚΗ είναι πολύ μικρότερη από 100%, και η αγορά ρωσικού πετρελαίου από ορισμένους είναι συγκλονιστική! Αυτό αποδυναμώνει σημαντικά τη διαπραγματευτική μας θέση και τη διαπραγματευτική μας δύναμη έναντι της Ρωσίας. Εν πάση περιπτώσει, είμαι έτοιμος να "προχωρήσω" όταν είστε έτοιμοι. Απλά πείτε μου πότε». Επίσης πρότεινε την επιβολή δασμών 50% - 100% σε κινεζικά προϊόντα, οι οποίοι όπως είπε «θα αρθούν μετά το τέλος του πολέμου ανάμεσα στη Ρωσία και στην Ουκρανία».

Η Κομισιόν είχε προτείνει ήδη από τον Ιούνη ένα πρόγραμμα πλήρους διακοπής των εισαγωγών ρωσικής Ενέργειας την 1η Γενάρη 2028. Παράλληλα υπενθυμίζεται ότι τον περασμένο Ιούλη φον ντερ Λάιεν και Τραμπ κατέληξαν σε συμφωνία ΕΕ - ΗΠΑ, με βασικό στοιχείο τη δέσμευση για αγορά, από την ΕΕ, αμερικανικών ενεργειακών προϊόντων αξίας 750 δισ. δολαρίων εντός των επόμενων τριών ετών. Η συμφωνία περιλαμβάνει επίσης δεσμεύσεις της ΕΕ για επενδύσεις ευρωπαϊκών εταιρειών, ύψους 600 δισ. δολαρίων, σε διάφορους κλάδους της αμερικανικής βιομηχανίας. Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ θα επιβάλουν δασμούς έως 15% στο μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών της ΕΕ, αντί για 30% όπως αρχικά είχε ανακοινωθεί.

Με αφορμή την επιστολή Τραμπ η Αννα - Καϊσα Ιτκονεν, εκπρόσωπος Ενέργειας της Κομισιόν, δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου στις 15 Σεπτέμβρη: «Είμαστε απολύτως δεσμευμένοι στο χρονοδιάγραμμα που παρουσιάσαμε τον Ιούνη».

Το χρονοδιάγραμμα ωστόσο δεν φαίνεται να ικανοποιεί την αμερικανική πλευρά του ευρωατλαντικού μπλοκ, και η πίεση για επίσπευση είναι εμφανής. Ο Αμερικανός υπουργός Ενέργειας, Κρις Ράιτ, σε πρόσφατη επίσκεψή του στις Βρυξέλλες κάλεσε την ΕΕ να ολοκληρώσει την απεξάρτηση πριν το 2028. Στο ενεργειακό φόρουμ «Gastech», στο Μιλάνο, παρουσίασε σχέδια για αύξηση των εξαγωγών αμερικανικού LNG προς την Ευρώπη.

Μία μέρα μετά τις ανακοινώσεις περί «απόλυτης δέσμευσης στο χρονοδιάγραμμα», στις 16 Σεπτέμβρη, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Τραμπ. Μετά την ολοκλήρωσή της δήλωσε ότι η ΕΕ θα προτείνει «επιτάχυνση του τέλους στις εισαγωγές ρωσικών ορυκτών καυσίμων».

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, από το α' τρίμηνο του 2022, όταν επιβλήθηκαν οι πρώτες κυρώσεις μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, έως το β' τρίμηνο του 2025, οι εξαγωγές της ΕΕ προς τη Ρωσία μειώθηκαν κατά 61%, ενώ οι εισαγωγές από τη Ρωσία κατέρρευσαν κατά 89%.

Οι κυριότερες εισαγωγές που συνεχίζονται αφορούν πετρέλαιο, φυσικό αέριο, νικέλιο, λιπάσματα, σίδηρο και χάλυβα. Το 2021 η Ρωσία ήταν ο μεγαλύτερος προμηθευτής πετρελαίου στην ΕΕ, με μερίδιο 28,7%. Στο β' τρίμηνο του 2025 το μερίδιο αυτό παρουσιάζεται να έχει πέσει στο 2,01%. Στο φυσικό αέριο η πορεία είναι ανάλογη. Το α' τρίμηνο του 2021 η ΕΕ προμηθευόταν το 48% του φυσικού αερίου από τη Ρωσία, ενώ το β' τρίμηνο του 2025 το ποσοστό έχει πέσει στο 12%. Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ ενισχύουν με ταχύτατους ρυθμούς το μερίδιό τους στο LNG, που φτάνει στο 54% το 2025, ενώ η Ρωσία έχει πέσει στο 14%.

Η συνολική εικόνα ωστόσο των ανταγωνισμών πάνω από τον ευρωπαϊκό χάρτη για την ενεργειακή κυριαρχία συμπληρώνεται από μερικούς ακόμα «αστερίσκους». Ενας από αυτούς είναι ο αποκαλούμενος «σκιώδης στόλος» που μεταφέρει ρωσική Ενέργεια, παρακάμπτοντας τις κυρώσεις. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ευρωατλαντικού επιτελείου «Atlantic Council», στα τέλη του 2022 ο «σκιώδης στόλος» αριθμούσε πάνω από 600 πλοία, εκ των οποίων τα 400 ήταν δεξαμενόπλοια μεταφοράς αργού πετρελαίου. Εκτοτε ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί, και εκτιμάται ότι μέχρι τον Δεκέμβρη του 2023 είχε φτάσει τα 1.100 έως 1.400 πλοία.¹

Ο έτερος «αστερίσκος» είναι η Τουρκία και ο ιδιαίτερος ρόλος που έχει αναλάβει ως κόμβος μεταφοράς Ενέργειας στην Ευρώπη. Η παράκαμψη των ευρωπαϊκών κυρώσεων στη Ρωσία μέσω Τουρκίας είναι μια δοκιμασμένη μέθοδος, που λειτούργησε από την προηγούμενη δεκαετία, όταν για παράδειγμα οι ευρωπαϊκές εξαγωγές φρούτων, λαχανικών και άλλων προϊόντων έφταναν στη ρωσική αγορά μέσω Τουρκίας. Τα τελευταία χρόνια συμβαίνει το αντίστροφο με τη ρωσική Ενέργεια, που φτάνει στην ευρωπαϊκή αγορά μέσω αγωγών και LNG.

Ακόμα και να εφαρμοστεί άμεσα η απόφαση της Κομισιόν για ολοκληρωτική παύση των εισαγωγών ρωσικής Ενέργειας, το αποτέλεσμά τους είναι αμφίβολο, καθώς δεν δεσμεύουν τη Τουρκία. Η Αγκυρα έχει αναδειχθεί στον μεγαλύτερο αγοραστή ρωσικών πετρελαϊκών προϊόντων και στον τρίτο μεγαλύτερο αγοραστή ρωσικού πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου μέσω αγωγών.

Ο αγωγός «TurkStream», ο οποίος διασχίζει τη Μαύρη Θάλασσα προς την Τουρκία και συνεχίζει προς τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, αντιπροσωπεύει το σύνολο των εναπομεινασών εξαγωγών του κολοσσού της «Gazprom» προς την EE. Το πρώτο τρίμηνο του 2025 οι όγκοι που διακινήθηκαν μέσω του ευρωπαϊκού τμήματος του «TurkStream» αυξήθηκαν κατά 16% σε ετήσια βάση, φτάνοντας τα 4,5 δισ. κυβικά μέτρα.

Από την έναρξη λειτουργίας του «TurkStream», περισσότερα από 63 δισ. κυβικά μέτρα ρωσικού φυσικού αερίου έχουν φτάσει στην ΕΕ, τροφοδοτώντας με φυσικό αέριο την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, τη Σερβία, τη Ρουμανία, τη Μολδαβία, τη Βόρεια Μακεδονία, τη Βοσνία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία. Αυτές οι ροές οφείλονται στις σημαντικές εκπτώσεις της «Gazprom». Με βάση τα τελωνειακά στοιχεία της ΕΕ, το ρωσικό αέριο που πωλήθηκε σε αγοραστές της ΕΕ μέσω του «TurkStream» το 2024 είχε τιμή 13% - 15% χαμηλότερη από τις εναλλακτικές επιλογές.

Η παρακολούθηση της προέλευσης των ροών αερίου είναι εξαιρετικά δύσκολη για την ΕΕ, καθώς δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί η προέλευση των μορίων. Στο μεταξύ, οι συμβάσεις προμήθειας είναι εμπιστευτικές και το καύσιμο συχνά περνά από διάφορους μεσάζοντες πριν φτάσει στον προορισμό του.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με μια πολύπλοκη συμφωνία που υπογράφηκε το 2023, η βουλγαρική εταιρεία ενέργειας «Bulgargaz» μπορεί να παραγγείλει φορτία LNG σε τουρκικούς τερματικούς σταθμούς, τα οποία στη συνέχεια παραδίδονται στην τουρκική κρατική εταιρεία BOTAS πριν επιστραφούν στην «Bulgargaz» στα σύνορα της ΕΕ, χωρίς να μπορεί να γίνει έλεγχος στο ίδιο το φυσικό αέριο για την προέλευσή του και αν «αναμειγνύεται» με άλλες προμήθειες ενδιάμεσα.

Οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω αγωγών στην Τουρκία αυξήθηκαν κατά 20,5% σε ετήσια βάση, φτάνοντας λίγο κάτω από τα 10 δισ. κυβικά μέτρα το διάστημα Γενάρης - Μάης, σύμφωνα με στοιχεία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενεργειακής Αγοράς της Τουρκίας.

Σύμφωνα με την ανάλυση των ρωσικών εξαγωγών μέσα από μια σειρά διαφορετικές πηγές δεδομένων, το «Center for Research on Energy and Clean Air» (CREA) παρουσιάζει στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι ο ανταγωνισμός για την ενεργειακή κυριαρχία παραμένει ισχυρός.

«Οι εξαγωγές ορυκτών καυσίμων της Ρωσίας παραμένουν σε μεγάλο βαθμό συγκεντρωμένες, με την Κίνα να κυριαρχεί στις αγορές άνθρακα και αργού πετρελαίου, την Τουρκία να κυριαρχεί στις αγορές πετρελαϊκών προϊόντων και την ΕΕ να παραμένει ο μεγαλύτερος αγοραστής LNG και αερίου μέσω αγωγών», αναφέρει το δελτίο Αυγούστου του CREA.²

Συγκεκριμένα, από την επιβολή των ευρωπαϊκών κυρώσεων της 5ης Δεκέμβρη 2022 μέχρι τα τέλη Αυγούστου του 2025 η συνολική εικόνα έχει ως εξής:

- Ανθρακας: Η Κίνα αγόρασε το 44% του συνόλου των εξαγωγών άνθρακα της Ρωσίας, ενώ η Ινδία (20%) και η Τουρκία (11%) συμπληρώνουν τη λίστα των μεγαλύτερων αγοραστών.

- Αργό πετρέλαιο: Η Κίνα αγόρασε το 47% των εξαγωγών αργού πετρελαίου της Ρωσίας, ακολουθούμενη από την Ινδία (38%), την ΕΕ (6%) και την Τουρκία (6%).

- Πετρελαϊκά προϊόντα: Η Τουρκία, ο μεγαλύτερος αγοραστής, αγόρασε το 26% των εξαγωγών πετρελαϊκών προϊόντων της Ρωσίας, ακολουθούμενη από την Κίνα (13%), τη Βραζιλία (12%) και τη Σιγκαπούρη (7%).

- LNG: Η ΕΕ ήταν ο μεγαλύτερος αγοραστής, αγοράζοντας το 50% των εξαγωγών LNG της Ρωσίας, ακολουθούμενη από την Κίνα (21%) και την Ιαπωνία (18%).

- Αέριο μέσω αγωγών: Η ΕΕ ήταν ο μεγαλύτερος αγοραστής, αγοράζοντας το 35% του αερίου μέσω αγωγών της Ρωσίας, ακολουθούμενη από την Κίνα (30%) και την Τουρκία (28%).

Τον Αύγουστο του 2025:

- Η Τουρκία ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος εισαγωγέας ρωσικών ορυκτών καυσίμων, αντιπροσωπεύοντας το 21% (3 δισ. ευρώ) των εσόδων της Ρωσίας από τις εξαγωγές προς τους πέντε μεγαλύτερους αγοραστές της. Το αέριο που μεταφέρεται μέσω αγωγών αποτελούσε το μεγαλύτερο μερίδιο των εισαγωγών της Τουρκίας, με 39% (1,2 δισ. ευρώ), ακολουθούμενο από τα προϊόντα πετρελαίου με 34% (1 δισ. ευρώ), το αργό πετρέλαιο με 20% (596 εκατ. ευρώ) και τον άνθρακα με 7% (225 εκατ. ευρώ).

- Η ΕΕ ήταν ο τέταρτος μεγαλύτερος αγοραστής ρωσικών ορυκτών καυσίμων, αντιπροσωπεύοντας το 8% (1,2 δισ. ευρώ) των εσόδων της Ρωσίας από τις εξαγωγές προς τους πέντε μεγαλύτερους εισαγωγείς. Το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών, 66% (773 εκατ. ευρώ), αφορούσε υγροποιημένο φυσικό αέριο και αέριο μέσω αγωγών, ακολουθούμενο από το αργό πετρέλαιο με 32% (379 εκατ. ευρώ).

Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν ότι η Ελλάδα αποτελεί βασική πύλη εισαγωγής αμερικανικού LNG στην ΕΕ, κάτι που αποδεικνύει τον στρατηγικό ρόλο της χώρας στους σχεδιασμούς του ΝΑΤΟ και της ΕΕ και, βέβαια, το «υπόβαθρο» της εμπλοκής στα επικίνδυνα σχέδια τους, με την αστική τάξη της χώρας να προσδοκά μεγάλο κομμάτι από την «πίτα».

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΕΣΦΑ, μέχρι τον Αύγουστο 2025 οι εξαγωγές φυσικού αερίου της Ελλάδας αυξήθηκαν κατά 660% ενώ οι ποσότητες LNG αυξήθηκαν κατά 78%, με τις ΗΠΑ να αναδεικνύονται σε πρώτο προμηθευτή. Την ίδια ώρα, ωστόσο, παραμένουν υψηλές οι ποσότητες που φτάνουν μέσω Σιδηροκάστρου, το σημείο δηλαδή που το ελληνικό σύστημα συνδέεται με τον «TurkStream», ο οποίος μεταφέρει ρωσικό αέριο.

Κατανομή ανά πηγή (Γενάρης - Ιούλης 2025):

- LNG (Ρεβυθούσα και Αλεξανδρούπολη): 18,41 TWh - άνοδος 70,3% σε σχέση με πέρυσι, μερίδιο 44,5%.

- Ρωσικό αέριο μέσω Σιδηροκάστρου: 16,6 TWh - μείωση 21,2%, μερίδιο 40,1%.

- Αζέρικο αέριο μέσω TAP: 6,38 TWh - πτώση 11,2%, μερίδιο 15,4%.

Στο α' εξάμηνο του 2025 Σιδηρόκαστρο και Ρεβυθούσα αποτέλεσαν τις κύριες πύλες εισόδου φυσικού αερίου στη χώρα. Το Σιδηρόκαστρο κατέγραψε εισαγωγές 16,40 TWh, αύξηση 4,46% σε σχέση με το 2024, ενώ ο Τερματικός Σταθμός LNG της Ρεβυθούσας ενίσχυσε τον ρόλο του, με συνολική ποσότητα 14,62 TWh και αύξηση 58,91% σε σχέση με πέρυσι, παρά το γεγονός ότι παρέμεινε εκτός λειτουργίας κατά το διάστημα 22/4 - 11/5, λόγω προγραμματισμένων εργασιών αναβάθμισης.

Παραπομπές:

1. https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/russias-growing-dark-fleet-risks-for-the-global-maritime-order/

2. https://energyandcleanair.org/august-2025-monthly-analysis-of-russian-fossil-fuel-exports-and-sanctions/