Τόσο αυτό το Επιστημονικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στις 21 - 22 Δεκεμβρίου 2024, όσο και αυτά που προηγήθηκαν, για τους Γιάννη Ρίτσο, Κώστα Βάρναλη, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ναζίμ Χικμέτ, αλλά και για τη συνάντηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας με το εργατικό κίνημα και την κομμουνιστική ιδεολογία από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τον Μεσοπόλεμο έχουν αποδείξει ότι επιχειρούν να προσεγγίσουν το θέμα τους ολόπλευρα, ζωντανά και όχι επιτηδευμένα.

Δεν αφορούν έναν στενό κύκλο ειδικών και μυημένων, αλλά τον καθέναν που ενδιαφέρεται να γνωρίσει και να κατανοήσει την πρωτοπόρα Τέχνη της εποχής μας, που μπορεί να γίνει ένας πραγματικός οργανωτής του συναισθήματος των μαζών για την κοινωνική τους απελευθέρωση. Τον καθέναν που ενδιαφέρεται να γνωρίσει τους λογοτέχνες μέσα από τις συγκεκριμένες ιστορικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής στην οποία έζησαν και δημιούργησαν. Και ειδικά μιλώντας για τον συγκεκριμένο τόμο σε μια εποχή που για πρώτη φορά αναπτύσσονται σε τόσο μεγάλη έκταση οι δεσμοί της λογοτεχνίας με την Ιστορία.

Οι εκπρόσωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών με τις εισηγήσεις και τις παρεμβάσεις τους συνέβαλαν καθοριστικά στην επίτευξη των στόχων του Συνεδρίου. Οι τριάντα πέντε μεστές και τεκμηριωμένες εισηγήσεις προκαλούν τον αναγνώστη να διαβάσει ακόμα πιο πολλή λογοτεχνία, να γνωρίσει τους λογοτέχνες, το έργο και τη στάση τους, σε αυτή τη «μεγάλη» δεκαετία.

Στα πρακτικά περιλαμβάνονται ο χαιρετισμός του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα, καθώς και η εναρκτήρια ομιλία και το κλείσιμο από την Ελένη Μηλιαρονικολάκη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνη του Τμήματος Πολιτισμού.

Στο τέλος της έκδοσης υπάρχει παράρτημα με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και περιγραφές των πολιτιστικών εκδηλώσεων που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Επιστημονικού Συνεδρίου.

Οπως σημειώνεται στον πρόλογο της έκδοσης: «Τα κείμενα τα οποία συγκροτούν την παρούσα έκδοση επιχειρούν να διερευνήσουν και να ερμηνεύσουν διαλεκτικά τη λογοτεχνική παραγωγή της ιστορικά κρίσιμης δεκαετίας που ακολουθεί τον Μεσοπόλεμο, μιας δεκαετίας η οποία σημαδεύτηκε από τον Ιταλοελληνικό Πόλεμο, την Κατοχή, την ΕΑΜική Αντίσταση, τα Δεκεμβριανά, τον Εμφύλιο και καθόρισε την ιστορική και πολιτική πορεία του τόπου μας.

Το γεγονός ότι σε μια χρονική περίοδο περιορισμένης έκτασης, τουλάχιστον με την έννοια του συμβατικού χρόνου, συμβαίνουν τόσα πολλά συνταρακτικά ιστορικά γεγονότα, καθόρισε έως έναν μεγάλο βαθμό την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος. Ηδη η μελέτη της λογοτεχνικής παραγωγής του Μεσοπολέμου είχε προετοιμάσει το έδαφος για να εξεταστεί και ερμηνευθεί κριτικά και διαλεκτικά τόσο η στάση των λογοτεχνών απέναντι στην ιστορική πραγματικότητα της εποχής όσο και οι τρόποι με τους οποίους αντανακλάται, έμμεσα ή άμεσα, η πραγματικότητα αυτή στο έργο τους. Ο διάλογος της Λογοτεχνίας με την Ιστορία είναι, βέβαια, διαχρονικός, υπάρχουν όμως ιστορικές περίοδοι, όπως η συνταρακτική δεκαετία του '40, κατά τις οποίες ο λογοτέχνης έρχεται υποχρεωτικά αντιμέτωπος με την Ιστορία και πρέπει αναπόφευκτα να επιλέξει τον δρόμο που θα ακολουθήσει. Οι επιλογές του θα κρίνουν αποφασιστικά τον ίδιο ως άνθρωπο, αποκαλύπτοντας, ταυτόχρονα, την επίδραση που ασκεί στη στάση του και στη συμπεριφορά του η ταξική του θέση, ενώ από την άλλη, θα σηματοδοτήσουν, έως ένα μεγάλο βαθμό, την πορεία του έργου του. Με γνώμονα την πολιτική άποψη του Κομμουνιστικού Κόμματος ότι η λογοτεχνία, περισσότερο, ίσως, από κάθε άλλη μορφή τέχνης, περικλείει μέσα της μεγάλη ιδεολογική δύναμη, επιχειρήσαμε να αναδείξουμε, παράλληλα με τη διαλεκτική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη λογοτεχνική παραγωγή και την ιστορική πραγματικότητα, την καθοριστική επίδραση που άσκησε, ακόμη και σε αστούς λογοτέχνες, το έπος της ΕΑΜικής Αντίστασης και ο αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ)».

Τα πρακτικά του Συνεδρίου συγκροτούνται σε τρεις θεματικές ενότητες και πιο συγκεκριμένα: «Η Λογοτεχνία στα χρόνια του ιταλοελληνικού πολέμου και της Κατοχής», «Η Λογοτεχνία την περίοδο των Δεκεμβριανών», «Η Λογοτεχνία την περίοδο του Εμφυλίου».

Μέσα από αυτές τις ενότητες αναδείχθηκαν πλευρές της ζωής και του έργου των Γιάννη Μπεράτη, Οδυσσέα Ελύτη, Αγγελου Σικελιανού, Κώστα Βάρναλη, Κοσμά Πολίτη, Αγγελου Τερζάκη, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Μ. Καραγάτση, Ηλία Βενέζη, Γιώργου Σεφέρη, Νίκου Εγγονόπουλου, Νίκου Γκάτσου, Γιώργου Κοτζιούλα, Θέμου Κορνάρου, Νικηφόρου Βρεττάκου, Γιάννη Ρίτσου, Νίκου Καββαδία, Τάσου Λειβαδίτη, Ρίτας Μπούμη - Παππά, Νίκου Παππά, Βασίλη Ρώτα, Μενέλαου Λουντέμη, Θεοδόση Πιερίδη, Μέλπως Αξιώτη, Δημήτρη Χατζή, Σωτήρη Πατατζή, Ασημάκη Πανσέληνου, Κούλη Ζαμπαθά, Θράσου Καστανάκη, Μανόλη Αναγνωστάκη, Γιώργου Θεοτοκά, Γιάννη Σκαρίμπα, Φώτη Αγγουλέ, Δημήτρη Ραβάνη - Ρεντή, Κώστα Πουρναρά - Μπόση, Πέτρου Ανταίου, Αλέξη Πάρνη, Γιώργη Λαμπρινού, Τάκη Αδάμου, Νίκου Κυτόπουλου, Νίκου Καζαντζάκη, Μιχάλη Κατσαρού, Γιάννη Δάλλα, Στρατή Τσίρκα κ.ά.

Επίσης, υπήρξαν ξεχωριστές εισηγήσεις οι οποίες στάθηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής, όπως τα «Νεοελληνικά Γράμματα», οι «Πρωτοπόροι», «Ελεύθερα Γράμματα», «Νέα Εστία», αλλά και στο αντάρτικο τραγούδι κ.λ.π.

Αλλωστε, όπως επισημαίνεται στον πρόλογο της έκδοσης: «Η επιλογή να οργανωθεί η θεματική του συνεδρίου σε τρεις άξονες (Η λογοτεχνία στα χρόνια του Ιταλοελληνικού πολέμου και της Κατοχής, Η λογοτεχνία την περίοδο των Δεκεμβριανών, Η λογοτεχνία την περίοδο του Εμφυλίου), οι οποίοι προσδιορίζουν την κάθε θεματική ενότητα χρονικά και τη σηματοδοτούν ιστορικά, με βάση τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, βασίζεται στην αντίληψη ότι ένα λογοτεχνικό έργο δεν είναι προϊόν παρθενογένεσης, αλλά γέννημα της εποχής του, της οποίας την πραγματικότητα αντανακλά με ποικίλους και διαφορετικούς λογοτεχνικούς τρόπους.

Οι κεντρικές εισηγήσεις που προηγούνται σε κάθε θεματική ενότητα, οριοθετούν το ιστορικό και λογοτεχνικό πλαίσιο κάθε περιόδου, εξασφαλίζουν τη συνοχή της ενότητας και συμβάλλουν στη διαλεκτική ερμηνευτική προσέγγιση των λογοτεχνικών έργων.

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο συγκεκριμένος τρόπος διάρθρωσης της θεματικής του Συνεδρίου, ο οποίος, έως έναν μεγάλο βαθμό, υπαγορεύει και τον τρόπο ανάπτυξης των επιμέρους θεμάτων, αποτελεί ταυτόχρονα επιστημονική απάντηση στις μεταμοντέρνες αντιλήψεις που τείνουν να κυριαρχήσουν στην εποχή μας όσον αφορά τη σχέση Λογοτεχνίας και Ιστορίας. Πρόκειται για αντιλήψεις οι οποίες αμφισβητούν την εγκυρότητα της Ιστορίας, υποστηρίζουν την υποκειμενικότητα της αλήθειας και αρνούνται το γεγονός ότι η ιστορική γραφή αναφέρεται σε ένα πραγματικό παρελθόν ή παρόν. Ετσι, σύμφωνα με τις μεταμοντέρνες αντιλήψεις, τα όρια της λογοτεχνικής και ιστορικής γραφής, κατά κύριο λόγο στην πεζογραφία, δεν είναι διακριτά, υπό την έννοια ότι η ιστορική και η λογοτεχνική αφήγηση σχεδόν ταυτίζονται όχι μόνο ως προς τους αφηγηματικούς τρόπους και το περιεχόμενο αλλά και ως προς τους στόχους που επιδιώκουν. Συνέπεια των αντιλήψεων αυτών είναι το γεγονός ότι συσκοτίζεται η διαλεκτική σχέση Λογοτεχνίας και Ιστορίας, ενώ, συγχρόνως, ακυρώνονται οι προϋποθέσεις για τη διαλεκτική κριτική και ερμηνεία των λογοτεχνικών έργων».