Το δίτομο έργο «Η οπτική των παρανόμων. ΚΚΕ και παρανομία στις δεκαετίες 1940 και 1950. Θεσσαλονίκη και περιφέρεια», του Γιώργου Σανίδα, που κυκλοφορεί από τη «Σύγχρονη Εποχή», παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του 44ου Φεστιβάλ Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη.

Για τη μελέτη του Γ. Σανίδα μίλησαν ο Κώστας Σκολαρίκος, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ, ο Γιώργος Μαργαρίτης, καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, και ο ίδιος ο συγγραφέας του βιβλίου. Μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον του κόσμου που παρευρέθηκε και έσπευσε να προμηθευτεί τη δίτομη έκδοση από το περίπτερο της «Σύγχρονης Εποχής».

Ο Γ. Σανίδας, καθηγητής Ιστορίας, ερευνητής και συγγραφέας του βιβλίου, είπε ότι αποτελεί πρόκληση για έναν ερευνητή το ίδιο το αντικείμενο του βιβλίου, δηλαδή η παράνομη δράση του ΚΚΕ, ιδιαίτερα κατά τον εμφύλιο και τη μετεμφυλιακή περίοδο, μέχρι και το 1958.

Οσο για την ίδια την πολιτική παρανομία, που αποτελούσε κύριο στοιχείο πλήθους ανθρώπων εκείνη την περίοδο, τόνισε μεταξύ άλλων πως «είναι αξιοσημείωτο ότι ακόμη και στις πιο δύσκολες φάσεις, οι παράνομοι μπορεί να δέχτηκαν στήριξη από πρόσωπα χαρακτηρισμένα κοινωνικοπολιτικά στο αντικομμουνιστικό φάσμα».

Ανέφερε επίσης ότι από αυτούς τους «παρανόμους» «άλλοι επέζησαν, εύκολα ή δύσκολα, αλλά κάποιες χιλιάδες έδωσαν τη ζωή τους στην ένοπλη δράση, στα κρατητήρια και τις φυλακές, στον δρόμο και, βέβαια, στο εκτελεστικό απόσπασμα (...) όπως και εδώ στην πόλη μας, στον "συνήθη τόπο", μπροστά στο Γεντί Κουλέ, όπου η ιστορική συγκυρία τού σήμερα αποκαλύπτει με τον πιο γυμνό τρόπο τους σκελετούς κάποιων από αυτούς».

Αναδεικνύοντας τη δυσκολία που συναντά κανείς στο να βρει «πηγές και δεδομένα για ένα τέτοιο θέμα», σχολίασε τη στάση του αστικού κράτους, που αντιμετωπίζει με «αμηχανία» τα ιστορικά δεδομένα. Ακόμα και για αποδεκτά γεγονότα, όπως η περίπτωση του Νίκου Μπελογιάννη, η επίσημη αστική πλευρά προτιμούσε τη σιωπή, ενώ σήμερα προχωρά ευκολότερα σε ωμό αντικομμουνισμό.

«Ευχή και ελπίδα μου (...) είναι αυτός που θα πάρει το βιβλίο στα χέρια του (...) να το διαβάσει όχι σαν μυθιστόρημα από την αρχή έως το τέλος, αλλά σαν εγκόλπιο ώστε να ανατρέχει σε πηγές, συμβάντα, σκέψεις μια εποχής (...) για την οποία πειστήκαμε ή μας έπεισαν ότι αφορούσε κάποιους λίγους. Ομως στην ουσία, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αφορούσε την πλειοψηφία, τους πολλούς», κατέληξε ο συγγραφέας του βιβλίου.

Στη συνέχεια πήρε τον λόγο ο Γ. Μαργαρίτης. Αναφερόμενος στο βιβλίο σημείωσε αρχικά ότι ο συγγραφέας κατάφερε να διαχειριστεί με επιτυχία έναν μεγάλο όγκο τεκμηρίων, επικεντρώνοντας την έρευνα στη Θεσσαλονίκη.

Αφού περιέγραψε σύντομα τις κοινωνικές, πολιτικές και ιστορικές ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά της πόλης, υπογράμμισε ότι μέσα από αυτό το «ιστορικό υπόστρωμα» στο οποίο χτίστηκε το βιβλίο του Γ. Σανίδα «ο στόχος ήταν διπλός»: Πρώτον, «να παρατεθούν τα γεγονότα, τα μεγέθη, τα σχήματα, οι άνθρωποι που τα στελέχωναν, τα δημιουργούσαν και τα λειτουργούσαν» και «δεύτερο και πιο σημαντικό», η ιεράρχηση και αποτίμηση των καταστάσεων:

«Η πρωτοκαθεδρία της καταστολής στην εργογραφία της περιόδου, και η ηρωική αντοχή του λαϊκού κινήματος σε αυτή, έδωσε στο παρόν έργο τη θέση της στους αγώνες του τελευταίου. Στη διεκδίκηση με κάθε μέσο της νίκης στην πολεμική και πολιτική αναμέτρηση και στην κατάληψη της εξουσίας.

Προσωπικά, βρίσκω ετούτη την επανατοποθέτηση των γεγονότων πολύ σημαντική - όχι μόνο στο ιστοριογραφικό πεδίο, στο πολιτικό επίσης (...) Η γεμάτη πείσμα, εφευρετικότητα, επιμονή και οργάνωση διεκδίκηση της νίκης ήταν η πλέον σημαντική παρακαταθήκη της εποχής - η ουσιαστική πραγματικότητα. Ο εμφύλιος ήταν μία από τις πολλές "εφόδους στον ουρανό" που έχουν αποτολμήσει οι λαοί. Η τόλμη είναι το σημαντικό, όχι η ήττα».

Τέλος ο Κ. Σκολαρίκος, μιλώντας για τη σχέση της αστικής νομιμότητας με τη δράση των κομμουνιστών, τόνισε ότι η πρώτη «ως "υποχρεωτικός κανόνας", προορισμένος να προστατεύει τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης των καπιταλιστών, έχει εγγεγραμμένη στον γενετικό της κώδικα την καταστολή της δράσης των κομμουνιστών, που κατευθύνεται στην ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας. Πράγμα που σημαίνει ότι ένα Κομμουνιστικό Κόμμα που δρα σε συνθήκες κυριαρχίας του καπιταλισμού θεωρείται εκ προοιμίου στον αντίποδα της νομιμότητας (...)

Και αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το αν σε συγκεκριμένες συνθήκες η ίδια η θωράκιση της καπιταλιστικής εξουσίας είναι συμβατή με την ελεύθερη - μέσα σε συγκεκριμένα όρια βέβαια - πολιτική δράση του ή όχι. Ετσι κι αλλιώς, σε όλες τις συνθήκες το Κομμουνιστικό Κόμμα, εφόσον δεν παραιτείται από τον στόχο της ανατροπής της καπιταλιστικής εξουσίας, βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο των κατασταλτικών μηχανισμών του αστικού κράτους».

Με βάση τα παραπάνω, επεσήμανε ότι η οπτική των παρανόμων, μέσα από το έργο του Γ. Σανίδα, αφορά τη στάση και τη δράση όσων σε συνθήκες κλιμάκωσης της ταξικής πάλης κηρύχθηκαν παράνομοι, «όχι λόγω της έλξης τους προς την παραβατικότητα, αλλά της συνειδητής πολιτικής τους απόφασης να αγωνιστούν προς όφελος των εργατικών - λαϊκών συμφερόντων».

Στη συνέχεια αναφέρθηκε εκτενώς σε όλες εκείνες τις συνθήκες που δημιούργησαν τους «παρανόμους» που βίωσαν τις σκληρές ταξικές αναμετρήσεις του Μεσοπολέμου και διώχθηκαν από την αστική νομιμότητα, τόσο σε περιόδους αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας όσο και στη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά, αλλά και στην αδυναμία του ΚΚΕ και του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος να διαμορφώσουν εκείνη την περίοδο επαναστατική στρατηγική.

Κλείνοντας ο Κ. Σκολαρίκος υπογράμμισε ότι «η επαναστατική επιμονή και αυταπάρνηση με πυξίδα τα εργατικά - λαϊκά συμφέροντα έχει πολλά να διδάξει σε όσους σήμερα ασφυκτιούν στον κόσμο της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης (...) Το βιβλίο του Γιώργου Σανίδα είναι όχι μόνο ερευνητικά χρήσιμο και διδακτικό, αλλά και ιδιαίτερα επίκαιρο σε μια εποχή που ένας γενικευμένος ιμπεριαλιστικός πόλεμος απειλεί να αποτελειώσει ό,τι άφησε όρθιο η ιμπεριαλιστική ειρήνη, σε μια εποχή που όλο και περισσότερο προσομοιάζει με αυτή που "γέννησε" τους παράνομους».

Την Κυριακή 29 στον Αγιο Νικόλαο Νάουσας πραγματοποιήθηκε το καθιερωμένο αντάμωμα των επαναπατρισθέντων πολιτικών προσφύγων, αντιστασιακών, φίλων και απογόνων της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και του ΔΣΕ.

Μια συνάντηση που βοηθά να μένει ζωντανή η ιστορική μνήμη, να μεταλαμπαδεύεται στις νεότερες γενιές, κόντρα στην επιδίωξη διαφόρων αστικών κέντρων να τη θολώσουν. Στο επίκεντρο της φετινής συνάντησης βρέθηκαν η Μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη των Λαών, με αφορμή τη συμπλήρωση 80 χρόνων, η κλιμάκωση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και οι επιπτώσεις τους στους λαούς, και στον ελληνικό.

Στον χώρο λειτούργησε έκθεση με σπάνιο αρχειακό υλικό από προσωπικά αρχεία πολιτικών προσφύγων και απογόνων, καθώς και από το Αρχείο του ΚΚΕ. Η έκθεση ήταν αφιερωμένη στη ζωή και στη δράση των μαχητών και μαχητριών του ηρωικού Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, καθώς και στη ζωή τους ως πολιτικών προσφύγων στις σοσιαλιστικές χώρες.

Χαιρετισμό στην εκδήλωση απηύθυνε ο Νίκος Βάγιας εκ μέρους της ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ Κεντρικής Μακεδονίας, ενώ κεντρικός ομιλητής ήταν ο βουλευτής του ΚΚΕ Λεωνίδας Στολτίδης, ο οποίος αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στην 80ή επέτειο της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών και στα διδάγματά της.

Τόνισε ότι μας θυμίζει «την τεράστια προσφορά του Κόκκινου Στρατού, του σοβιετικού λαού και των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων της Ευρώπης, στη συγκρότηση των οποίων πρωτοστάτησαν τα Κομμουνιστικά Κόμματα. Αποτελεί αιώνιο σύμβολο για το τι μπορούν να καταφέρουν οι λαοί αν πάρουν την υπόθεση της ζωής τους στα χέρια τους, χωρίς να περιμένουν κανέναν "σωτήρα". Αποδεικνύει περίτρανα τι μπορούν να καταφέρουν οι λαοί αν ξεμπερδέψουν με τους δυνάστες - εκμεταλλευτές στη χώρα τους και πάρουν οι ίδιοι την εξουσία».

Πρόσθεσε ότι όλοι οι παράγοντες και οι ανταγωνισμοί που οδήγησαν στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, και σε δεκάδες άλλους τοπικούς και περιφερειακούς που σημάδεψαν τον 20ό αιώνα, είναι και σήμερα παρόντες και έχουν οξυνθεί σε πρωτόγνωρο βαθμό.

Και κατέληξε: «80 χρόνια μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, τα διδάγματα από αυτόν ενισχύουν τη θέση ότι απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα η μόνη εναλλακτική λύση είναι ο σοσιαλισμός - κομμουνισμός. Είναι η απαλλαγή της εργατικής τάξης από την εκμετάλλευση, η θεμελίωση των νέων κοινωνικών σχέσεων, της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, του κεντρικού σχεδιασμού, της ενεργητικής συμμετοχής των εργαζομένων στην οργάνωση - διεύθυνση της κοινωνικής παραγωγής και των κοινωνικών υπηρεσιών».