Στις 26 Ιούνη είναι η Παγκόσμια Ημέρα Κατά των Ναρκωτικών. Με αυτήν την αφορμή, ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει σήμερα ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία από την πιο πρόσφατη (2024) «Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση ουσιών, άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές και την ψυχοκοινωνική υγεία των έφηβων - μαθητών» που υλοποιεί το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) ανά τετραετία.

Η έρευνα πραγματοποιείται σε 37 ευρωπαϊκές χώρες και εξετάζει τη χρήση ουσιών, αλκοόλ και άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές στους εφήβους που βρίσκονται στην κρίσιμη αναπτυξιακά ηλικία των 15-16 ετών. Σε μεγάλο βαθμό αντανακλά τις συνέπειες από την εύκολη πρόσβαση σε ναρκωτικές ουσίες και τα αντιεπιστημονικά ιδεολογήματα περί «αθώων» ναρκωτικών, «αυτοδιάθεσης» κ.ο.κ. Από όσα δηλαδή συνθέτουν την κατ' επίφαση «αντιναρκωτική» πολιτική της ΕΕ, τη λεγομένη πολιτική «μείωσης της βλάβης».

Πέρυσι τέτοιον καιρό, εξάλλου, η κυβέρνηση της ΝΔ έδωσε τη χαριστική βολή στο δικαίωμα χιλιάδων παιδιών να δώσουν τη μάχη για να κερδίσουν τη ζωή τους, κλείνοντας όλα τα δωρεάν εγκεκριμένα «στεγνά» προγράμματα απεξάρτησης από ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγο, διαδίκτυο και δημιουργώντας τον περιβόητο Εθνικό Οργανισμό Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ). Με αυτήν την αφορμή ο «Ριζοσπάστης» δίνει τον λόγο σε δύο εργαζόμενες σε νευραλγικούς τομείς του πεδίου, στην πρόληψη και στην απεξάρτηση.

Σύμφωνα με την έρευνα του ΕΠΙΨΥ, σημαντική μερίδα 16χρονων μαθητών στην Ελλάδα και πανευρωπαϊκά κάνουν χρήση ουσιών, καταναλώνουν αλκοόλ, καπνίζουν ή/και υιοθετούν συμπεριφορές όπως π.χ. τυχερά παιχνίδια και υπερβολική ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική και την ψυχοκοινωνική τους υγεία.

Συγκριτικά με τις άλλες χώρες που συμμετέχουν στην πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD, η Ελλάδα καταλαμβάνει θλιβερές πρωτιές στους δείκτες που αφορούν:

• Τη χρήση ναρκωτικών ουσιών.

1 στους 8 (13%) 16χρονους στην Ελλάδα έχει κάνει έστω και μία φορά χρήση κάποιας παράνομης ουσίας (από 9,4% το 2019 και 6,3% το 2003). Στην πλειονότητά τους (11%) έκαναν χρήση κάνναβης (από 8,2% το 2019 και 5,6% το 2003). 1 στους 3 (34%) εφήβους θεωρεί εύκολο να βρει κάνναβη αν το θελήσει. Το 2% αναφέρει χρήση κάνναβης σε πολύ μικρή ηλικία, κάτω των 13 ετών (από 1,2% το 2019 και 0,8% το 2003).

1 στους 9 (11%) 16χρονους έχει κάνει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας που κυκλοφορεί νόμιμα στο εμπόριο (π.χ. κόλλα, βενζίνη, σπρέι) για να «φτιαχτεί». Το 15% έχει κάνει μη ιατρική χρήση συνταγογραφούμενου ψυχοδραστικού φαρμάκου (ηρεμιστικού / υπνωτικού ή ισχυρού οπιοειδούς παυσίπονου).

• Την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (5+ ποτά στη σειρά).

Το 92% των 16χρονων στην Ελλάδα χαρακτηρίζουν εύκολο να βρουν αλκοόλ αν το θελήσουν. Τουλάχιστον 1 στους 3 (37%) έχει πιει υπερβολικά μέσα στον τελευταίο μήνα και το 13% έχουν μεθύσει.

• Το κάπνισμα παραδοσιακών και ηλεκτρονικών / vape τσιγάρων.

Το 54% το 2024, από 43% το 2019, αναφέρουν ότι έχουν καπνίσει. Από το 2019 στο 2024 σχεδόν τριπλασιάστηκε το ποσοστό των εφήβων που αναφέρουν κάπνισμα σε πολύ μικρή ηλικία (κάτω των 13 ετών), από 1,3% σε 3,6% παραδοσιακό τσιγάρο, από 2,3% σε 6,4% ηλεκτρονικό / vape.

• Τον τζόγο και το διαδίκτυο.

Περισσότεροι από 1 στους 3 (36%) 16χρονους στην Ελλάδα έχουν παίξει / στοιχηματίσει χρήματα σε τυχερά παιχνίδια τον τελευταίο χρόνο. Το 92% έχουν παίξει σε επίγειο κατάστημα, το 72% σε διαδικτυακή πλατφόρμα.

1 στους 5 (21%, 30% στα αγόρια) αναφέρει προβλήματα από τη συχνότητα με την οποία παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια (π.χ. ο ίδιος θεωρεί ότι περνά υπερβολικά πολύ χρόνο σε αυτά, χαλάει η διάθεσή του όταν τα στερείται, ή οι γονείς του παραπονιούνται για την προσκόλλησή του σε αυτά), ποσοστό που παρουσιάζει σταδιακή αύξηση την τελευταία δεκαετία (από 17% το 2015, 19% το 2019), με την αύξηση αυτή να εντοπίζεται και στη συγκεκριμένη περίπτωση κυρίως στα κορίτσια.

Το 48% (54% είναι κορίτσια) αναφέρει προβλήματα από τη συχνότητα με την οποία είναι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (από 36% το 2015, 44% το 2019).

Η Βαγγελιώ Αμπαζή είναι εργαζόμενη ψυχολόγος στο Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων ΠΕ Σάμου «Ο Φάρος» και γραμματέας του Σωματείου Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης.

Οπως αναφέρει, «μοιάζει αρκετά παράδοξο να βομβαρδιζόμαστε από τα ΜΜΕ για την αύξηση της χρήσης ουσιών και της βίας ανάμεσα στους νέους και την ίδια στιγμή να μη μαθαίνουμε ότι ξηλώνεται μεθοδικά ό,τι αφορά την πρόληψη - θεραπεία - επανένταξη στην Ελλάδα από τον "νέο" φορέα ΕΟΠΑΕ.

Η πρόληψη που υλοποιείται από τις πολύμορφες δράσεις των 75 Κέντρων πανελλαδικά απαντά στις αιτίες που γεννούν τα ψυχοκοινωνικά ζητήματα σε εφήβους και παιδιά. Ζούμε τα αποτελέσματα της φτωχοποίησης, των αλλεπάλληλων κρίσεων, της διάλυσης του κοινωνικού και οικογενειακού ιστού, της απαξίωσης του συλλογικού. Η εξάρτηση είναι μια τέτοια συνέπεια.

Η Πρόληψη, υποστελεχωμένη, καλείται να στριμωχτεί σε έναν μικρό ζωτικό χώρο παρέμβασης, με 130 κενές θέσεις εργασίας και αβέβαιο μέλλον μετά το 2027, καθώς η σύμβασή μας είναι μέχρι τότε και πολλές ενδείξεις στην καθημερινότητα της δουλειάς μας δείχνουν τις προθέσεις του ΕΟΠΑΕ για τη συνέχεια των δομών και της Πρόληψης στο πεδίο.

Ενώ στην Ελλάδα έχουμε ένα καλά δομημένο δίκτυο Κέντρων Πρόληψης, με εκπαιδευμένο προσωπικό, βαθιές ρίζες στις τοπικές κοινότητες και πάνω από 25 χρόνια εμπειρία να απαντά στις σύγχρονες ανάγκες, αντί να υποστηριχτούν και να ενισχυθούν δομές και υπηρεσίες που ήδη υπάρχουν, στήνονται νέες, αποσπασματικά, με αμφίβολη ποιότητα υπηρεσιών, καθώς χρειάζεται να απορροφηθούν ευρωπαϊκά προγράμματα και να αλλάξει ο προσανατολισμός της Πρόληψης.

Πραγματική Πρόληψη δεν σημαίνει ασφαλείς χώροι χρήσης και καθαρές σύριγγες, αλλά δημόσιες και δωρεάν δράσεις ανάδειξης νοήματος και αξιών που ομορφαίνουν τη ζωή, δημιουργία προϋποθέσεων που ενισχύουν τις σχέσεις, ενδυνάμωση των ανθρώπων στον ρόλο τους, εκπαίδευση στην επικοινωνία και στην έκφραση συναισθημάτων, δημιουργία υποστηρικτικών δικτύων, συσπείρωση φορέων και συλλόγων, φύση και θέση παιδαγωγών σε ενεργητική παρουσία στη ζωή των παιδιών και εφήβων.

Αυτήν την Πρόληψη θα την υπερασπιστούμε, καθώς αντανακλά το αίτημα για μια δίκαιη και αλληλέγγυα κοινωνία, με νέους που μπορούν να επαναστατούν μέσω της δημιουργίας, της σχέσης, του λόγου και της δράσης».

Η Λεμονιά Φακάρου είναι ψυχολόγος, εργαζόμενη στο πρώην ΚΕΘΕΑ και νυν ΕΟΠΑΕ, και μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Εργαζομένων. Οπως μας λέει, «οι εργαζόμενοι στο τερατούργημα που θέλει να ονομάζεται Εθνικός Οργανισμός Πρόληψης και Αντιμετώπισης των Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ) ζούμε από πρώτο χέρι την πλήρη εφαρμογή των πολιτικών της ΕΕ στην Πρόληψη και στην Απεξάρτηση.

Η διάλυση της Πρόληψης και των "στεγνών" θεραπευτικών προγραμμάτων (γιατί αυτά είναι η ραχοκοκαλιά μιας αποτελεσματικής πολιτικής αντιμετώπισης των εξαρτήσεων) είναι εγκληματική πολιτική απόφαση: Αφήνει τους εφήβους και τους νέους απόλυτα εκτεθειμένους στους εξαρτησιογόνους παράγοντες, ενώ όλοι οι δείκτες επικινδυνότητας αυξάνονται, και καταδικάζει τους εξαρτημένους και τις οικογένειές τους στον συμβιβασμό με μια ζωή μέσα στην εξάρτηση.

Ταυτόχρονα, ανοίγει διάπλατα "λεωφόρους" στην επιχειρηματική δράση. Είδαμε πρόσφατα άλλωστε τον υπουργό "εμπορίου της Υγείας" να διαφημίζει επιχειρηματία πολυτελούς ιδιωτικού κέντρου "απεξάρτησης", καμαρώνοντας για τη λεγόμενη "ψυχιατρική μεταρρύθμιση" που ψήφισαν το περασμένο καλοκαίρι.

Το προηγούμενο διάστημα, συστηματικά και μεθοδικά αποδυναμώθηκαν ακόμα περισσότερο τα θεραπευτικά προγράμματα, με αιφνιδιαστικές μετακινήσεις προσωπικού, με διαιώνιση της υποστελέχωσης, με κατάτμηση των δομών των ολοκληρωμένων θεραπευτικών προγραμμάτων με μεγάλη ιστορία και αποτελεσματικότητα. Σβήστηκαν από τον χάρτη θεραπευτικά προγράμματα όπως η "Ιθάκη", η "Παρέμβαση", η "Στροφή", το "18 Ανω", ο "Ιανός" και τόσα άλλα.

Για να προχωρήσει η διοίκηση του ΕΟΠΑΕ την υλοποίηση του κυβερνητικού νόμου, χρησιμοποιεί στυγνή εργοδοτική βία και τρομοκρατία προκειμένου να κάμψει τις αντιδράσεις και τα υγιή αντανακλαστικά των εργαζομένων.

Τις προηγούμενες μέρες δεχτήκαμε μία ακόμα επίθεση: Ανακοινώθηκε η απόφαση της διοίκησης για τις τοποθετήσεις του προσωπικού στο νέο οργανόγραμμα - έκτρωμα, λέμε εμείς. Δεν μένει τίποτα όρθιο, και δεν είναι υπερβολή.

Οποιος μελετήσει την απόφαση θα δει ότι με ημερομηνία ισχύος την 1η Ιουλίου διαρρηγνύονται βίαια θεραπευτικές σχέσεις, με την απομάκρυνση θεραπευτών με μακρόχρονη εμπειρία και προσφορά στην απεξάρτηση και την τοποθέτησή τους σε δομές άμεσης πρόσβασης, υπνωτήρια και χώρους εποπτευόμενης χρήσης.

Αλλοι υφίστανται βλαπτικές μεταβολές, άλλοι καλούνται να δουλέψουν σε αντικείμενο εντελώς διαφορετικό από την προηγούμενη εμπειρία τους, ακόμα χειρότερα, σε αντικείμενο ανύπαρκτο ή προσχηματικό. Π.χ. τα Γραφεία Πρόληψης και Ενημέρωσης, που τάχα θα αναπτύξουν την Πρόληψη. Δεν χωράει επανάπαυση, έχουμε χρέος να αντισταθούμε με κάθε τρόπο στον οδοστρωτήρα που έρχεται».