ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ

Συμπίπτει - καθόλου τυχαία - με τη γιορτή για τα 26χρονα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, η οποία πραγματοποιείται την Κυριακή 19 Νοέμβρη 1944 στην πλατεία Συντάγματος, με κεντρικό ομιλητή τον τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Γιώργη Σιάντο (1890 - 1947).

Στο κύριο άρθρο του «Ριζοσπάστη» διαβάζουμε το προανάκρουσμα, στο κύριο άρθρο του Γιάννη Ζέβγου (1897 - 1947):

Είκοσι έξη χρόνια αγώνες (υπέρτιτλος)

ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (τίτλος)

«Στην πιο βαρειά, στην πιο υπεύτυνη στιγμή της νεοελληνικής ιστορίας πέφτουν τα εικοσιεξάχρονα του ΚΚΕ. Σε στιγμή που ο ελληνικός λαός, πεινασμένος, καταματωμένος μα περήφανος και αδούλωτος ύστερα από έναν σκληρό, άνισο ένοπλο αγώνα, μπαίνει στον δρόμο της δημοκρατικής του αναγέννησης.

Και σ' αυτή την τιτανική πάλη για την εθνική λευτεριά και τη δημοκρατία πρωταθλητής και κινητήρας στάθηκε το ΚΚΕ, όπως και η εικοσιεξάχρονη ύπαρξη και πάλη αποτέλεσαν το τραχύ σχολείο της πολιτικής διαπαιδαγώγησης του ελληνικού λαού».

Αυτή είναι η ατμόσφαιρα εκείνου του μήνα, λίγες μέρες πριν τον ηρωικό Δεκέμβρη του 1944. Στις αρχές του Νοέμβρη ιδρύεται ο βραχύβιος θίασος «Θέατρο του Λαού». Αποτελείται κυρίως από κομμουνιστές ηθοποιούς, από τους οποίους οι περισσότεροι είχαν λάβει μέρος στην Εθνική Αντίσταση.

Σύμπας ο θίασος είναι ΕΑΜικής προέλευσης και, κατά μαρτυρία της τραγωδού Ασπασίας Παπαθανασίου (1918 - 2020), ενισχυόταν οικονομικά από το ΚΚΕ, ενώ τα εργοστάσια υπό εργατική διεύθυνση τον προμήθευαν με υφάσματα, ξυλεία και ό,τι άλλο υλικό χρειαζόταν για να υποστηριχθεί μια παράσταση.

Σκηνοθέτης αναλαμβάνει ο Γιώργος Σεβαστίκογλου (1913 - 1990), τον οποίο περιστοιχίζει μια πληθώρα ηθοποιών, όλοι τους στην πρώτη γραμμή του αγώνα. Ορισμένοι απ' αυτούς:

Μίμης Φωτόπουλος, Δήμος Σταρένιος, Νίκος Τζόγιας, Αλέκα Παΐζη, Τίτος Βανδής, Αλέξης Δαμιανός, Μάνος Ζαχαρίας, Τίτος Φαρμάκης, Νίκος Βασαρδής, Ζωρζ Σαρρή.

Το «Θέατρο του Λαού», όπως μας διαβεβαιώνουν οι ερευνήτριες του ελληνικού θεάτρου Γλυκερία Κουκουρίκου («Ελληνικό Θέατρο και Ιστορία: Από την Κατοχή στον Εμφύλιο», διατριβή, 2001) και Ελενα Σταματοπούλου («Το νεοελληνικό θέατρο στα μεταπολεμικά χρόνια (1944 - 1967)», διατριβή, 2017), είναι ο πρώτος πολιτικά στρατευμένος θίασος στην Ιστορία της εγχώριας δραματουργίας.

Σ' αυτό το σημείο καταθέτουμε τη μαρτυρία του Μάνου Ζαχαρία: «Παίζαμε στο μισοσκόταδο, γιατί ήταν υποτίθεται μια γιάφκα. Εγώ υποδυόμουν τον καθοδηγητή. Δίναμε γραμμή ανάλογα με το κεντρικό άρθρο του "Ριζοσπάστη". Το θέατρο ήταν κατάμεστο. Υπήρχε ειδική ομάδα περιφρούρησης. Αλλά ένα βράδυ κάνανε επίθεση οι χίτες και τα σπάσανε. Καταστρέψανε το θέατρο. Στο μεταξύ μπήκε ο Δεκέμβρης. Οι παραστάσεις σταμάτησαν».

Καταγραφή για την πρώτη παράσταση του «Επιτάφιου», σε σκηνοθεσία του Γιώργου Σεβαστίκογλου και με πρωταγωνίστριες τις Λούλα Ιωαννίδου (1921 - 1984), Αλέκα Παΐζη (1919 - 2009) και Ασπασία Παπαθανασίου, δεν έχουμε παραδομένη. Μόνο ένα ρεπορταζάκι για τον θίασο, τη μέρα των 26χρονων του ΚΚΕ, στη δίφυλλη έκδοση του «Ριζοσπάστη». Το αναδημοσιεύουμε ολόκληρο:

«Πήγαμε χτες στο "Θέατρο του Λαού" (πρώην Παπαϊωάννου). Στην πολύβουη και στην παραγωγική αυτή κυψέλη μια ομάδα από ηθοποιούς, συγγραφείς, σκηνοθέτες, σκηνογράφους και εργάτες της σκηνής δουλεύουν 16 ώρες τη μέρα για να δώσουν στον λαό μας ό,τι καλύτερο κι ό,τι δεν είδε έως τώρα. Δουλεύουν όλοι τους εντατικά και δωρεάν για να βάλουν το θέατρο συνοδοιπόρο του λαού, που ν' αντλεί τα θέματά του μέσα απ' τον λαό και να βασίζεται στις αρχές της αλήθειας, της ζωντάνιας, της ανθρωπιάς».

Αμέσως πιο κάτω, σε πλαίσιο, διαβάζουμε την είδηση: «Το "Θέατρο του Λαού" αρχίζει την Τετάρτη 22 Νοέμβρη τις παραστάσεις του, με το έργο "1941 - 1944", του καινούργιου συγγραφέα, συντρόφου Γ. Λυδάκη».

Η παράσταση δίνεται στο κέντρο «Μαξίμ», επί της οδού Αμερικής 4, το οποίο από το 1935 λειτουργεί ως χορευτικό κέντρο, το 1949 μετατρέπεται σε κινηματογράφο και από το 1971 σε μόνιμη θεατρική στέγη της Αλίκης Βουγιουκλάκη, οπότε και μετονομάζεται σε «Αλίκη».

Η πρώτη μαρτυρία ανήκει στην Αλέκα Παΐζη:

«Ηταν μετά την Απελευθέρωση από τους Γερμανούς, όταν οι οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ γιόρτασαν με μια μεγάλη γιορτή.(...) Δόθηκε η παράσταση του "Επιτάφιου", με τη μορφή μοιρολογιού - χορικού. Το "Μαξίμ" ήταν μια μεγάλη αίθουσα γεμάτη κόσμο.

Τον Γιάννη Ρίτσο τον πρωτογνώρισα στην Κατοχή, όταν φοιτούσα στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, στην Αγίου Κωνσταντίνου, και εκείνος έπαιρνε μέρος στις πρόβες του μπαλέτου της Λυρικής Σκηνής. Γνώριζα (...) ήδη την ποίησή του».

Πώς σώθηκε σε χειρόγραφο ο «Επιτάφιος»; Από τον ίδιο τον Γιάννη Ρίτσο. Το πώς το μαθαίνουμε από τα χείλη μίας από τις πρώτες ερμηνεύτριές του, της τότε 26χρονης Ασπασίας Παπαθανασίου:

«Την ποίησή του την ήξερα στη διάρκεια της Κατοχής. (...) Θυμόμουνα στίχους από τον "Επιτάφιο" και το "Τραγούδι της αδερφής", που με συγκλονίζει πάντα. Πολύ στενή επαφή αρχίσαμε να έχουμε μετά την απελευθέρωση, όταν κάναμε μια εκδήλωση της Νεολαίας του Κόμματος και σκεφτήκαμε να παρουσιάσουμε κομμάτια από τον "Επιτάφιο.

Αλλά ψάχναμε και δεν βρίσκαμε το κείμενο τυπωμένο, γιατί τα βιβλία τα είχε κάψει ο Μεταξάς. Καθίσαμε λοιπόν με τον Γιάννη έξω από το Θέατρο "Βρετάνια" και έγραφε ο Ρίτσος ό,τι θυμόταν».

Για την ανταπόκριση από το κοινό ανατρέχουμε στις μνήμες της Αλκης Ζέη, συγγραφέα για παιδιά και συντρόφου του Γιώργου Σεβαστίκογλου - αν και έχουν πολλές χρονικές ανακρίβειες. Γι' αυτό, κρατάμε μόνο την αίσθηση που αποκόμισε από την παράσταση:

«Δεν έπεφτε καρφίτσα. Πρώτη φορά που ακουγότανε ο λόγος του Ρίτσου σε τόσο πλήθος. Ακόμα έχω στ' αυτιά μου τις ζεστές, μελωδικές φωνές της Ασπασίας και της Αλέκας. Εκεί, νομίζω, για πρώτη φορά γνώρισα από κοντά τον Ρίτσο. Ο Γιώργος με παρουσίασε ως μέλλουσα γυναίκα του, και ο Γιάννης με πήρε αγκαλιά και του είπε γελώντας: "Αυτό το κοριτσάκι θα παντρευτείς; Θα σε πάνε μέσα για αποπλάνηση ανηλίκου". Ημουνα είκοσι χρονών, μα έμοιαζα για δεκαεφτά, και το "κοριτσάκι" μού έμεινε για πάντα».

(Συνεχίζεται)