ΜΕΡΟΣ ΔΕΚΑΤΟ ΠΕΜΠΤΟ

Μέχρι να φθάσουμε στην ηχογράφηση και στην πρώτη παρουσίαση του λαϊκού ορατορίου «Το άξιον εστί», θα σταθούμε σε άλλη μία κρίσιμη και ύστατη προσπάθεια του Μίκη Θεοδωράκη να φέρει την ονομαζόμενη «σοβαρή» μουσική κοντά στον λαό.

Η χειρονομία του συνθέτη, μέσα στη δύσκολη δεκαετία του '60, η οποία έχει αφήσει το στίγμα και το αποτύπωμά της, είχε δεχθεί ότι η ατομική πορεία δεν μπορεί να ξεκόψει από τη συλλογική Ιστορία.

Τι ακριβώς είχε συμβεί; Μετά τη διάλυση της Μικρής Ορχήστρας Αθηνών, λόγω οικονομικής δυσπραγίας, ο Μίκης Θεοδωράκης συναντά τον προοδευτικό δήμαρχο Πειραιά, τον ιατρό χειρουργό Γιώργο Κυριακάκο (1904 - 1994). Η προδικτατορική θητεία του κρατάει από τις 10 Σεπτέμβρη 1964 έως και την Πρωτομαγιά του 1967, οπότε παύεται από τους συνταγματάρχες.

Για να καταλάβουμε ποιος πολιτικά είναι ο Γιώργος Κυριακάκος, πρέπει μπροστά να τρέξουμε τον χρόνο, στις παρθενικές, μετά τη δικτατορία, δημοτικές εκλογές. Τον συναντάμε ως υποψήφιο δήμαρχο για το μεγάλο λιμάνι, με την υποστήριξη του ΚΚΕ.

Συγκεκριμένα, το 1975, διεκδικεί τη δημαρχία και δεν εκλέγεται. Ομως, τρία χρόνια αργότερα, στις δημοτικές εκλογές της 15ης Οκτώβρη 1978, θα καταφέρει να γίνει πρώτος πολίτης των Πειραιωτών ως επικεφαλής του «Παμπειραϊκού Δημοκρατικού Συνδυασμού Αλλαγής».

Οχι με την πρώτη εκλογική αναμέτρηση, καθώς δεν έχει κατακτήσει την πλειοψηφία των ψηφοφόρων. Πηγαίνει σε δεύτερη, την Κυριακή 22 Οκτώβρη, ενάντια στον χουντικό δήμαρχο Αριστείδη Σκυλίτση, που θα την κερδίσει με ποσοστό 53,43%. Οι προοδευτικοί πολίτες θα αναπνεύσουν επί μία τριετία, από 1 Γενάρη 1979 έως 31 Δεκέμβρη 1982.

Διαβάζουμε στο προεκλογικό ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη» της 21ης Οκτώβρη 1978:

Ο υπέρτιτλος: «ΚΑΘΕ ΨΗΦΟΣ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΑΚΑΚΟ ΨΗΦΟΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ».

Ο τίτλος: «Αντιχουντικό κάστρο γίνεται ο Πειραιάς»

Ο υπότιτλος: «Οποιος ψηφίζει Σκυλίτση ανοίγει το δρόμο στο φασισμό».

Ας πάρουμε, όμως, μια γεύση από το προεκλογικό κλίμα του τέλους της δεκαετίας του '70, με ακόμη παρόντα τα χουντικά παράσιτα:

«ΓΙΓΑΝΤΙΑ και πλατιά η μάχη της Δημοκρατίας στον Πειραιά. Χιλιάδες Πειραιώτες κινητοποιήθηκαν σ' ένα χωρίς προηγούμενο πανδημοκρατικό προσκλητήριο που θύμιζε τις μέρες του αντιμοναρχικού αγώνα. Ωρα την ώρα, λεπτό με λεπτό, μεγάλωνε και δυνάμωνε η συνείδηση ότι κάθε ψήφος στον χουντοδήμαρχο Σκυλίτση είναι βόλι στην καρδιά της δημοκρατίας και της προόδου.

Τα αλλεπάλληλα τρομοκρατικά επεισόδια, που προκαλούν, αποθρασυσμένοι απ' τη στάση της κυβέρνησης και της αστυνομίας οι τραμπούκοι οπαδοί του Σκυλίτση, έχουν προκαλέσει γενική αποστροφή και αγανάκτηση ακόμα και στους ψηφοφόρους του».

Ομως, ας επιστρέψουμε στις μέρες που έκανε τα πρώτα βήματά της η Δημοτική Συμφωνική Πειραιώς. Γράφει ο επί της μουσικής Β. Αρκαδινός, στην εφημερίδα «Η Αυγή» (26 Μάη 1966):

Οταν η Μικρή Ορχήστρα Αθηνών δεν άντεξε και λύγισε

«Οσο κι αν λέμε πως η πίστη κι ο ενθουσιασμός ''μετακινούν όρη'', ωστόσο πολλές φορές ο οικονομικός εφιάλτης στέκει ανυπέρβλητο εμπόδιο με αποτέλεσμα να ναυαγήσουν ευγενικές και φιλότιμες προσπάθειες. Πρόσφατο παράδειγμα η ιστορία της ''Μικρής Ορχήστρας Αθηνών'' που ξεκίνησε με τόσα όνειρα, τόσους ενθουσιασμούς κι ελπίδες, και έγραψε, στο λιγόχρονο διάστημα της παρουσίας της, μία από τις ωραιότερες σελίδες στο νεοελληνικό μουσικό κίνημα.

Στο τέλος δεν άντεξε (...) λύγισε κάτω από το βάρος των θυσιών. Ανάπηρη, κουτσουρεμένη, περιφερότανε το τελευταίο διάστημα με τους λίγους πιστούς που της είχαν απομείνει, προσμένοντας καλύτερες μέρες».

Το πορτρέτο της Δημοτικής Συμφωνικής Πειραιώς και η μέγιστη και καθοριστική συνεισφορά του πρωτοπόρου δημάρχου Γιώργου Κυριακάκου, αποδέκτη της πρότασης του Μίκη Θεοδωράκη για τη συγκρότηση θεσμών με σκοπό τη μουσική παιδεία του λαού, καταγράφονται στη στήλη «Η μουσική ζωή» του μουσικοκριτικού Διονυσίου Γιατρά (1908 - 2000). Ο τίτλος: «Η εναρκτήρια συναυλία της Συμφωνικής Πειραιώς». Ο υπότιτλος: «ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ: ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΚΑΙ Σ. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ» (εφημερίδα «Το Βήμα», 27 Μάη 1966).

Στο κείμενό του κρατάει από τον λόγο του Γιώργου Κυριακάκου τη στόχευση αυτής της προσπάθειας, στην επίσημη καθαρευουσιάνικη γλώσσα εκείνης της εποχής:

«(...) Οπως συμβάλη - η δημοτική αρχή - εις την ανάπτυξιν αληθούς πνευματικής ζωής - και όχι απλώς πνευματικής κινήσεως - διά μία συστηματικήν προαγωγήν του πολιτιστικού επιπέδου του Πειραιώς ως πόλεως».

Υπερθεματίζει ο συντάκτης αυτήν την πρωτοβουλία, αποδεχόμενος, κατά γράμμα, την προσέγγιση του οραματιστή πολιτικού:

«(...) Ο Δήμος Πειραιώς ιδρύει έναν Μουσικό Οργανισμό (...) αποβλέποντας σε μία απήχηση όσο το δυνατόν ευρύτερη και με την έγνοια (...) της ποιότητας. Ισως, ο προγραμματισμός να φαίνεται κάπως υπερβολικά φιλόδοξος, αλλά και αρκετά ανομοιογενής. Αλλά τέτοια θέματα βρίσκουν τις λύσεις τους σιγά σιγά, λύσεις που προκύπτουν και αποκρυσταλλώνονται από την πράξη. Την πράξη, που συνεχίζεται όμως κατά τρόπο μόνιμο και που λαμβάνει υπ' όψη την σύγχρονη πραγματικότητα (...) αλλά για να της ανεβάση την στάθμη, χωρίς βέβαια ποτέ να παραβλέπη την αναγκαιότητα της επαφής τέχνης και κοινού».

Δήμαρχος και συνθέτης, συντονισμένοι και οι δύο στο ίδιο μήκος πολιτιστικού κύματος, εκπονούν ένα μεγαλεπήβολο σχεδιασμό για τη διάχυση της μουσικής στον λαό, ανεξαρτήτως περιόδου και είδους. Ας παραθέσουμε τις βασικές προτάσεις τους, οι οποίες δεν τελεσφόρησαν, λόγω της απριλιανής δικτατορίας:

Συμφωνική Ορχήστρα: Η συστημένη και μελετημένη καλλιέργεια του μεγάλου κοινού για την κατανόηση της συμφωνικής μουσικής.

Χορωδία: Προβολή και ανάδειξη της γνήσιας ελληνικής λαϊκής μουσικής και της έντεχνης χορωδιακής δημιουργίας.

Μουσική Σχολή: Διδασκαλία γύρω από τις πηγές της σύγχρονης ελληνικής μουσικής, εκπαίδευση νέων ερμηνευτών και συνθετών λαϊκής μουσικής.

Ινστιτούτο Ελληνικής Μουσικής: Τρεις βασικοί σκοποί, αναφερόμενοι στην εθνική μουσική παράδοση, στην έντεχνη δημιουργία και στη σύγχρονη μουσική.

Καλλιτεχνικό Γραφείο: Ανάδειξη νέων καλλιτεχνών με συναυλίες λαϊκής μουσικής και μουσικής δωματίου.

Η πρώτη συναυλία δίνεται τη Δευτέρα 23 Μάη 1966 (9 το βράδυ), στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Κι επαναλαμβάνεται δύο μέρες μετά, την ίδια ώρα και στον ίδιο χώρο. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει πέντε κομμάτια από τη «Μουσική των νερών» του Χέντελ, ένα «Ντιβερτιμέντο» και τις εισαγωγές από τις όπερες «Γάμοι του Φίγκαρο» και «Μαγεμένος Αυλός» του Μότσαρτ, ένα «Κουαρτέτο για Ορχήστρα Εγχόρδων» του Στάμιτς κι ένα «Κοντσέρτο γκρόσο» του Τζεμινιάνι.

ΥΓ: Σχέδια και γλυπτά του Βάσου Καπάνταη (1924 - 1990) εκτίθενται, από την Τετάρτη 12 του μήνα, στο Αίθριο του 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Ο Μυτιληνιός καλλιτέχνης, αν και αφομοίωσε τις τεχνικές του μοντερνισμού και συνομίλησε με την αφαίρεση, πάντα μέτρο του έργου του είχε την ανθρώπινη μορφή. Η έκθεση θα είναι επισκέψιμη έως τις 31 Μάη, καθημερινά 9.30 π.μ. - 8 μ.μ.