O «Ριζοσπάστης» έδωσε το «παρών» στην κρίσιμη ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη 1944. Στις 3 Δεκέμβρη 1944, η αστική τάξη της χώρας και οι Βρετανοί σύμμαχοί της αιματοκύλησαν τη λαοθάλασσα που συγκεντρώθηκε στο Σύνταγμα για να διαδηλώσει ενάντια στον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ.

Από την επόμενη μέρα ο «Ριζοσπάστης» μίκρυνε το σχήμα του και έγινε μονοσέλιδος (από δισέλιδος), προφανώς για να τοιχοκολλείται. Η ύλη του περιορίζεται στα απαραίτητα του αγώνα και των μαχών. Ετσι ο «Ριζοσπάστης» κυκλοφορεί καθ' όλη τη διάρκεια του Δεκέμβρη έχοντας αποκτήσει πολεμικό χαρακτήρα.

Αξίζει να σημειωθεί πως στην αντίπερα όχθη, η κυκλοφορία αστικών εφημερίδων διακόπηκε τουλάχιστον τις πρώτες μέρες της σύγκρουσης. Αυτό, «σύμφωνα με τον Δημήτρη Γαρουφαλλιά - αδελφό του υφυπουργού Τύπου και Διαφωτίσεως της κυβέρνησης, εθνικής ενότητας, Πέτρου Γαρουφαλλιά - οφείλεται κατά κύριο λόγο στην απεργία που είχε προκηρύξει το ΚΚΕ και το ΕΑΜ από την 3η Δεκεμβρίου».¹

O ίδιος σημειώνει πως οι εργασίες του υπουργείου Τύπου είχαν διακοπεί και τα τυπογραφεία είχαν σταματήσει, καθώς «οι περισσότεροι υπάλληλοι του υπουργείου Τύπου ήταν ιδεολογικά προσκείμενοι στο ΕΑΜ, ενώ τα μέλη των Σωματείων Τυπογράφων και Τεχνικού Τύπου άνηκαν κατά συντριπτική πλειοψηφία στο ΚΚΕ».² Τέλος αναφέρει πως τα περισσότερα σύγχρονα τυπογραφεία βρίσκονταν σε περιοχές που είτε έλεγχε ο ΕΛΑΣ είτε αποτελούσαν επικίνδυνες ζώνες.³

Ωστόσο η κυβέρνηση δεν έμεινε άπραγη για την προώθηση της προπαγάνδας της και προχώρησε στις 5 Δεκεμβρίου σε έκδοση ενημερωτικού εντύπου με τίτλο «Επίσημον Δελτίον Πληροφοριών του υφυπουργείου Τύπου και Διαφωτίσεως».

Από την επομένη, 6/12 επιλέχτηκε ο πιο εύηχος και εύληπτος τίτλος για τους σκοπούς που υπηρετούσε η εφημερίδα «Η Ελλάς - Οργανο του Ελληνικού Λαού». Εξαρχής φυσικά η εφημερίδα περιείχε ανακοινώσεις του Σκόμπι, ψέματα, συκοφαντίες και πτωματολογία για τον ΕΛΑΣ, πρόγευση της αντικομμουνιστικής υστερίας που κορυφώθηκε μετά την ανακωχή.

Μέσα από τις σελίδες του «Ριζοσπάστη» μεταφέρονται η εξέλιξη των μαχών στην Αθήνα και τον Πειραιά, τα χτυπήματα στον εχθρό και οι ηρωικές σελίδες που έγραψαν οι μαχητές του ΕΛΑΣ με την ενεργή στήριξη από τις λαϊκές μάζες.

Αναδείχθηκαν όλα τα ξεχωριστά στοιχεία της μαζικής λαϊκής οργάνωσης, η αυτενέργεια, η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη μαζί με την αυτοθυσία σ' έναν αγώνα που δόθηκε με πρωταγωνιστή την εργατική τάξη και το Κόμμα της, το ΚΚΕ.

Δεκάδες ηρωικές συνοικίες για άλλη μια φορά μετά την Κατοχή δέχτηκαν τόνους από μολύβι και ατσάλι, αλλά παρέμειναν αλύγιστες, μαχόμενες για κάθε μέτρο και τετράγωνο. Οπως η Καισαριανή, για την οποία ο «Ριζοσπάστης», χαρακτηρίζοντάς την δίκαια «Στάλινγκραντ της Ελλάδας», έγραφε στις 7 Δεκέμβρη 1944:

«Η αλύγιστη Καισαριανή από χθες το μεσημέρι αντιμετωπίζει μαζεμένα τα λυσσασμένα σκυλιά που ρίχτηκαν απάνω της.

Η ορεινή ταξιαρχία, οι χωροφύλακες και οι τσολιάδες που τους έβγαλαν επίτηδες από το Γουδί και τους όπλισαν. Τη χτυπούν με όπλα, με αυτόματα, με όλμους και με κανόνια. Τη χτυπούν από τον ουρανό με φοβερή λύσσα τα αεροπλάνα, που ύπουλα φρόντισαν και έσβησαν το σήμα της εθνικότητάς τους.

Η Καισαριανή, το Στάλινγκραντ της Ελλάδας, αντιμετώπισε με μοναδικό στον κόσμο ηρωισμό τους Γερμανούς, τους ράλληδες, τους μπουραντάδες, τους χωροφύλακες.

Σήμερα βρίσκει και πάλι μπροστά της τις ίδιες σκοτεινές δυνάμεις των συμμάχων της χιτλερικής βαρβαρότητας. Σπίτι προς σπίτι, καλύβι προς καλύβι, τα παλληκάρια της Καισαριανής, ολόκληρος ο λαός της, θα παλέψουν στον μεγάλο αγώνα. Γιατί ξέρουν καλά ότι η νέα ελληνική ιστορία γράφει στους δρόμους και τα σοκάκια της Καισαριανής τις πιο δοξασμένες σελίδες της.

Με πρωτοπορία την Καισαριανή και ολόκληρη η άλλη Αθήνα συνεχίζει τον αδυσώπητο αγώνα εναντίον των εχθρών του λαού. Λευτεριά ή θάνατος! είναι το μεγάλο σύνθημα».

Ακόμη μια σελίδα αυτού του μεγάλου αγώνα ήταν η θυσία των δεκαπέντε μαθητών της Σχολής Ευελπίδων, που έκανε γνωστή ο «Ριζοσπάστης» στις 15 Δεκέμβρη 1944.

«Μόλις τώρα ήρθε σε φως η ηρωική πράξη 15 μαθητών της Σχολής Ευελπίδων. Οταν αι δυνάμεις του ΕΛΑΣ πολιόρκησαν τη Σχολή και άρχισαν την επίθεση, 15 Ευέλπιδες που βρίσκονταν μέσα αρνήθηκαν να πολεμήσουν κατά του λαού. Ο επικεφαλής λοχαγός τους έστησε μπρος στα πολυβόλα και τους απείλησε με εκτέλεση, αν δεν δεχτούν να πολεμήσουν. Οι ήρωες Ευέλπιδες αρνήθηκαν και πάλι. Ο Χίτης λοχαγός τους εξετέλεσε. Αλλά ο Ελληνικός λαός δε θα ξεχάσει τα ηρωικά αυτά παιδιά, που σε μια τόσο κρίσιμη για το έθνος στιγμή έκαμαν το καθήκον τους».

Ο λαός ρίχτηκε με αυτοθυσία στο στήσιμο οδοφραγμάτων και τη στελέχωση των λαϊκών οργανώσεων, τη στήριξη των λαϊκών επιτροπών, των δικτύων - δομών Υγείας κ.λπ.⁴ Στα φύλλα του «Ριζοσπάστη» παρατίθεται το έργο των λαϊκών επιτροπών όπως τα εκατοντάδες συσσίτια, το μοίρασμα τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης στις συνοικίες. Ενδεικτικά στις 21 Δεκέμβρη 1944 διαβάζουμε:

«Υστερα από της Παναθηναϊκής Επιτροπής με τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό έγιναν οι πιο κάτω διανομές για το λαό: Στο Περιστέρι μοιράστηκε αλεύρι 22,610 οκάδες, σίκαλη 7875 οκ., μπακαλάος 68 βαρέλια, κρέας 611 οκ., γάλα 90 οκ., λαχανικά διάφορα 14,415 οκ». Η καταγραφή αναφέρει αντίστοιχα και άλλες συνοικίες ενώ στη συνέχεια σημειώνει: «Οι παραπάνω διανομές έγιναν με την φροντίδα των Λαϊκών Επιτροπών από τρόφιμα που παρέδωσε ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός ή που βρέθηκαν μέσα σε διάφορες αποθήκες και λαχανόκηπους. Με φροντίδα της Παναθηναϊκής μοιράστηκαν στις 17 Δεκέμβρη στη συνοικία Γκύζη 1.920 κουτιά γάλα, 3 βαρέλια εληές και 1.000 κουτιά τσιγάρα».

Τον Γενάρη του 1945, με τη σύμπτυξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ έξω από την Αθήνα, ο «Ριζοσπάστης» συνέχισε την έκδοσή του στα Τρίκαλα, όπου μεταφέρθηκε η έδρα του ΚΚΕ και του ΕΛΑΣ. Στην Αθήνα ξανακυκλοφόρησε παράνομα τις παραμονές της Συμφωνίας της Βάρκιζας και «νόμιμα» μετά από αυτή. Μέσα σε όργιο τρομοκρατίας από την αστική τάξη, ο «Ριζοσπάστης» κυκλοφορεί νόμιμα μέχρι τις 18 Οκτώβρη 1947, οπότε ξεκινά η μακρόχρονη περίοδος παρανομίας, η οποία κράτησε 27 έτη μέχρι τη νόμιμη επανέκδοση τον Σεπτέμβρη του 1974.

Παραπομπές:

1. Δανάη Γιαννοπούλου, «Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ. Τα Δεκεμβριανά του 1944 μέσα από τον Αθηναϊκό Τύπο», εκδ. «Ασίνη», 2014 σελ. 21-22.

2. Ο.π.

3. Ο.π.

βλ. επίσης: Δημήτρης Γαρουφαλλιάς, «Κείμενα και αναμνήσεις από τον τραγικό Δεκέμβριο 1944», 1981.

4. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Β1 τόμος 1939-1949, σελ. 408.