«Η μεγαλύτερη αμοιβή μου είναι να παρακολουθεί ο κόσμος το έργο μου στις πλατείες...». Αυτό μας δήλωσε ο σκηνοθέτης Λεωνίδας Βαρδαρός με αφορμή το νέο του ντοκιμαντέρ, «4 Ικαριώτες», που ξεκίνησε το «ταξίδι» του την περασμένη βδομάδα στην Ικαρία... Ηδη σχεδιάζονται νέες προβολές στο νησί, ενώ στόχος του δημιουργού είναι να «ταξιδέψει» όσο πιο μακριά γίνεται. Αλλωστε, όπως μας ανέφερε συγκινημένος, η ταινία έχει αγκαλιαστεί από πολύ κόσμο, Ικαριώτες και μη!

«Ούλοι εμείς εφέντη», σειρά ντοκιμαντέρ «Τόποι Πολιτικής Εξορίας και Ιστορικής Μνήμης Γυάρος / Αϊ Στράτης / Ικαρία / Μακρόνησος», «100 χρόνια Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών», «Ludlow, οι Ελληνες στους Πολέμους του Ανθρακα», «Ο αντιφασιστικός αγώνας στη Μέση Ανατολή», «Γυναίκες Μαχήτριες - Η τριπλή απελευθέρωση» μέρος πρώτο, είναι μόνο μια μικρή απογραφή του σπουδαίου σκηνοθετικού έργου του αγαπημένου μας συντρόφου, Λεωνίδα Βαρδαρού.

Ο Λεωνίδας Βαρδαρός όμως δεν διακρίνεται μόνο για τη σκηνοθετική του δημιουργία. Είναι ηθοποιός με μεγάλη καριέρα στο θέατρο και το σινεμά και ακόμα μεγαλύτερη πορεία στους αγώνες των καλλιτεχνών ως πρόεδρος του ΣΕΗ και της ΠΟΘΑ, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα στους σκηνοθέτες και στην Ενωση Σκηνοθετών - Δημιουργών.

Δεκαετίες τώρα υπηρετεί την τέχνη που εξυψώνει τον άνθρωπο. Στο έργο του αποτυπώνεται ο μεγάλος δημιουργός της Ιστορίας, ο λαός. Μέχρι και τις μέρες μας τον συναντάμε ακούραστα να κινηματογραφεί με μια κάμερα στο χέρι κάθε μικρό και μεγάλο αγώνα του εργατικού - λαϊκού κινήματος. Το σπουδαιότερο όμως είναι οι μαρτυρίες των πρωταγωνιστών του. Του χρωστάμε πολλά, γιατί μέσα από την επίμονη καταγραφή του συναντηθήκαμε με πολλές γενιές αγωνιστών και τις ιστορίες τους, ψηφίδες της μεγάλης ιστορίας του τόπου μας. Ο Λεωνίδας δεν μιλάει καθόλου για τον εαυτό του, μιλάει κυρίως για τους άλλους μέσα από το έργο του. Μιλάει για το χθες, το σήμερα και το αύριο...

-- «4 Ικαριώτες», ο τίτλος του νέου ντοκιμαντέρ; Από πού προήλθε η ιδέα και γιατί διάλεξες τους συγκεκριμένους;

-- Η καταγωγή μου είναι από την Ικαρία. Εκεί γεννήθηκα και έζησα μέχρι και την εφηβεία μου. Οι εικόνες, οι άνθρωποι αλλά και ο ιδιαίτερος τρόπος ζωής έχουν βαθιά επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνομαι τον κόσμο γύρω μου.

Η Ικαρία είναι ένας φτωχός και απομονωμένος τόπος, με πλούσια όμως ιστορία αλληλεγγύης και αγωνιστικότητας. Από την εποχή που οι άνθρωποι κρύβονταν στα βουνά για να ξεφύγουν από τους πειρατές μέχρι τα χρόνια του Εμφυλίου, της εξορίας, αλλά και μετέπειτα, οι άνθρωποι επιβίωσαν βοηθώντας ο ένας τον άλλον.

Σε αυτό το πλαίσιο το ντοκιμαντέρ πραγματεύεται τις ζωές τεσσάρων συμπατριωτών μου, τεσσάρων ανθρώπων σαν κι εμάς, που άφησαν το στίγμα τους μέσω της τέχνης, της εκπαίδευσης, αλλά και του ένοπλου αγώνα για την καλυτέρευση της ζωής μας, για μια πιο δίκαιη κοινωνία.

Πιο συγκεκριμένα, έχω κινηματογραφήσει τον γυμνασιάρχη Γιάννη Τσαρνά και τον γλύπτη Νίκο Ικαρη όσο ζούσαν και έχω προσπαθήσει να συνθέσω μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων τις ζωές και το έργο του ζωγράφου Δημήτρη Πουλιανού και του αγωνιστή επαναστάτη Γιάννη Σαλλά.

-- Πώς δούλεψες;

-- Το ντοκιμαντέρ «4 Ικαριώτες» είναι αποτέλεσμα εργασίας τουλάχιστον 30 χρόνων. Ξεκίνησα να καταγράφω αυτούς τους ανθρώπους με φιλμ, καθώς ήταν πιο προσιτό την εποχή εκείνη, και συνέχισα μέχρι πρόσφατα με την καταγραφή μαρτυριών με ψηφιακά μέσα. Ημουν τυχερός που γνώρισα τους τρεις από τους τέσσερις πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ. Τον τέταρτο τον δολοφόνησαν πριν ακόμα εγώ γεννηθώ.

Ευχαριστώ όλους τους συντελεστές που συνεργαζόμαστε πολλά χρόνια και ιδιαίτερα την Θεοδοσία Γραμματικού, που έκανε το μοντάζ.

-- Αλλο ένα ντοκιμαντέρ που άπτεται των επιλογών σου, να υπηρετούν δηλαδή οι ταινίες το ζήτημα της ιστορικής μνήμης. Γιατί; Πώς μπορεί να συμβάλει η τέχνη;

-- Καταγράφω μαρτυρίες, ιστορίες απλών ανθρώπων είτε μόνος μου είτε με τη βοήθεια φίλων και συνεργατών εδώ και 40 χρόνια, σε μία χώρα που έχει επιλέξει συνειδητά να θάβει το παρελθόν, τους αγώνες αυτών των ανθρώπων και να επιβραβεύει τη συλλογική αμνησία, με σκοπό την επανάληψη των εγκλημάτων της.

Η σκεπτόμενη τέχνη είναι το εργαλείο της ανάδειξης αυτών των ιστοριών, είτε πρόκειται για συλλογικούς αγώνες για ισότητα και δικαιοσύνη είτε πρόκειται για ανθρώπους που με το ήθος τους και τη δημιουργικότητά τους συνέβαλαν στην πρόοδο αυτού του τόπου.

-- Τι δυσκολίες αντιμετωπίζεις σαν δημιουργός;

-- Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίζω είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι εκείνης της εποχής που έκαναν την υπέρβαση έχουν φύγει από τη ζωή. Παρ' όλα αυτά συνεχίζω να καταγράφω ανθρώπους, όπως έχω κάνει τα τελευταία χρόνια, και προσπαθώ να συνθέσω μέσω των ιστοριών τους μια εποχή που σημάδεψε και σημαδεύει τις ζωές μας.

Δυστυχώς η πολιτεία δεν έχει ως προτεραιότητα τη χρηματοδότηση τέτοιων θεμάτων, αλλά δεν σταματάω να κάνω αυτό που ξέρω είτε με χρηματοδότηση είτε χωρίς.

-- Γιατί έγινες σκηνοθέτης και από όλη αυτή τη διαδρομή τι είναι αυτό που ξεχωρίζεις πιο πολύ;

-- Τα ακούσματα που είχα από την παιδική και την εφηβική μου ηλικία και η μακρόχρονη ενασχόλησή μου με το θέατρο με οδήγησαν να προσπαθήσω να ζωντανέψω αυτές τις ιστορίες των αγωνιστών που έκαναν την υπέρβαση.

Ο Γιάννης Σαλλάς, ο τέταρτος από τους πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ μας, πριν τον εκτελέσουν οι εθνικόφρονες ζήτησε να εκτελέσουν μόνο αυτόν και όχι τον γιατρό που ήταν μαζί του, γιατί αυτός θα ήταν χρήσιμος για την κοινωνία. Σκότωσαν πρώτα τον γιατρό, για να το δει ο Σαλλάς και μετά τον ίδιο.

Οι ιστορίες αυτές θα με ακολουθούν όσο ζω.