ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ο Γουατεμαλανός συγγραφέας Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας μέσα σε δύο χρόνια τιμάται με το Βραβείο Ειρήνης Λένιν (1966) και με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1967) «για το ζωντανό λογοτεχνικό επίτευγμά του, βαθιά ριζωμένο στα εθνικά γνωρίσματα και στις παραδόσεις των Ινδιάνων της Λατινικής Αμερικής».

Η Σοβιετική Ενωση αναγνωρίζει στο πρόσωπό του τον εκφραστή των αγώνων του λαού του, ο «δυτικός κόσμος» αποδέχεται την ινδιάνικη ρίζα του.

Γεννημένος στην Πόλη της Γουατεμάλας, ζει και γράφει μέσα στη δίνη των ξενοκίνητων αυταρχικών καθεστώτων που διαδέχονται το ένα το άλλο, όλα τους εργαλεία κυρίως της παντοδύναμης ληστρικής αμερικανικής εταιρείας «United Fruit Company».

Πρώτος, ο οποίος τον σφραγίζει αρνητικά ήδη από τη νεότητά του, ο στυγνός δικτάτορας Μανουέλ Εστράδα Καμπρέρα (1857 - 1924). Αμέσως θα καταλάβετε το γιατί.

Ο πατέρας του, Ερνέστο Αστούριας, δικηγόρος και δικαστής, και η μητέρα του, Μαρία Ροσάλες, δασκάλα, παρακολουθούνται από την αστυνομία, επειδή ως πρόεδρος του δικαστηρίου ο Ερνέστο αθωώνει εξεγερμένους φοιτητές και τους αφήνει ελεύθερους. Η πρωτεύουσα, η μεγάλη πόλη, δεν χωράει την «αιρετική» οικογένεια: Παντού υπάρχουν μάτια και αυτιά τα οποία παρακολουθούν κάθε κίνησή τους.

Ετσι οι Αστούριας, που έχουν αποκτήσει άλλο ένα αγόρι, τον Μάρκο Αντόνιο, μαζεύουν τα πράγματά τους και για να αποφύγουν το κυνηγητό κατευθύνονται 60 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά, στη μικρή πόλη Σαλαμά της επαρχίας Βεραπάζ.

Βρισκόμαστε στο 1904 και ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του διατηρεί κτήματα με καλλιέργειες. Σε αυτά ο πεντάχρονος Μιγκέλ Ανχελ θα μυηθεί από την νταντά του, την νεαρή ιθαγενή Λόλα Ρέις, στον προκολομβιανό πολιτισμό.

Ο Γιάννης Θηβαίος, μεταφραστής του θεατρικού «Σολούνα»(εκδόσεις «Δωδώνη»), το οποίο δημοσιεύεται το 1955, σημειώνει για το περιβάλλον το οποίο καθορίζει την παιδική ηλικία του Μ. Α. Αστούριας:

«Εκεί ζούσε μια μικροαστική τάξη υπαλλήλων και εμπόρων, εκεί βρίσκονται επίσης τα μαγαζιά των Γερμανών που πούλαγαν γεωργικά εργαλεία και χάμουρα για τα άλογα τον καιρό που δεν εμπορεύονταν το στάρι.

Ο Μιγκέλ περνώντας από τις λαϊκές συνοικίες παρατηρούσε την ύπαιθρο που απλωνόταν μπροστά του, με καλαμποχώραφα και τα κοπάδια τα άλογα. Ο Γκαβίνο Γκόμεζ (σ.σ. ο παππούς του), που επέβλεπε τα κτήματά του, έπαιρνε μαζί του το παιδί σ' ένα μικρό άλογο.

Αλλες φορές ένας Ινδιάνος τον μετέφερε στα καπούλια του δικού του ζώου. Ετσι, καθώς πέρναγε ο καιρός, η αγροτική ζωή, με τις τελετουργίες της, τις συνήθειές της, τα έθιμά της, τις δοξασίες της, ξετυλιγόταν μπροστά στο παιδί, που δεν καταλάβαινε αυτό που βλέπανε τα μάτια του, αλλά καταχωρούσε μέσα του σκηνές που αργότερα θα τις κατέγραφε δίνοντάς του ρομαντικές διαστάσεις».

Ο,τι κι αν εννοεί το κυρίαρχο σύστημα της Δύσης, βλέποντας τον εαυτό της στον καθρέφτη του ρομαντισμού, έστω και ενός ξεθυμασμένου κινήματος που κατάντησε να ωραιοποιεί τη δυστυχία και την εξαθλίωση, πάντα βρίσκει απέναντί της ταξικά συνειδητοποιημένους συγγραφείς και καλλιτέχνες.

Και αυτών τα λόγια και τα έργα δεν προορίζονται προς θυσία στη βιομηχανία του θεάματος, που αδηφάγα τρέφεται από τις νέες τάσεις και τα πρωτοπόρα κινήματα, για να τα θάψει μία ώρα αρχύτερα σε ιδιωτικές συλλογές και σε απονεκρωμένα μουσεία.

Ο Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας θησαυρίζει από την παιδική ηλικία, κατά την οποία όλα είναι χωρίς συνείδηση, εικόνες από καταπονημένους αγρότες που καθημερινά γίνονται θύματα εκμετάλλευσης από έναν αναχρονιστικό φεουδαρχικό μηχανισμό. Και αυτός ο μηχανισμός, που κινείται με την υποστήριξη των ξένων δυνάμεων, καταπιέζει, εξαθλιώνει και εξοντώνει τους εργάτες γης.

Σε αυτές τις εναργείς εικόνες των χωρικών χρωστάει τη συνειδητή επιλογή του να μιλήσει γι' αυτούς, τους χωρίς αύριο, στο σύνολό του έργου του: Με ποιήματα, με πεζά, με θεατρικά έργα, με μεταφράσεις έργων των Μάγια.

Στη Σαλαμά διαβάζει κι όλο διαβάζει, μα η ανάγνωση δεν είναι μια εργαλειακή σχέση με τη γνώση. Η γλώσσα εκπέμπει τις ηχητικές εκρήξεις των γραμμάτων, που γίνονται συλλαβές και μετά λέξεις, οι οποίες πέρα από το νόημά τους υπέρ της επικοινωνίας δίνουν φτερά σε έναν λόγο παρηγοριάς των καταπιεσμένων.

Το 1907 η οικογένεια Αστούριας επιστρέφει στην πρωτεύουσα, όπου ο Μιγκέλ Ανχελ τελειώνει το Εθνικό Λύκειο Αρρένων. Το 1916 περνάει την πύλη της Ιατρικής Σχολής, αλλά το μάθημα της ανατομίας είναι ματωμένο παλούκι στο μάτι του 17χρονου φοιτητή. Την επόμενη χρονιά αλλάζει επιστημονική ρότα και ακολουθεί μια άλλη σπουδή, αυτής της Νομικής, στο Πανεπιστήμιο Σαν Κάρλος.

Η φοιτητική ζωή του σφραγίζεται από τους αγώνες του εναντίον του δικτάτορα Καμπρέρα, επιλογή την οποία πληρώνει με σύλληψη και φυλάκιση στις 15 Απρίλη 1920. Πλέον έχει χαράξει την πορεία του, χωρίς επιστροφή, πάντα στο πλευρό του λαού της Γουατεμάλας, χωρίς δεύτερες σκέψεις, παλινωδίες και υποχωρήσεις.

Αυτό το ανυπότακτο πνεύμα το εκφράζει στη διδακτορική διατριβή του «Το κοινωνικό πρόβλημα των Ινδιάνων» («El problema social del Indio», 1921), για την οποία βραβεύεται με χρυσό μετάλλιο. Πρόκειται για ένα σκληρό επιστημονικό έργο, στο οποίο δεν μασάει τα λόγια του, δεν ωραιοποιεί καταστάσεις και ξεσκεπάζει τις άθλιες συνθήκες για τους γηγενείς.

Ο 22χρονος Αστούριας εκβάλλει κραυγή διαμαρτυρίας, συντάσσει ένα εγερτήριο για τις αποκοιμισμένες από την εξουσία συνειδήσεις. Γιατί εκτιμά ότι η αποδόμηση του τρόπου ζωής των αυτοχθόνων οφείλεται κατά κύριο λόγο στον δυτικό πολιτισμό, με τα χριστιανικά σύμβολά του, τα οποία επέβαλαν οι Ισπανοί κατακτητές στη Γουατεμάλα.

Προτείνει, λοιπόν, να απαγορευτούν οι πρώιμοι γάμοι, να μειωθούν οι ώρες δουλειάς σε οκτώ και να βελτιωθεί η διατροφή των ρημαγμένων, όχι μόνο με αύξηση της ποσότητας αλλά και με προσοχή ως προς την ποιότητα.

Την ίδια χρονιά επισκέπτεται το Μεξικό για να πάρει μέρος σε διεθνές Συνέδριο Φοιτητών, όπου μελετά το παράδειγμα της δεκάχρονης μεξικανικής επανάστασης. Στο μεταξύ, αυτό το «μαμούνι» της συγγραφής δεν αφήνει μέρα χωρίς να πιάσει το χαρτί και να το μαυρίσει με κείμενα του.

Σημείωση: Το αφιέρωμα στον Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας θα συνεχιστεί το Σαββατοκύριακο 10 - 11 Αυγούστου, καθώς θα προηγηθεί πλατιά αναφορά στον λαϊκό βάρδο της Κρήτης, Μιχάλη Σταυρακάκη - Νιδιώτη (1928-2000).

ΥΓ. Ο γλύπτης Δημήτρης Δήμου τιτλοφορεί το εικαστικό ημερολόγιό του, που συνοδεύεται από δικά του ποιήματα, «Σηματωροί προστάζουν μέτρο στους καιρούς» (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»). Ο 49χρονος δημιουργός αποδίδει έργο εκτός των αθηναϊκών δρώμενων. Εχει επιλέξει τη Θήβα ως τόπο καλλιτεχνίας, γιατί τα σήματα της Μνήμης αποστέλλονται αισιόδοξα προς το μέλλον, με τη συνείδηση των παροντικών προς λύση προβλημάτων. Ανήκει στους αλύγιστους, σε αυτούς οι οποίοι στέκονται όρθιοι και βαδίζουν τον ίσιο δρόμο της Ιστορίας, πάντα στο πλευρό των κατατρεγμένων και των καταπιεσμένων.