(Εβδομο μέρος)

Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, η στήλη ήταν αφιερωμένη στο επιστημονικό έργο του καθηγητή Βοτανικής Δημητρίου Σ. Καββάδα, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στην απηνή δίωξη αυτού και άλλων έξι συναδέλφων του από την επιστημονική κοινότητα (1946), γιατί είχαν δώσει αγώνες στην πρώτη γραμμή με το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ.

Από την πρώτη μέρα της ίδρυσης του ΕΑΜ συντάσσεται στις τάξεις του και καθότι λαοφιλής στις φοιτήτριες και στους φοιτητές του, στις αρχές Μάη του 1943, σε ηλικία 50 ετών, εκλέγεται τιμής ένεκεν πρόεδρος της ΕΠΟΝ Μακεδονίας - Θράκης, με δύο πεδία δράσης: Τη Θεσσαλονίκη και το Πανεπιστήμιό της.

Η διάσκεψη για την ίδρυση της ΕΠΟΝ Μακεδονίας - Θράκης πραγματοποιείται από 24 στελέχη της ΟΚΝΕ, σ' ένα σπίτι στην Καλαμαριά. Ανάμεσά τους παραβρίσκονται οι Λευτέρης Ελευθερίου (1915 - 1997), Μπάμπης Δρακόπουλος (1917 - 1991) και Ηλέκτρα Αποστόλου (1912 - 1944), ικανά στελέχη και με εμπειρία στην παράνομη δράση, τα οποία στέλνονται από την Αθήνα αποκλειστικά μ' αυτόν τον σκοπό.

Λίγους μήνες μετά, κυκλοφορεί η εφημερίδα «Ελεύθερα Νιάτα», το δημοσιογραφικό όργανό της, ενώ συνεχίζεται η έκδοση της «Ελευθερίας», προπαγανδιστικού και διαφωτιστικού της ομώνυμης αντιστασιακής οργάνωσης - ιδρύεται στις 16 Μάη 1941, με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ.

Γύρω απ' αυτή συσπειρώνονται σπουδαστές και σπουδάστριες, με υπεύθυνη την φιλόλογο Μαρία Βάρκα, η οποία μόλις έχει επιστρέψει από την εξορία, μέλος της Σπουδάζουσας Θεσσαλονίκης της ΟΚΝΕ.

Μέσα στους κόλπους του Πανεπιστημίου αναπτύσσεται το αντιστασιακό φοιτητικό κίνημα γύρω από την ΕΠΟΝίτικη «Φοιτητική Λέσχη», με πρωτοπόρους στην οργάνωση τους κομμουνιστές. Από τα ίδια σωθικά και με τα ίδια υλικά, ιδρύεται, τον Αύγουστο του 1943, ο Εκπολιτιστικός Ομιλος Πανεπιστημίου, γνωστός με τα αρχικά Ε.Ο.Π., ο οποίος συστηματοποιεί την προηγούμενη δράση της ΕΠΟΝ σε αθλητικά σωματεία (π.χ. στον ΠΑΟΚ και στη ΜΕΝΤ), σε συσσίτια, σε πολιτιστικές εκδηλώσεις (π.χ. με τη Φιλαρμονική του δήμου και το Λύκειο Ελληνίδων), σε εορταστικές εκδηλώσεις (π.χ. στον «Οίκο του Φοιτητή», στη «Σχολή Ευκλείδη»).

Η δράση του έχει τον χαρακτήρα νόμιμου σωματείου, με την άδεια των πανεπιστημιακών αρχών, την έγκριση του γενικού διοικητή Μακεδονίας Βασίλη Σιμωνίδη και την τυπική αναγνώρισή του από τις γερμανικές αρχές, αποσκοπώντας στην καταπολέμηση «του σωματικού και ψυχικού εκφυλισμού της νεολαίας».

Πολύτιμη η μαρτυρία του τότε 23χρονου Σερραίου κομμουνιστή φοιτητή της Νομικής, ενταγμένου στην ΕΠΟΝ, και μετέπειτα μαχόμενου δικηγόρου, συγγραφέα και ιστορικού Γιώργου Καφταντζή (1920 - 1998):

«Μια δεύτερη σοβαρή δουλειά ήταν να βρούμε τους καθηγητές που θα αναλάβαιναν να διοικήσουν επίσημα τον ΕΟΠ. Πρώτο καθηγητή που επισκεφθήκαμε ένα βράδυ στο σπίτι του τρεις άνθρωποι ο Ελευθερίου, ο Λεόντιος (σ.σ. Τριανταφυλλίδης) και γω, ήταν ο Καββάδας... Εμενε τότε στην οδό Πολωνίας, κοντά στο σπίτι του καθηγητή Χ. Θεοδωρίδη.

»Ο καθηγητής ήταν οργανωμένος στο ΕΑΜ και κείνη τη βραδιά τον πείσαμε να αναλάβει μονάχα τον ΕΟΠ. Εγραψε μάλιστα και το κύριο άρθρο του ''Ξεκινήματος'' που ήταν ένα αισιόδοξο κήρυγμα γεμάτο καλυμμένες παραινέσεις και αγωνιστικότητα» (βλ. «Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης τον καιρό της Κατοχής», εκδόσεις «Επίκεντρο», τρίτη έκδοση, Θεσσαλονίκη, 2008).

Το πρώτο τεύχος του περιοδικού «Ξεκίνημα», με αρχισυντάκτη τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη (1925 - 2005), κυκλοφορεί στις 13 Φλεβάρη 1944 - τυπώνονται δώδεκα τεύχη μέχρι και τον Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς. Ανοίγει με το κείμενο - χαιρετισμό «Σαν πρόλογος» του καθηγητή Δημητρίου Καββάδα:

«Ο Εκπολιτιστικός Ομιλος του Πανεπιστημίου μας στην επιθυμία του να μεταδώσει σ' όσο το δυνατό πιο πλατύ κύκλο τις μορφωτικές και καλλιτεχνικές του επιδιώξεις και έτσι να συμβάλει στην εξύψωση του καλλιτεχνικού έργου και γενικώτερα του μορφωτικού επιπέδου του ελληνικού λαού και στην τόνωση του πατριωτικού φρονήματος, αποφάσισε να εκδώσει το 15νθήμερο αυτό περιοδικό. Είναι κι αυτό μαζύ με όλη την άλλη αξιέπαινη δράση που μας παρουσίασε τώρα ο ΕΟΠ, με την έκθεση ζωγραφικής και γλυπτικής, με τα καλλιτεχνικά του ''ρεσιτάλ'' απαγγελίας, ορχήστρας και χορωδίας, ένα παραπάνω σημάδι που δείχνει ολοφάνερα την ψυχική και πνευματική δύναμη που έχει η σπουδάζουσα ελληνική νεολαία. Ο τίτλος που έδωκε στο περιοδικό αυτό είναι ''Ξεκίνημα''. Κι αλήθεια η δράση του Εκπολιτιστικού Ομίλου του Πανεπιστημίου μας είναι ένα καινούριο ξεκίνημα πάνω στον εκπολιτιστικό και προοδευτικό δρόμο που χάραξε στη φυλή μας η παλιά εκπολιτιστική της παράδοση, σαν όλα τα ξεκινήματα που έκανεν ο ελληνικός λαός σε κάθε άθελό του σταμάτημα».

Και η τελευταία παράγραφος:

«Δεν πρέπει και δεν πρόκειται ο ελληνισμός που θα επιζήσει μεταπολεμικά να μην έχει κανένα ψυχικό και ηθικό περιεχόμενο παρά μόνο την ικανότητα για την αυτοσυντήρηση του ατόμου που μοιραία οδηγεί στην εκφυλιστική προσαρμογή, μα πρέπει να καταβληθή κάθε προσπάθεια για να αποχτήσει τα απαραίτητα ψυχικά, ηθικά και πνευματικά εφόδια που θα του επιτρέψουνε ν' αντιδράσει στην προσαρμογή σε κάθε επιζήμια για τον ελληνικό λαό επίδραση».

ΥΓ: Ρένα Κουμιώτη, το εργατοκόριτσο: Οι γονείς της πρόσφυγες. Γεννιέται στη Νέα Ιωνία και δεν θ' αργήσει να μετοικήσει στη Δραπετσώνα κι από εκεί στην Κοκκινιά. Ορφανή από μητέρα, κι ενώ ακόμη είναι ανήλικη, εργάζεται ως κορδελιάστρα. Ο βιοπορισμός δεν την αφήνει να ζήσει την παιδική ηλικία της και την οδηγεί σε τυπογραφείο και ακολούθως σε υποδηματοποιείο. Στα δεκατρία και μισό την βρίσκουμε βοηθητική νοσοκόμα στην Κλινική του Περδίκη επί της Πέτρου Ράλλη. Πριν από την εφηβεία της, μπαίνει ως εργάτρια στο καπνεργοστάσιο του Παπαστράτου για μία πενταετία. Η φωνή της ως ηχώ που ανεβοκατεβαίνει στις ψηλοτάβανες αίθουσες των βιοτεχνιών και των εργοστασίων, γι' αυτό είναι αξιοπρεπώς λυπημένη. Μέταλλο υγρό από τις νύχτες και τα πρωινά των εργατικών συνοικιών.