Την Τρίτη 5/7 ολοκληρώθηκαν στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ οι εκδηλώσεις παρουσίασης των καλλιτεχνικών μαθημάτων της χρονιάς που μας πέρασε. Οι εκδηλώσεις αυτές περιλάμβαναν ένα πλούσιο πρόγραμμα σε όλα σχεδόν τα είδη της Τέχνης, με επίκεντρο τον κύκλο μαθημάτων που οι νεολαίοι κομμουνιστές έχουν οργανώσει μέσα στη χρονιά, προσπαθώντας να συνδυάσουν την αγάπη προς την καλλιτεχνική δημιουργία με τη μόρφωση και τη σπουδή. Οι κεντρικές εκδηλώσεις ξεδιπλώθηκαν στους μήνες Μάη και Ιούνη, με επίκεντρο τον κινηματογράφο, τον χορό και τη μουσική. Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν ένα πολυήμερο αφιέρωμα στον λατινοαμερικάνικο και κουβανικό κινηματογράφο, θεατρική παράσταση με τίτλο «Ελευθερία - μια παράσταση ενάντια στην καταπίεση», ένα τριήμερο φεστιβάλ χορού με τίτλο «Ολοι του κόσμου οι λαοί...» και οι εκδηλώσεις ολοκληρώθηκαν με ένα μουσικό αφιέρωμα στο μικρασιάτικο τραγούδι, με τίτλο «Ενα χρόνο ζεις ειρήνη και 30 στη φωτιά».

Το καινούριο ποιοτικό στοιχείο που αναδείχθηκε από αυτές τις εκδηλώσεις ήταν η προσπάθεια να συνδυαστεί η σοβαρή και συλλογική δουλειά που εξελίσσεται στο πλαίσιο των μαθημάτων που διενεργεί το Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ, μέσα από την εθελοντική προσφορά δασκάλων και καλλιτεχνών, με τα ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία που συνοδεύουν κάθε είδος Τέχνης, διαχρονικά και διαλεκτικά. Ετσι, μέλη του Κόμματος και της ΚΝΕ, μαζί με φίλους, δασκάλους και μαθητές, δουλέψαμε συλλογικά, μελετήσαμε, προκειμένου να απαντηθούν ερωτήματα όπως το πώς καθορίζει το περιεχόμενο τελικά κάθε καλλιτεχνική μορφή, πώς η μορφή αντίστροφα επιδρά και αναδεικνύει ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο. Παιδέψαμε αρκετά τα κείμενα των παρουσιάσεων κάθε εκδήλωσης, με τελικό στόχο να αναδείξουμε μέσα από παραδείγματα το πώς η Τέχνη, όντας ένα μη αυτόνομο πεδίο, μπορεί, υπό προϋποθέσεις κοινωνικές, να συμβάλει στη δόμηση της ταξικής συνείδησης, στη γνώση και ερμηνεία του κόσμου.

Ετσι, για παράδειγμα, στο αφιέρωμα στον λατινοαμερικάνικο και κουβανικό κινηματογράφο επιχειρήθηκε να συνδυαστούν οι προβληματισμοί κάθε ταινίας που προβλήθηκε με την Ιστορία και τους αγώνες του εργατικού και λαϊκού κινήματος κάθε χώρας, να τοποθετηθούν οι ταινίες στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής τους. Επιδιώξαμε να καταλήξουμε σε συμπεράσματα για τη μορφή και το περιεχόμενο των ταινιών, δεμένα με τις εξελίξεις στο επίπεδο της ταξικής πάλης σε κάθε χώρα και χρονική περίοδο, με τη μορφή που έπαιρνε κάθε φορά η αστική εξουσία στο επίπεδο της πολιτικής διακυβέρνησης, με τις εύθραυστες ισορροπίες που διαμορφώνονταν σε κάθε φάση μεταξύ των ιμπεριαλιστικών κρατών. Διερευνήσαμε τις επιδράσεις των άλλων χωρών και της διεθνιστικής αλληλεγγύης μεταξύ των λαών στον κινηματογράφο, και ιδιαίτερα, την καθοριστική συμβολή της Σοβιετικής Ενωσης, ως χώρας που οικοδομούσε τον σοσιαλισμό και είχε να αναδείξει λαμπρά παραδείγματα μιας νέας κινηματογραφικής παράδοσης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε το γεγονός της μεταστροφής του κουβανικού κινηματογράφου από το να αποτελεί μια ευτελή σε έναν βαθμό, λόγω και της έλλειψης των παραγωγικών μέσων, αντιγραφή του αμερικάνικου Hollywood προς την προσπάθεια αποτύπωσης της ιστορικής αλήθειας, των μεγάλων κοινωνικών ζητημάτων, των δυσκολιών αλλά και των δυνατοτήτων που αντιμετώπιζε πλέον η σοσιαλιστική οικοδόμηση στην Κούβα. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε στη σχετική εκδήλωση, από τις πρώτες μέρες της νίκης, η νέα επαναστατική κυβέρνηση πήρε μία σειρά από πρωτοβουλίες. Ηδη είχε δημιουργηθεί ένα κινηματογραφικό τμήμα εντός του Τμήματος Πολιτισμού του επαναστατικού στρατού, που προσανατολιζόταν στην παραγωγή ντοκιμαντέρ, όπως το «Αυτή η γη είναι δική μας» από τον σκηνοθέτη Alea, και «Η κατοικία» από τον Julio Garcia Espinosa. Το τμήμα αυτό αποτέλεσε τον πρόγονο αυτού που αποκαλέστηκε αργότερα «Κουβανικό Ινστιτούτο της Τέχνης και της Βιομηχανίας του Κινηματογράφου». Στα πρώτα βήματα της Κούβας στη σοσιαλιστική οικοδόμηση καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε η επίδραση και η βοήθεια της ΕΣΣΔ. Ιδιαίτερα ενσωματώθηκε η πείρα της ΕΣΣΔ σε σχέση με τον ρόλο του σινεμά στη διαπαιδαγώγηση της συνείδησης της κοινωνίας, ιεραρχήθηκε συνολικά η καθολική πρόσβαση του λαού στον Πολιτισμό. Με όχημα το Κουβανικό Ινστιτούτο, ξεπήδησαν μια σειρά από καινοτομίες στον αγώνα των επαναστατών για πολύπλευρη μόρφωση, ενημέρωση και καλλιέργεια του λαού με γνώμονα τα ιδανικά της Επανάστασης, προσπάθεια που απλώθηκε σε όλη την Κούβα. Μέχρι το 1961, το Κουβανικό Ινστιτούτο είχε πάρει πολύ επιτυχημένες πρωτοβουλίες, όπως το Cuban Cinemateque και το Cine-movile (κινητός κινηματογράφος). Αλλες καινοτομίες σε εκείνα τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης περιελάμβαναν την ανάπτυξη των οπτικοακουστικών μέσων για την ευρεία ενημέρωση του λαού, ενώ ιδρύθηκε και τμήμα οπτικοακουστικών τεχνών στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας, όπου φιλοτεχνήθηκε ένα πλήθος εκπαιδευτικών ταινιών.

Οι Κουβανοί κινηματογραφιστές βρήκαν μια ποικιλία νέων αισθητικών προσεγγίσεων εμπνευσμένων από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό του σοβιετικού κινηματογράφου, τη γαλλική νουβέλ βαγκ και τον ιταλικό νεορεαλισμό. Συνθέτοντας ένα στιλ ντοκιμαντέρ με ταινίες μυθοπλασίας, δημιούργησαν χαρακτήρες που αντανακλούσαν τους προβληματισμούς των πραγματικών λαϊκών ανθρώπων, τα συναισθήματά τους, τους τρόπους αποτύπωσης της οικοδόμησης των νέων σχέσεων στην κοινωνία και στη ζωή τους.

Το αφιέρωμα στον κουβανικό κινηματογράφο πλαισιώθηκε από μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για την Ιστορία και τις διεθνείς εξελίξεις των χωρών της Λατινικής Αμερικής. Η συζήτηση αυτή τελείωσε με το αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα: «Οι προβολείς του σινεμά μπορούν να φωτίσουν ότι αυτό που ζούμε αλλάζει, πως υπάρχει κάτι άλλο το οποίο είναι εφικτό, ρεαλιστικό και αναγκαίο, αυτό για το οποίο αγωνιζόμαστε το ΚΚΕ και η ΚΝΕ, ο σοσιαλισμός - κομμουνισμός».

Αντίστοιχη προσπάθεια έγινε και με το τριήμερο αφιέρωμα στους χορούς του κόσμου τριών διαφορετικών ηπείρων. Επιχειρήσαμε να ανιχνεύσουμε τις κοινές ρίζες των χορών αυτών, που εντοπίζονται στα κοινά στοιχεία της λαϊκής οργάνωσης της ζωής, στον κοινό τρόπο έκφρασης του μόχθου και της ελπίδας των απλών ανθρώπων. Δάσκαλοι και μαθητές των χορών από τη Λατινική Αμερική, από την Ευρώπη, ειδικά τα Βαλκάνια, από την Αφρική, μέσα από τη μελέτη και την ανταλλαγή σκέψεων, καταλήξαμε ότι η κινησιολογία και οι ρυθμοί κάθε χορού είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις μορφές που παίρνει ο καθημερινός μόχθος των λαών, στη δουλειά, στα έθιμα, στην ξεκούραση, στους αγώνες.

Είναι χαρακτηριστικό πως οι σύγχρονοι λατινικοί χοροί, τους οποίους το καπιταλιστικό σύστημα, στο πλαίσιο της εμπορευματοποίησης και της ιδεολογικής καπήλευσης της Τέχνης, έχει σήμερα αναγάγει σε πανάκριβο θέαμα για λίγους, έχουν ωστόσο την αφετηρία τους στην οργάνωση ζωής των σκλάβων της Λατινικής Αμερικής, στις κινήσεις και χειρονομίες του μόχθου και του καταναγκασμού, που μετά μετέφεραν στην υποτυπώδη διασκέδασή τους, στις δοξασίες τους, στις παραδόσεις τους. Αντίστοιχα, οι αφρικάνικοι χοροί μιμούνται σε μεγάλο βαθμό και αναπαράγουν τις κινήσεις της αγροτικής δουλειάς, αναπαριστούν εικόνες της δύσκολης πραγματικότητας των Αφρικανών διαχρονικά, μέσα από τη δυνατότητα που έχει η Τέχνη να εξοικειώνει και να εξευμενίζει τα βάσανα και τις κακουχίες του λαού. Τις ίδιες ρίζες εντοπίσαμε και στους δικούς μας παραδοσιακούς και βαλκανικούς χορούς.

Κόντρα στην προσπάθεια να αισθητικοποιηθούν αυτοί οι χοροί και να απογυμνωθούν από το στοιχείο της συλλογικότητας, της συναδέλφωσης των ανθρώπων, που αντικειμενικά έχουν, δώσαμε έμφαση στο να αποδοθεί το παραδοσιακό στοιχείο ιδωμένο από τη σύγχρονη ματιά του λαού, που το αναβιώνει και το αναπαράγει στη ήθη και έθιμα της πόλης και της υπαίθρου, το ξαναζωντανεύει όχι ως μουσειακό ξεπερασμένο είδος, αλλά ως μια ενεργή παράδοση. Μέσα από τους βαλκανικούς χορούς ξεπηδά η ανάγκη ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, το ενοποιητικό στοιχείο της κοινής τους μοίρας και ιστορίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα από τους χορούς των Βαλκανίων αναδεικνύεται ξεκάθαρα ότι οι λαοί δεν έχουν τίποτα να χωρίσουν χτες, σήμερα και αύριο.

Η εκδήλωση για τα τραγούδια της Μικρασιατικής Καταστροφής ανέδειξε με τη σειρά της ότι ο ξεριζωμός και ο πόλεμος πάντα θα τραγουδιούνται μαζί με τη δίψα για ειρήνη, για ευημερία, ενάντια στις αιτίες που γεννούν τους ιμπεριαλιστικούς σήμερα πολέμους. Το τραγούδι, με έναν αυθόρμητο τρόπο, εκφράζει ένα επίπεδο της λαϊκής συνειδητότητας που μπορεί ακόμα να μην έχει εκφραστεί πολιτικά, να μην έχει πάρει συγκεκριμένη μορφή διεκδίκησης και οργάνωσης. Είναι ακόμα στα σπάργανά του. Ομως, όταν ο στίχος περιγράφει «Σε ποια πέτρα, σε ποιο χώμα, να ριζώσεις τώρα πια, κι απ' το θάνατο ακόμα, πιο σκληρή είναι η προσφυγιά», φανερώνεται η δυνατότητα του ανθρώπου να συμφιλιωθεί με τον φυσικό θάνατο, αλλά όχι με τις κακουχίες που γεννά η εκμετάλλευση και ο πόλεμος. Το τραγούδι, ο χορός μεταφέρονται μαζί με τον ξεριζωμένο, μπορούν ακόμα να γίνουν ιστορικά τεκμήρια της ζωής και της βιοπάλης, των αγώνων του λαού.

Η μελέτη των μικρασιατικών τραγουδιών, η ταξινόμησή τους, μας βοήθησαν να υιοθετήσουμε μια μεθοδολογία για την ερμηνεία της ίδιας της Μικρασιατικής Καταστροφής, της ζωής των προσφύγων πριν και μετά τον ξεριζωμό. Μας βοήθησε να αναλύσουμε πώς οι αντικειμενικοί όροι της ζωής επιδρούν σε αυτό που αποκαλούμε «εποικοδόμημα», μέρος του οποίου είναι η κουλτούρα και η παράδοση κάθε λαού. Σε αυτήν την κατεύθυνση, είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που αλλάζουν οι μικρασιατικοί ρυθμοί και οι κινήσεις, το είδος της μουσικής, από τα βαλσάκια και τις καντάδες στον αμανέ και τελικά στο κράμα εκείνο που μορφοποίησε το ρεμπέτικο. Το «αστικό λαϊκό τραγούδι» της Σμύρνης, όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία, εννοώντας το τραγούδι που είναι ήδη εμπλουτισμένο με στοιχεία ενός αναπτυγμένου επιπέδου ζωής και κουλτούρας, μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και συγχωνεύτηκε πλέον με το ελληνικό στοιχείο, τροφοδοτώντας το με νέα στοιχεία. Εγινε όμως πιο λυπητερό, πιο μακρόσυρτο, εξέφρασε το νέο περιεχόμενο του ξεριζωμού, τραγουδήθηκε συχνά σε δύο γλώσσες, στην τούρκικη και στην ελληνική. Ακόμα και ο έρωτας, μετά τον ξεριζωμό, είχε άλλη ποιότητα και βάρος από ό,τι πίσω στην πατρίδα. Τρανή απόδειξη ότι όλες τις εκφράσεις της ανθρώπινης ζωής τις διαπερνούν καθοριστικά οι αντικειμενικές συνθήκες, τις μετασχηματίζουν διαλεκτικά. Από όλο αυτό το υλικό που μαζέψαμε αναδείχθηκε ότι η μουσική, ο χορός είναι από τις πιο ζωντανές αποδείξεις των δεινών των προσφύγων της Μικρασίας.

Ο τρόπος δουλειάς που κατακτήθηκε φέτος στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ είναι παρακαταθήκη και εχέγγυο για βαθύτερη κατανόηση της σχέσης Τέχνης και ζωής. Κυρίως, φώτισε μονοπάτια ώστε η Τέχνη, σε ένα πλαίσιο όπου κριτήριο δεν είναι το κέρδος, να μπορεί να αφομοιώνεται, με ώριμο και διαλεκτικό τρόπο, από την ίδια την κοινωνία, αλλά και ταυτόχρονα να τη μεταπλάθει, να της αφαιρεί το περιττό βάρος, να τη γεμίζει με αισιοδοξία και αληθινή, λαογέννητη ομορφιά.