Μια δέσμη προτάσεων που - πατάει πάνω και - διευρύνει τις διαφορετικές ταχύτητες των ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης, υπηρετώντας ταυτόχρονα την ενίσχυση της ιδιωτικο-οικονομικής λειτουργίας των ΑΕΙ, ήταν το σχέδιο για τα πανεπιστήμια που παρουσίασε την περασμένη βδομάδα η σχετική επιτροπή που στήθηκε με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκη. Πρόκειται για ένα σχέδιο που κινείται στο ίδιο πλαίσιο της πολιτικής που ασκείται τις τελευταίες δεκαετίες στα πανεπιστήμια, από όλες τις κυβερνήσεις που έχουν περάσει και που τα αποτελέσματά της είναι ήδη φανερά.

Η παρέμβαση του Ιδρύματος Μποδοσάκη έρχεται σε μια περίοδο που η κυβέρνηση ετοιμάζει νέο νόμο - πλαίσιο για τα ΑΕΙ και στο περιεχόμενό της συνδυάζεται τόσο με το σχέδιο Πισσαρίδη, που αποτελεί «μπούσουλα» για την κυβερνητική πολιτική σε μια σειρά τομείς, όσο και με τη συζήτηση που γίνεται αυτή την περίοδο στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής για τα πανεπιστήμια. Μεταξύ των τριών αυτών δράσεων υπάρχουν πολλά κοινά σημεία, που θα φωτιστούν καλύτερα το επόμενο διάστημα, όσο η κυβέρνηση θα «ανοίγει τα χαρτιά της» αναφορικά με τον νέο νόμο - πλαίσιο. Παράλληλα, συνδυάζονται με προτάσεις και σχέδια που είτε έχουν παρουσιάσει είτε υλοποιούν ήδη φορείς του επιχειρηματικού κόσμου (ΣΕΒ, ΙΟΒΕ κ.λπ.) για τα πανεπιστήμια (βλέπε «Ριζοσπάστης» 20/11/21, σελ. 23), αλλά και με νομοθετικές πρωτοβουλίες που ήδη υλοποιεί η κυβέρνηση (π.χ. νομοσχέδιο για το πλαίσιο των spin off, σύνδεση της χρηματοδότησης με την «αξιολόγηση» κ.ά.).

Η βασική αρχή από την οποία εκκινούν όλα αυτά τα σχέδια και δράσεις είναι η μεγαλύτερη σύνδεση των πανεπιστημίων με την αγορά. Βέβαια, κοινή τους διαπίστωση είναι ότι σε αυτόν τον τομέα τα τελευταία χρόνια έχουν ήδη γίνει σημαντικά βήματα. Ομως θέλουν να διευκολύνουν και να ενισχύσουν περισσότερο αυτή την κατεύθυνση.

Μάλιστα, στην επιχειρηματολογία που επιστρατεύεται μιλούν για το «χάσμα δεξιοτήτων» μεταξύ αυτών που παρέχουν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στους αποφοίτους και αυτών που ζητάει η αγορά, και καλλιεργούν έτσι προσδοκίες ότι τάχα η μεγαλύτερη σύνδεση ιδρυμάτων - αγοράς θα λύσει το πρόβλημα της απορρόφησης των αποφοίτων. Δεν έχουν απαντήσει όμως ποτέ γιατί τόσα χρόνια που τα ΑΕΙ κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση, δεν έχει βελτιωθεί τίποτα για τους αποφοίτους τους.

Εισαγωγικά η επιτροπή του Ιδρύματος Μποδοσάκη ξεκαθαρίζει ότι η δέσμη προτάσεων αφορά τα δημόσια πανεπιστήμια, όμως αυτό... «δεν σημαίνει πως είμαστε αντίθετοι με την ίδρυση ιδιωτικών/μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων. Κάτι τέτοιο μπορεί να προσδώσει δυναμισμό στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και να συμβάλει σε μια δυναμική εκσυγχρονισμού των δημόσιων πανεπιστημίων (π.χ. προβάλλοντας πρότυπα ευέλικτης διοίκησης)», όπως σημειώνουν.

Σ' αυτό το πλαίσιο οι προτάσεις τους αφορούν μια σειρά μέτρα για τη διοίκηση των ιδρυμάτων, το προσωπικό τους και τη διευκόλυνση της επιχειρηματικής λειτουργίας τους και παράλληλα καταπιάνονται με το πλαίσιο των σπουδών και των πτυχίων, στοχεύοντας στην ευελιξία και τη δημιουργία αποφοίτων πολλών ταχυτήτων.

Για τη διευκόλυνση της επιχειρηματικής λειτουργίας και της σύνδεσης των ιδρυμάτων με την αγορά, ξεχωρίζουν τον κομβικό ρόλο της διοίκησης των ιδρυμάτων, προτάσσοντας το μοντέλο της «επαγγελματικής διοίκησης» (management) και διαχωρίζοντας τη διοίκηση από τις ακαδημαϊκές υποθέσεις, τις οποίες εναποθέτουν κυρίως στη Σύγκλητο. «Δίχως ποιοτική διοίκηση, οποιαδήποτε άλλη ενέργεια (π.χ. περισσότερο προσωπικό, αυξημένη χρηματοδότηση κ.λπ.) κινδυνεύει να πέσει στο κενό», λέει χαρακτηριστικά η Επιτροπή του Ιδρύματος Μποδοσάκη.

Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η επαναφορά των Συμβουλίων Διοίκησης, τα οποία με τον νόμο Διαμαντοπούλου στόχευαν ακριβώς στην αμεσότερη σύνδεση ιδρυμάτων - επιχειρήσεων, ενώ ακόμα και η κατάργησή τους από τον ΣΥΡΙΖΑ έγινε με το επιχείρημα ότι δεν επιτέλεσαν στην πράξη αυτόν τον ρόλο.

Ετσι, η επιτροπή του Ιδρύματος Μποδοσάκη προτείνει ο πρύτανης να έχει ρόλο εκτελεστικό και να επιλέγεται από το Συμβούλιο Διοίκησης, τα μέλη του οποίου θα εκλέγονται και θα έχουν εποπτικό ρόλο στη διοίκηση: «Το Συμβούλιο πρέπει να ορίζει ειδική επιτροπή (search committee) για την αναζήτηση των κατάλληλων υποψηφίων για να καταλάβουν τη θέση του πρύτανη, μεταξύ των οποίων να γίνεται η επιλογή από το Συμβούλιο. Ανάλογη πρέπει να είναι η διαδικασία και για την επιλογή των κατώτερων οργάνων», λέει συγκεκριμένα και εξηγεί γιατί έχει τόση σημασία η διοίκηση: «Τα οικονομικά του ιδρύματος πρέπει να είναι υπ' ευθύνη επαγγελματικής διοίκησης που θα εποπτεύεται από το Συμβούλιο. Είναι γνωστό πως τα ΑΕΙ δεν χρησιμοποιούν την περιουσία τους αποτελεσματικά, με αποτέλεσμα να μη διαθέτουν πρόσβαση σε σημαντικούς πόρους. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να αλλάξει».

Σ' αυτό το πνεύμα της επιχειρηματικής λειτουργίας των ιδρυμάτων γίνονται προτάσεις άμεσης αξιοποίησης εκπροσώπων της αγοράς στη διοίκηση και το διδακτικό προσωπικό των ιδρυμάτων, αλλά και πανεπιστημιακών από το εξωτερικό, εκεί όπου το επιχειρηματικό πανεπιστήμιο είναι ο κανόνας εδώ και δεκαετίες.

Μεταξύ άλλων προτείνεται: «Θεσμοθέτηση θέσεων καθηγητών/ερευνητών της βιομηχανίας/οικονομίας που μισθοδοτούνται από τον ιδιωτικό ή και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα και καλύπτουν κοινά ερευνητικά προγράμματα ή προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης αναγκών της οικονομίας. Ακόμη, είναι απαραίτητη η θεσμοθέτηση καθηγητών/ερευνητών αριστείας, κληροδοτημάτων ή σημαντικών δωρεών (Endowed chairs) για την προσέλκυση κορυφαίων επιστημόνων (Ελλήνων ή αλλοδαπών)». Ακόμα: «Η συνεργασία στην οργάνωση των μεταπτυχιακών προγραμμάτων, καθώς και των προγραμμάτων κατάρτισης με τις επιχειρήσεις, η χρηματοδότηση από τον ιδιωτικό τομέα θέσεων καθηγητών και ερευνητών, καθώς και υποτροφιών φοιτητών θα στηρίξουν τις προσπάθειες συντονισμού σπουδών, εργασίας, οικονομίας και κοινωνίας».

Στον τομέα της έρευνας μιλούν και πάλι για την ανάγκη «επαγγελματικής διοίκησης», για σύνδεση της επιχειρηματικότητας με την έρευνα όπου είναι εφικτό, προτείνοντας επίσης «διευκολύνσεις στους ερευνητές για κατοχύρωση και αξιοποίηση πατεντών (που) θα επιταχύνουν τη διάχυση των αποτελεσμάτων της έρευνας», προσανατολίζοντας ξεκάθαρα την έρευνα σε εμπορική αξιοποίηση και όχι στην ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών.

Βλέποντας την αξιολόγηση σαν έναν μοχλό προώθησης και ελέγχου όλων των παραπάνω (όπως λειτουργεί δηλαδή η αξιολόγηση από τότε που θεσμοθετήθηκε για τα ΑΕΙ), λένε ότι «η χρηματοδότηση των πανεπιστημίων πρέπει να συνδέεται άμεσα με την αξιολόγησή τους και να υλοποιείται με βάση τους στρατηγικούς στόχους και την αποτελεσματικότητά τους», κάτι που ήδη υλοποιεί εξάλλου η κυβέρνηση.

Τέλος, σημειώνουν ότι «ένα στοιχείο που κρίνει την αυτονομία των ιδρυμάτων είναι η δυνατότητα που έχουν να επιλέγουν το προσωπικό τους. Για να το επιτύχουν αυτό, θα βοηθούσε να περιλαμβάνεται στον προϋπολογισμό των ιδρυμάτων το ποσό για τη στελέχωσή τους». Βέβαια, είναι κατανοητό ότι η πληρωμή του προσωπικού των ιδρυμάτων από τον προϋπολογισμό τους θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη κατηγοριοποίηση τα ιδρύματα. Ηδη οι ελλείψεις προσωπικού ταλανίζουν την πλειοψηφία των ΑΕΙ. Με ένα τέτοιο πλαίσιο θα υπάρχουν ιδρύματα που δεν θα μπορούν να στελεχωθούν και να λειτουργήσουν. Ετσι, κριτήριο επιλογής δεν θα είναι η επιστημονική επάρκεια ενός πανεπιστημιακού, αλλά το πόσο θα μπορεί αυτός να φέρει πόρους στο ίδρυμα... Γι' αυτό εξάλλου προτείνεται όπως είδαμε παραπάνω και η επιλογή εξωπανεπιστημιακού προσωπικού απευθείας από την αγορά.

Το στοιχείο της κατηγοριοποίησης των ιδρυμάτων σε α', β' και γ' κατηγορίας, το να υπάρχουν ιδρύματα που φυτοζωούν κι άλλα που είναι εύρωστα και αντλούν πολλαπλούς πόρους, υπάρχει και σήμερα. Φάνηκε εξάλλου πολύ έντονα με την καθιέρωση της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής, με την οποία δόθηκε η δυνατότητα στα ιδρύματα να καθορίζουν συντελεστές βαρύτητας για την εισαγωγή των φοιτητών τους, όπου άλλα Τμήματα επέλεξαν τους ανώτερους συντελεστές επιδιώκοντας τους υψηλότερου επιπέδου πρωτοετείς που μπορούν να αντλήσουν κι άλλα επέλεξαν τους κατώτερους επιδιώκοντας να μην... αδειάσουν από φοιτητές.

Για τη φιλοσοφία των προτάσεων του Ιδρύματος Μποδοσάκη αυτή η διαφοροποίηση είναι κάτι θεμιτό. Οπως χαρακτηριστικά λέει η επιτροπή, στο πλαίσιο της επίτευξης μεγαλύτερης αυτονομίας, «προτεραιότητα για την αναμόρφωση του πανεπιστημιακού χάρτη πρέπει να είναι η διαφοροποίηση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων ανάλογα με τον χαρακτήρα του καθενός». Αυτά όλα, όμως, που συνδυάζονται και με τη χρηματοδότηση, οδηγούν στην όλο και μεγαλύτερη απαλλαγή του κράτους από την ευθύνη του να εξασφαλίζει υψηλού επιπέδου σπουδές, υποδομές κ.λπ. σε όλα τα πανεπιστήμια. Η διαρκής «ανάγκη αναδιάταξης/κατάργησης ή/και σύμπτυξης τμημάτων και σχολών» είναι φυσικό επακόλουθο των παραπάνω.

Αυτή η κατηγοριοποίηση των ιδρυμάτων θα αντανακλάται ακόμα περισσότερο και στα πτυχία. Αποτέλεσμα: Ιδρύματα και απόφοιτοι πολλών ταχυτήτων, πτυχία χωρίς κανένα εξασφαλισμένο αντίκρισμα, που τελικός κριτής της αξίας όλων αυτών θα είναι η αγορά.

Σχετικά με τα προγράμματα σπουδών και κατ' επέκταση τα πτυχία, η επιτροπή προτείνει «να διευκολύνουν την εξοικείωση και την επικοινωνία ανάμεσα σε ακαδημαϊκά πεδία (...) να είναι και διεπιστημονικά και συνδυαστικά». Αυτό εξυπηρετεί την ευέλικτη προσαρμογή τους στις εκάστοτε απαιτήσεις της αγοράς σε επιστημονικό δυναμικό, που αντικειμενικά όμως του προσδίδει κι έναν πιο πρόσκαιρο χαρακτήρα.

Για την εξυπηρέτηση των παραπάνω προτείνεται η εισαγωγή των φοιτητών σε σχολές (όχι σε Τμήματα), όπου θα μπορούν να δομούν το πρόγραμμα σπουδών τους σε μεγάλο βαθμό ατομικά: «Θα βοηθούσε να δημιουργηθούν ενότητες μαθημάτων (modules), π.χ. μαθηματικά, οικονομικά, ανθρωπιστικές επιστήμες, τέχνες, υπολογιστές, επιστήμες μηχανικού κ.λπ., οι οποίες θα μπορούν να ενσωματώνονται σε διαφορετικές διαδρομές σπουδών που θα επιλέγουν οι φοιτητές». Μέντορας και οδηγός σε αυτές τις ατομικές διαδρομές των φοιτητών θα είναι και πάλι απευθείας η αγορά, αφού: «Τα προγράμματα σπουδών θα πρέπει να αξιολογούνται και να πιστοποιούνται και από τους εκάστοτε επαγγελματικούς φορείς. Θα πρέπει να παρέχουν επαγγελματικό προσανατολισμό και συμβουλευτική εποπτεία καθ' όλη τη διάρκεια των σπουδών». Και επίσης: «Οι φοιτητές να παίρνουν πιστωτικές μονάδες (credits) και εκτός πανεπιστημίων, δηλαδή σε δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς, οι οποίοι θα πληρούν, όμως, κριτήρια που θα έχει θέσει η ΕΘΑΑΕ».

Οταν όμως είναι ατομική υπόθεση η επιλογή και η κατάρτιση του προγράμματος σπουδών, γίνεται ατομική ευθύνη και η διαδρομή και η κατάληξη μετά το πτυχίο. Φταίει ο απόφοιτος που δεν βρίσκει δουλειά γιατί... δεν συνδύασε τις κατάλληλες ενότητες μαθημάτων στο... μενού του πτυχίου του! Τι θα σημάνουν όμως στην πράξη τέτοια πτυχία - σούπα; Και πώς θα μπορούν να σταθούν; Η απάντηση της επιτροπής είναι με κατάργηση των επαγγελματικών δικαιωμάτων! Σύμφωνα με την πρόταση που παρουσίασαν, τα επαγγελματικά δικαιώματα πρέπει να αποσυνδεθούν πλήρως από το πτυχίο και να αποδίδονται μετά τις σπουδές από άλλους φορείς, μετά από σκληρές δοκιμασίες.

Αυτό όμως για τους αποφοίτους σημαίνει στην πράξη πτυχία με ακόμα μικρότερο αντίκρισμα, που θα τα κρίνει κατά το δοκούν η αγορά και, από την άλλη, νέοι μηχανισμοί απόδοσης πιστοποιήσεων και ελέγχου της πρόσβασης στο επάγγελμα μετά το πτυχίο, νέοι φραγμοί στην πρόσβαση στο επάγγελμα και αέναο κυνήγι δεξιοτήτων. Με άλλα λόγια καμιά ευνοϊκότερη απορρόφηση των αποφοίτων δεν προμηνύεται σε σχέση με σήμερα...