Το αντουκανουμάμπ είναι ένα αντιαμυλοειδές μονοκλωνικό αντίσωμα και το πιο πρόσφατα δοκιμασμένο για την αντιμετώπιση της νόσου Αλτσχάιμερ. Τις τελευταίες δεκαετίες δισεκατομμύρια έχουν ξοδευτεί και η πλειοψηφία των ερευνητών του τομέα έχει επικεντρωθεί, στοχεύοντας την πρωτεΐνη βήτα - αμυλοειδές, που συγκεντρώνεται σε πλάκες μέσα στον εγκέφαλο των ασθενών με Αλτσχάιμερ. Τα αντιαμυλοειδή πράγματι μειώνουν τη συσσώρευση αμυλοειδών. Ομως ήδη από το 2000 έχει διαπιστωθεί 100% αποτυχία τους σε κλινικές δοκιμές, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις κάποιες θεραπείες χειροτέρευσαν την πορεία της νόσου ασθενών.

Το 2019, το αντουκανουμάμπ, ενώ απέτυχε σε δύο διπλές - τυφλές τυχαιοποιημένες και ελεγχόμενες δοκιμές τρίτης φάσης, λίγο αργότερα υποστηρίχθηκε ότι είχε μικρό όφελος για ένα υποσύνολο ασθενών που έλαβαν πολύ μεγάλες δόσεις. Αυτό έγινε η αφορμή της απόφασης του αμερικανικού κρατικού οργανισμού φαρμάκου (FDA) να το εγκρίνει, όχι στη βάση των κλινικών του αποτελεσμάτων, αλλά κυρίως της μείωσης της συσσώρευσης αμυλοειδών. Η κατασκευάστρια εταιρεία «Biogen» όρισε ως κόστος της θεραπείας με αντουκανουμάμπ το ποσό των 56.000 δολαρίων σε ετήσια βάση! Πρόκειται για ένα από τα ακριβότερα φάρμακα που έχουν υπάρξει.

Το αντουκανουμάμπ, που χορηγείται ενδοφλέβια, έχει παρατηρηθεί ότι προκαλεί φλεγμονή ή αιμορραγία στον εγκέφαλο του 40% των ασθενών που το παίρνουν σε υψηλές δόσεις, καθώς και αυξημένα ποσοστά πονοκεφάλου, πτώσεων και διάρροιας. Η απόφαση της FDA ήταν αντίθεση με τη σχεδόν ομόφωνη απόφαση της συμβουλευτικής της επιτροπής, τρία μέλη της οποίας στη συνέχεια παραιτήθηκαν. Ξεκίνησαν και ομοσπονδιακές έρευνες για τη διερεύνηση της στενής σχέσης μεταξύ «Biogen» και FDA. Οι ασφαλιστικές εταιρείες λόγω του μεγάλου κόστους του φαρμάκου διεμήνυσαν ότι δεν θέλουν ούτε να ακούν το όνομά του, ενώ από τη μεριά της η «Biogen» εξαπέλυσε εκστρατεία μάρκετινγκ για να πείσει τους πιθανούς ...καταναλωτές να ψαχτούν για ενδεχόμενη έναρξη απώλειας μνήμης και να τους καθοδηγήσει να απευθυνθούν σε ειδικούς, διαγνωστικά κέντρα ή κλινικές για χρήση του φαρμάκου της.

Η υπόθεση του αντουκανουμάμπ είναι ένα δείγμα τού πώς τα φαρμακευτικά μονοπώλια στην ουσία μπλόκαραν την πρόοδο για την επιστημονική διερεύνηση της νόσου Αλτσχάιμερ επί δεκαετίες, στρεβλώνοντας τα επιστημονικά συμπεράσματα, επηρεάζοντας την πολιτική των κυβερνήσεων του κεφαλαίου, βάζοντας εμπόδια σε άλλες κατευθύνσεις έρευνας και δράσης για την υγεία του εγκεφάλου και τη φροντίδα των ανθρώπων με άνοια. Στην καρδιά του προβλήματος βρίσκεται ο ίδιος ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, το κυνήγι του κέρδους, που καθορίζει τι ερευνάται και τι όχι, τι παράγεται και σε ποιες ποσότητες, μακριά και ενάντια στις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων. Ειδικότερα για το Αλτσχάιμερ, το πρόβλημα εντοπίζεται στην προσήλωση με αντιεπιστημονικό τρόπο στην υπόθεση ότι το αμυλοειδές είναι τοξικό και προκαλεί διαδικασίες στον εγκέφαλο που κάνουν ζημιά στους νευρώνες. Ωστόσο, το 40% των ανθρώπων με ηλικία 70-79 ετών έχει συσσωρεύσεις αμυλοειδών, αλλά κανονική εγκεφαλική λειτουργία. Τα αμυλοειδή μπορεί να μην είναι η αιτία, αλλά μέρος της αντίδρασης του εγκεφάλου στην πραγματική αιτία.

Παρά την ξεχωριστή της ονομασία, η νόσος Αλτσχάιμερ γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητή ως ετερογενές σύνδρομο, που οφείλεται σε άλλες ή και σε άλλες αιτίες πέρα από τα αμυλοειδή, όπως οι αλλαγές στο κυκλοφορικό σύστημα. Τόση είναι η αποπνικτική επιρροή του ιατροφαρμακευτικού συμπλέγματος, όπου έχουν στοιχηθεί τα ερευνητικά κίνητρα, με τη φήμη και τις απολαβές στη βάση της αναζήτησης φαρμάκων του ενός μηχανισμού, αντί της διερεύνησης με καθαρή ματιά που απαιτείται από την επιστημονική μέθοδο. Ορισμένοι κάνουν λόγο για μια «καμπάλ του Αλτσχάιμερ», που πιέζει για την υιοθέτηση της εικασίας του αμυλοειδούς. Από περιοδικά, συνέδρια και επιστημονικές εταιρείες, η αμφισβήτηση της εικασίας αυτής, ή της δυνατότητας με κάποιο μοναδικό φάρμακο να θεραπευτεί μια σύνθετη και στενά συνδεδεμένη με την ηλικία νόσος, θεωρείται αίρεση. Ολοι πρέπει να βλέπουν - όσα τους επιτρέπεται να δουν - μόνο μέσα από τον παραμορφωτικό φακό του κέρδους.

Ερευνα για την εξέλιξη των ποσοστών άνοιας την τελευταία δεκαετία στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στη Βρετανία, στη Γαλλία, στη Σουηδία και την Ολλανδία δείχνει πτωτική τάση. Αυτή η τάση δεν έχει να κάνει με την πρόοδο στη βιοτεχνολογία, όσο σε επιπτώσεις από αλλαγές που έγιναν τον 20ό αιώνα και σχετίζονται με τη μεγαλύτερη ενασχόληση με τις σπουδές και μεγαλύτερης ηλικίας ανθρώπων, βελτιώσεις που έφερε η επιστημονική πρόοδος στη φροντίδα υγείας, αποτελέσματα της καμπάνιας για μείωση της υψηλής χοληστερόλης και για διακοπή του καπνίσματος, η απαγόρευση του μολύβδου στη βενζίνη και άλλες κοινωνικές μεταβολές.

Παραπέρα, έχει διαπιστωθεί ότι η ενασχόληση με τις τέχνες και δημιουργικές δραστηριότητες σε χώρους για άτομα με άνοια έχει πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Η μουσική, ο χορός, η διήγηση ιστοριών, διάφορες μορφές δημιουργικής έκφρασης, η κηπουρική, η δομημένη αλληλεπίδραση με άτομα νεότερης ηλικίας, η φροντίδα κατοικιδίων και άλλες προσεγγίσεις, που σχετίζονται με τις σχέσεις, βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων και των φροντιστών τους, πολύ περισσότερο απ' ό,τι τα υπάρχοντα φάρμακα, του αντουκανουμάμπ συμπεριλαμβανόμενου. Το καπιταλιστικό κράτος φυσικά δεν θεωρεί ευθύνη του να παρέχει σε όλους τους ανθρώπους και στους ηλικιωμένους πρόσβαση στον πολιτισμό, να εξασφαλίζει ένταξη ιδιαίτερα των τελευταίων σε δραστηριότητες με άλλους συνομηλίκους, αλλά και νεότερους. Είναι κι αυτό ...ατομική ευθύνη των ίδιων και των συγγενών τους, αν έχουν.

Μια εναλλακτική θεωρία για την άνοια και τη νόσο Αλτσχάιμερ έχει τη ρίζα της στη διερεύνηση που έκαναν επιστήμονες πριν από τρεις δεκαετίες, σχετικά με την αιτία του λεγόμενου συνδρόμου του Κόλπου, δηλαδή των προβλημάτων υγείας (χρόνια κόπωση, μυικοί πόνοι, προβλήματα ύπνου, μείωση της νοητικής ικανότητας), που παρουσιάστηκαν σε Αμερικανούς στρατιώτες του Πολέμου του Κόλπου. Στους στρατιώτες αυτούς είχε δοθεί πυριδοστιγμίνη για να αντιμετωπίσουν τα υποτιθέμενα χημικά όπλα του Ιράκ. Αν η πυριδοστιγμίνη είχε καταφέρει να διαπεράσει τον θεωρούμενο ως σχεδόν αδιαπέραστο από τοξίνες αιματοεγκεφαλικό φραγμό, τότε ίσως ήταν η αιτία. Με πειράματα σε ποντίκια, διαπίστωσαν ότι υπό συνθήκες έντονου στρες, είναι δυνατόν χημικές ουσίες από τις οποίες προφυλάσσει ο φραγμός, να τον διαπεράσουν. Το 2019 διαπιστώθηκε, επίσης, ότι καθώς προχωρά η ηλικία των ανθρώπων, ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός τους γίνεται πιο διαπερατός, επιτρέποντας να περάσουν πρωτεΐνες του αίματος, που πρώτα δεν μπορούσαν να έρθουν σε επαφή με τα εγκεφαλικά κύτταρα. Αυτές οι πρωτεΐνες με τη σειρά τους ενεργοποιούν μια ακολουθία γεγονότων μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων, που μπορούν να προκαλέσουν τις πιο σημαντικές και κοινές αλλαγές, οι οποίες σχετίζονται με τη μεγάλη ηλικία και την ασθένεια: Φλεγμονή, ανώμαλη νευρωνική δραστηριότητα και μείωση της νοητικής ικανότητας.

Η σχέση αιτίου - αποτελέσματος είναι ιδιαίτερα ισχυρή, επειδή το σταμάτημα της ακολουθίας αντιδράσεων που προκαλεί η διαρροή, ουσιαστικά αντιστρέφει τα σημάδια της γήρανσης, τουλάχιστον στα τρωκτικά. Βεβαίως οι μέθοδοι γενετικής τροποποίησης ή της έγχυσης φαρμάκων απευθείας μέσα στον εγκέφαλο που χρησιμοποιήθηκαν στα ποντίκια δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στους ανθρώπους. Αλλά οι τεχνικές συγκριτικής τομογραφικής απεικόνισης του εγκεφάλου υγιών ανθρώπων και ανθρώπων με Αλτσχάιμερ έδειξαν αυξημένη και προοδευτικά όλο και μεγαλύτερη διαρροή διαμέσου του αιματοεγκεφαλικού φραγμού στους ασθενείς.

Οι ερευνητές δεν ισχυρίζονται ότι οι βλάβες στον αιματοεγκεφαλικό φραγμό είναι η αιτία για το Αλτσχάιμερ και άλλες ασθένειες του εγκεφάλου. Μπορεί να συμβάλλουν μαζί με άλλα αίτια, συμπεριλαμβανομένων κληρονομικών (γενετικών) αιτίων και άλλων προβλημάτων που έχουν παρατηρηθεί στα γηράσκοντα κύτταρα. Μπορεί και να είναι απλώς παράπλευρη συνέπεια της ασθένειας. Επιπλέον, τα πειράματα σε ποντίκια δεν έχουν πάντα ακριβή αντανάκλαση στους ανθρώπους. Πάντως η από μακράν κυρίαρχη θεωρία για το Αλτσχάιμερ, ότι οφείλεται σε συσσώρευση του βήτα - αμυλοειδούς στον εγκέφαλο, φαίνεται λιγότερο πειστική από ποτέ. Αναρίθμητα πειράματα μείωσαν το επίπεδο αυτής της πρωτεΐνης στον εγκέφαλο κι ωστόσο η νόσος και η σχετιζόμενη με αυτή νοητική αποδυνάμωση έμειναν ανεπηρέαστες. Δεδομένου ότι υπάρχουν 50 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο με άνοια και κάθε χρόνο διαγνώσκονται άλλα 10 εκατομμύρια, πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι είναι ώρα να αναζητηθούν εναλλακτικές ερμηνείες.