Ο Γιάννης Ρίτσος στη Μακρόνησο

«Οι γειτονιές του κόσμου» (η ποιητική συλλογή κυκλοφορεί από τον «Κέδρο») γράφτηκαν κατά την περίοδο 1949-1951, όταν ο ποιητής ήταν εξόριστος στη Μακρόνησο και στον Αη Στράτη. H ποίησή του έγινε το καταφύγιο για να κουρνιάσουν εκατοντάδες ζωές σε αυτήν, μπροστά στη λαίλαπα των γεγονότων της εποχής του. Η ποίησή του έγινε το εφαλτήριο για να αντέξει, να παρηγορηθεί, να συνεχίσει κανείς χωρίς αμφιβολία, για την ορθότητα των θέσεων και των ιδανικών του, για το δίκιο του αγώνα του για δικαιοσύνη. Η ποίησή του έγινε «οδηγός μάχης» για τα μεγάλα, πανανθρώπινα ιδεώδη. Η ποίησή του δυσκόλεψε αυτούς που θεωρούν τα κεκτημένα από τους αγώνες ιδανικά, δεδομένα σήμερα, μέσα από την επικίνδυνη, αλαζονική και επίμονη άγνοια της Ιστορίας.

Να λείπεις,

δεν είναι τίποτα να λείπεις,

αν έχεις λείψει για ό,τι πρέπει.

Αν έχεις λείψει για ό,τι πρέπει,

θα είσαι για πάντα μέσα σε όλα εκείνα

που γι' αυτά έχεις λείψει.

Θα είσαι για πάντα μέσα σε όλον τον κόσμο.

Ο Ρίτσος έχει το μεγάλο εκείνο χάρισμα του ανεξάντλητου, μαγικού ψυχικού πλούτου, που φαντάζει σε μας ως «θείο δώρο» και μόνο υψηλή ποίηση μπορεί να παράγει. Στην εξορία ο Ρίτσος γίνεται εκείνος ο μεγάλος ποιητής της ζωής, που με το απαράμιλλο ψυχικό του σθένος εμπνέει και εμπνέεται από τη συντροφικότητα των ανθρώπων της εξορίας, που ζουν και αγωνίζονται για να μπορέσουμε εμείς να αναπνεύσουμε τον αέρα της λευτεριάς, με την καθολική τους αυταπάρνηση. Το ύψιστο ιδανικό της ελευθερίας που εμπεριέχει τον πόνο, το μάτωμα εκείνο της ψυχής και του κορμιού, που με υπομονή και επιμονή αναμένει τη μεγάλη μέρα. Γιατί, η συμμετοχή στον αγώνα για εξανθρωπισμό, ελευθερία, δικαιοσύνη και αλληλεγγύη δεν μπορεί να έχει άλλα χαρακτηριστικά, παρά μόνο την αυταπάρνηση, τη γνώση και την ανάγκη για κοινοκτημοσύνη. Οι δικοί μας αγωνιζόμενοι άνθρωποι πάλεψαν βάζοντας υψηλούς στόχους. Κατάφεραν να δικαιωθούν και να αποκτήσουν κυρίαρχη θέση στη συνείδησή μας και τότε αλλά και σήμερα. Αυτοί «που σαν έτοιμοι από καιρό» υπερασπίστηκαν τη ζωή με την ίδια την ύπαρξή τους.

Ο Ρίτσος είναι ο δικός μας άνθρωπος. Είναι για μας όλες αυτές οι έννοιες που από αφηρημένες γίνονται ουσιαστικά και αποκτούν την ιδανική σημασία όταν λέμε: Μεγάλος Αγωνιστής, Ανθρωπος, Συνάνθρωπος, Ισος Ανθρωπος, Ομοιος Ανθρωπος, Μεγάλος Ποιητής.

«Ομως εσύ στο πείσμα της βροχής

και των ανέμων, επιμένεις...

κάτι ν' αφήσεις για τους επερχόμενους».

«Οι γειτονιές του κόσμου» είναι ένα μεγάλο έργο σε δομή αφηγήματος, είναι το χρονικό μιας δεκαετίας που καθόρισε την εποχή μας. Και τώρα, περιμένει μέσα από την αφύπνισή μας, την υπεύθυνη στάση και θέση μας απέναντι στα γεγονότα της ιστορικής πραγματικότητας και αλήθειας «πάντ' ανοιχτά πάντ' άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου», όπως ο ίδιος έλεγε, χρησιμοποιώντας το στίχο του Διονύσιου Σολωμού.

Πριν κλείσουν τα θέατρα, στο θέατρο «Βαφείο» «Λάκης Καραλής» μια ομάδα νέων ηθοποιών, με σκηνοθέτη την Νάντια Δαλκυριάδου, μας ταξίδεψε μέσα από το δραματοποιημένο κείμενο που διασκεύασε η ίδια, με τρόπο απλό, κατανοητό και με αίσθημα ευθύνης απέναντι στον ποιητή μας και στην ιστορική εποχή. Οι ηθοποιοί Λ. Βαρτάλης, Στ. Παπατρέχας, Ξ. Αλεξίου, Δ. Χατζημιχαηλίδης μάς αφηγούνται τα γεγονότα με λιτές αυτοσχεδιαστικές κινήσεις, δίνοντας βαρύτητα στην κατανόηση του κειμένου και των γεγονότων χωρίς υποκριτικά δραματικές επιδείξεις. Μία αξιέπαινη προσπάθεια για ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα «κάτι ν' αφήσεις για τους επερχόμενους».

«Αυτά που χάθηκαν, αυτά που δεν ήρθαν

μην τα κλαις.

Αυτά που τά 'χες και δεν τά 'δωσες

κλάφ' τα».

«Η Ζωή, {η Ποίηση} είναι μια μάχη σώμα με σώμα με

το θάνατο.

Οχι μόνο το φυσικό αλλά και με όλες τις μορφές του

κοινωνικού θανάτου».

«Ετσι αγαθός και δίκαιος

μείνε ώσπου να σωθεί το λάδι της ημέρας

ώσπου ν' ανάψεις με το λύχνο σου

τους λύχνους των φτωχών και ταπεινών.

Ωσπου ν' ανάψεις όλα τα κεριά των άστρων».

«Και μη φοβάσαι.

Το έργο σου θα μείνει μες στο φώς

γιατί μέσα στο φώς και με το φώς

έχτισες τις ημέρες σου».