Για το πώς έγραψε την «Καντάτα», αλλά και πώς παρουσιάστηκε στις δύο μοναδικές συναυλίες στο Σπόρτιγκ το 1976, μιλά ο Θάνος Μικρούτσικος στο β' μέρος της συνέντευξής του στον «Ριζοσπάστη». Ακόμα, μιλά για τη σχέση του με τον Γιάννη Ρίτσο, τι έμαθε πλάι του, αλλά και γιατί τον θεωρεί τον μεγαλύτερο Ελληνα ποιητή του 20ού αιώνα.

-- Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να μελοποιήσετε ποιήματα από τον «Πέτρινο Χρόνο» του Ρίτσου;

-- Προφανώς με έκαιγε η ιστορία μας! Το περιεχόμενο του δικού μας αγώνα. Θέλησα να εκφράσω με σύγχρονο τρόπο την καταπίεση των ανθρώπων στη Μακρόνησο, τον ηρωισμό που επέδειξαν, τη σκληράδα των βασανιστών. Επομένως, έπεσε σαν ώριμο μήλο ο «Πέτρινος Χρόνος» του Ρίτσου, γνωρίζοντας βέβαια το μεγαλύτερο μέρος της ποίησής του και έχοντας ήδη μελοποιήσει Ρίτσο και σε επίπεδο πειραματικής μουσικής και σε επίπεδο τραγουδιών, που δεν είχαν εκδοθεί.

-- Διαβάζετε τα ποιήματα. Τα μελοποιείτε αυτόματα;

-- Στην «Καντάτα για τη Μακρόνησο» εναλλάσσονται τα σύγχρονα - ατονικά μέρη με τραγούδια. Βασικά το τραγούδι αποτελεί τη «λύση» του προηγούμενου μέρους. Υπήρχαν ορχήστρα εγχόρδων, πιάνο, κρουστά και 20 ηθοποιοί που λειτουργούσαν ως μια πολύ σύγχρονη χορωδία, χρησιμοποιώντας κραυγές, αφηγηματικά γρήγορα μέρη. Αν δεις την παρτιτούρα σε αυτά τα μέρη, είναι σαν μια όπερα ομιλίας...

Επομένως η σύνθεση δεν έγινε μονορούφι. Πρώτα έγινε μια πλήρης σύνθεση στην ορχήστρα εγχόρδων. Ακολούθως σε κάθε μέρος έγινε ένας πρώτος σχεδιασμός, τι στοιχεία θέλω να χρησιμοποιήσουν οι 20 αυτοί άνθρωποι. Π.χ. ψίθυρος, πολλαπλασιασμένος ψίθυρος. Μια φωνή γρήγορη, αφηγηματική, που προστίθενται ανά 5 - 10 δευτερόλεπτα νέες φωνές πάνω στην ήδη υπάρχουσα φωνή. Φωνή με ένα κείμενο, αντίστιξη με ένα άλλο κείμενο σε ένα άλλο σημείο. Αυτά όλα τοποθετήθηκαν. Η παρτιτούρα είναι σαν να είναι χωρισμένη σε δύο μέρη. Από τη μέση και πάνω φωνές πολλαπλές και από τη μέση και κάτω τα όργανα.

Είχαμε τη βάση γραμμένη, αλλά έπρεπε να δουλέψουμε πέραν των στοιχείων αυτών και πρακτικά όλα τα άλλα. Αυτό μας πήρε τρεις μήνες. 1,5 μήνα σπίτι μου με τις φωνές κάθε μέρα. Και 1,5 μήνα στον Φιλοπρόοδο Ομιλο Υμηττού, που έπρεπε να προστεθεί και η κίνηση για την παράσταση. Εδώ να πω ότι έγινε με τη γενικότερη σκηνοθετική επιμέλεια του Γιώργου Μιχαηλίδη και την ειδικότερη επίβλεψη της Σοφίας Σπυράτου. Ολοι δούλεψαν με πολύ πάθος.

Και όταν τελειώνουμε αυτήν την επεξεργασία, μπαίνει το ζήτημα: Πώς θα ηχογραφηθεί, που ήταν μικρά τα στούντιο; Εμείς πάλι έπρεπε να ηχογραφήσουμε όλοι μαζί. Και είχε τη φαεινή ιδέα ο Γιάννης Σμυρναίος να ηχογραφήσουμε στο «Polysound», που ευτυχώς ήταν σχετικά μεγάλο στούντιο. Εβαλε μικρόφωνα σε όλο το χώρο και έγινε η παράσταση, όπου ενεγράφετο, μετά βέβαια από την ορχήστρα εγχόρδων και τα πιάνα. Ετσι έγινε η ηχογράφηση.

-- Εχουμε μπει στο στούντιο... Ο ποιητής έχει ακούσει κάτι από το έργο; Εχει παρευρεθεί στις πρόβες;

-- Ο ποιητής δεν έχει ακούσει τίποτα. Μου είχε μεγάλη αδυναμία. Μπορώ να το πω τώρα. Κι εγώ έχω μεγαλώσει πια...

Είχε ακούσει βέβαια προηγουμένως έργα του που είχα μελοποιήσει, από το «Πέτρες - επαναλήψεις - κιγκλίδωμα». Του είχα εξηγήσει επίσης και κάποια πράγματα για το πώς σκέφτομαι να το μελοποιήσω. Φαντάζομαι ότι ένιωθε μέσα του κάποια αγωνία, αλλά ήταν ευτυχής που επιχειρούνταν μια τέτοια προσέγγιση.

Οταν τελείωσε η ηχογράφηση, πήγα στο σπίτι του Ρίτσου με μια μαγνητοταινία. Το ακούμε. Η απόλυτη συγκίνηση. Με αγκάλιασε, με φίλησε, «μπορούμε να το ξανακούσουμε;», μου λέει. Το ακούσαμε τρεις φορές εκείνο το απόγευμα. Και έφυγα αφήνοντάς του τη μαγνητοταινία. Εγώ ήμουν τόσο ενθουσιασμένος με αυτά που μου 'πε, που βγήκα έξω να το διασκεδάσω. Επεσα να κοιμηθώ. Κατά τις 7.30 χτυπά το τηλέφωνο και ήταν ο Ρίτσος. Και μου λέει ότι σηκώθηκε τα ξημερώματα, έψησε καφέ, άκουσε το έργο πέντε φορές και περίμενε να φύγει η νύχτα για να μου τηλεφωνήσει.

• Από την παράσταση το 1976 στο Σπόρτιγκ

  Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο του Θάνου Μικρούτσικου, που μας τις παραχώρησε.

Ειδικά για τη σχέση του με τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο, ο Θ. Μικρούτσικος λέει:

«Τον Ρίτσο τον συνάντησα στη δικτατορία, όταν επέστρεψε από τις εξορίες. Δημιουργήσαμε μια σχέση από την αρχή εξαιρετική. Την ποίησή του άλλωστε τη λάτρευα και πριν τη δικτατορία.

Με την ευκαιρία να πω, ότι θεωρώ ότι είναι ο μεγαλύτερος Ελληνας ποιητής μαζί με τον Καβάφη. Δεν υποτιμώ άλλους, γιατί έχουμε σπουδαίους ποιητές στην Ελλάδα. Ξεχωρίζω όμως τον Ρίτσο, όχι γιατί τον αγαπώ πάρα πολύ. Ξέρεις, μερικές φορές αγαπάς κάποιον και είσαι υποκειμενικός. Εχω καταφέρει μετά από τόσα χρόνια να ασκηθώ και η αγάπη μου να μην επηρεάζει μια μίνιμουμ αντικειμενικότητα. Ψάχνοντας να βρω γιατί θεωρώ τον Ρίτσο τον μεγαλύτερο Ελληνα ποιητή, βρήκα το εξής. Ο,τι έχει γράψει, ειδικά στην "Τέταρτη Διάσταση" - δηλαδή "Σονάτα του Σεληνόφωτος", "Ελένη", "Ορέστης" - είναι ποιήματα που δεν έχουν "συγγενείς". Δεν έρχονται από πουθενά. Αντε να πει κανείς ότι ίσως εκκινούν από τους αρχαίους τραγικούς ως φόρμα. Μέχρι εκεί όμως. Από εκεί και πέρα, δημιουργεί μια πρωτότυπη φόρμα, πολύ πιο πρωτότυπη από άλλους μεγάλους ποιητές, που διακρίνεις σε αυτούς επιρροές και συγγένειες... Το έργο του Ρίτσου είναι ένα πρωτότυπο, οικουμενικό σε φόρμα έργο, που δεν έχει προηγούμενο στην ελληνική λογοτεχνία.

Αν προσθέσω σε αυτό το φάσμα του έργου του, από τα πιο επικαιρικά - αν θέλεις - όπως τα λέει και ο ίδιος έργα του, μέχρι τα πιο ερωτικά, από τα πιο μικρά μέχρι τα πιο σύνθετα, τότε έχεις ένα έργο που πραγματικά κατέχει την πρώτη θέση στους Ελληνες ποιητές του 20ού αιώνα.

Οταν με ρωτάνε ποιος είναι ο δάσκαλός σου και περιμένουν να τους πω ανθρώπους από το χώρο της μουσικής, πρώτα βάζω τον Ρίτσο. Και τον βάζω όχι γιατί μου υπέδειξε έμμεσα, αλλά γιατί μου δίδαξε συγκεκριμένα κάποια πράγματα. Μου έλεγε λοιπόν:

"Θάνο, πρέπει να γράφεις για ό,τι σε καίει. Σε καίει ο αγώνας εναντίον της χούντας; Γράφε! Σε καίει ο έρωτάς σου για μια νεαρά; Γράφε! Ενα καλοκαίρι περπατάς μόνος σου σε μια όμορφη παραλία προς το βράδυ; Γράφε! Ομως πρόσεχε. Το θέμα δεν κάνει το έργο. Το έργο το κάνει ο τρόπος σου, η φόρμα σου. Και θα επιζήσεις της εποχής σου, αν η φόρμα σου περιέχει στοιχεία του μέλλοντος. Δεν θα ασεβήσεις σε αυτό που σου παραδόθηκε, θα το υποδεχτείς και θα το αποδεχτείς. Δεν θα το μιμηθείς. Θα φτιάξεις τον τρόπο σου με στοιχεία μελλοντικά"».