Ενα από τα χαρακτικά της Ζ. Μακρή, που συνόδευε το ποίημα του Π. Ελυάρ «Γράμμος»

Ποιος ήταν όμως ο Πωλ Ελυάρ;

Ο Πωλ Ελυάρ - το πραγματικό του όνομα ήταν Ευγένιος Γκρεντέλ - γεννήθηκε το 1895 στην πόλη Σεν Ντενί, κοντά στο Παρίσι, όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια. Αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του, καθώς προσβλήθηκε από φυματίωση και για 2 χρόνια διέμεινε σε σανατόριο στην Ελβετία. Αποθεραπεύτηκε το 1914 και κατατάχθηκε στο στρατό.

Το 1917 παντρεύτηκε την Γκαλά, με την οποία απέκτησε μία κόρη. Την ίδια περίοδο, δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα. Παράλληλα, γνωρίζεται με τους Αντρέ Μπρετόν, Λουί Αραγκόν και Τριστάν Τζαρά, με τους οποίους συμμετείχε αρχικά στο κίνημα του ντανταϊσμού και αργότερα του υπερρεαλισμού. Γίνεται φίλος με τον Μαξ Ερνστ. Ηταν ένας από τους ιδρυτές της επιθεώρησης των υπερρεαλιστών Litterature καθώς και της μεταγενέστερης έκδοσης La Revolution Surrealiste. Αποχώρησε από τις τάξεις της υπερρεαλιστικής ομάδας του Παρισιού το 1938, καθώς διαπίστωσε πως ο σουρεαλισμός δεν μπορούσε να βοηθήσει και να δώσει λύσεις στην ποίηση, διατηρώντας όμως στοιχεία, που εξυπηρετούσαν την ποίησή του. Ο Ελυάρ «τραγουδά» τη ζωή, τον έρωτα, την ειρήνη, την αξιοπρέπεια. Σε ολόκληρο το έργο του αποδοκιμάζει οτιδήποτε ταπεινώνει την ανθρώπινη ύπαρξη.

Ο Πωλ Ελυάρ στο Γράμμο

Η σχέση του με την Ελλάδα «κρατά» από το 1944, που συνεπαρμένος από τον αγώνα του λαού της Αθήνας, του αφιερώνει το ποίημα «Η Μάχη της Αθήνας», «...Λαέ βασιλιά, λαέ απελπισμένε,/ δεν έχεις πια να χάσεις/ παρά τη λευτεριά σου...». Το ποίημα γίνεται γνωστό το 1946, όταν ο Ελυάρ, προσκαλεσμένος του ΕΑΜ, συμμετέχει σε εκδηλώσεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.

Η γαλλική αντιπροσωπεία έφτασε στην Ελλάδα, μέσω Αλβανίας. Επισκέφθηκε το Βίτσι, τα χωριά της Ελεύθερης Ελλάδας, τα νοσοκομεία, συνάντησε από κοντά τις μαυροφορομένες γυναίκες, που όπως σημείωνε ο Ελυάρ, «πάντα θ' ακούσεις την ίδια τραγική απάντηση. "Χωροφύλακες σκότωσαν τους δικούς μου, έδειραν, βίασαν γυναίκες, έκαψαν το χωριό, ο γιος μου σκοτώθηκε..."».

Στη συνέχεια, η γαλλική αντιπροσωπεία, συνοδευόμενη από τον Πέτρο Κόκκαλη, έφτασε στο Γράμμο, όπου παρέμεινε περίπου μια βδομάδα. Ο Ελυάρ δε στεκόταν λεπτό. Βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του μετώπου, όπου με τηλεβόα απευθύνθηκε στους στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού. Περιηγήθηκε και παρευρέθηκε σε μικρές και μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ, στην έδρα του Γενικού Αρχηγείου, σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις για τους μαχητές και τους κατοίκους των χωριών. Από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές η παρασημοφόρησή του από την ΙΧη Μεραρχία. Να πώς το περιγράφει η εφημερίδα «Προς τη Νίκη» (13/6/1949), με τίτλο, «Η γαλλική αντιπροσωπεία με τους αητούς του Γράμμου»: «(...) Τίποτα δε σαλεύει. Ο στρατηγός προχωράει στον Ελυάρ. Χαιρετά και καρφιτσώνει το παράσημο "Λιτόχωρο" και αργά, καθαρά χτυπητά σα να θέλει να φτάσουν τα λόγια ως τα κατάβαθα της ψυχής, να πετάξουν ως τις άκρες της Γης, λέει: "Η λεύτερη Ελλάδα μέσω της ΙΧης Μεραρχίας σας προσφέρει το παράσημο "Λιτόχωρο" παρμένο απ' το νωπό τάφο του ήρωα νεκρού μας ταγματάρχη Ανδρεάδη (ήταν από τους πρωτεργάτες της μάχης του Λιτοχώρου) (...)

Υστερα μας μιλάει ο Ελυάρ: Σύντροφοι, σας ευχαριστώ για το μετάλλιο. Νιώθω πως δεν αξίζω. Μα το δέχομαι γιατί θα το φορώ στ' όνομα όλων των Γάλλων που παλεύουν και πάλεψαν όπως εσείς. Σας δίνω όρκο πως το μήνυμα του νεκρού συντρόφου σας Ανδρεάδη θα γίνει γνωστό σ' όλο τον κόσμο (...). Η νίκη που κερδίζεται μ' αίμα και δάκρυα θα δώσει πιο όμορφη ζωή σε όλους τους λαούς. Γιατί αυτή τη στιγμή υπάρχουν δύο στρατόπεδα, όπως και στη χώρα σας. Κείνο που πολεμάει για τη ζωή και κείνο που πολεμάει για θησαυρούς».

Εικόνες συνταρακτικές, που αποτύπωνε με την ψυχή του και την πένα του, σε μια σειρά ποιημάτων, με γενικό τίτλο «Ελλάδα, ρόδο του λόγου μου».

Εξι από αυτά τα ποιήματα, αμέσως μετά την επιστροφή του Ελυάρ από το Γράμμο, κυκλοφόρησαν το 1949 στο Παρίσι, σε ένα λεύκωμα, με τίτλο «Grece, ma rose de raison», εικονογραφημένο με έξι χαρακτικά της Ζιζής Μακρή, το οποίο τύπωσε στο χέρι, σε 50 αντίτυπα, ο σύντροφός της και γλύπτης Μέμος Μακρής και τα οποία διακινήθηκαν χέρι - χέρι, για την ενημέρωση των προοδευτικών Γάλλων διανοουμένων για τον αγώνα του ΔΣΕ.