Πορτρέτο του Γκρέκο, φιλοτεχνημένο από άγνωστο καλλιτέχνη

Τα δύο μουσεία οργάνωσαν έκθεση έργων του Θεοτοκόπουλου, με τίτλο «Ο ΓΚΡΕΚΟ ΜΕΤΑΞΥ ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΚΑΙ ΡΩΜΗΣ». Οι κάτοικοι και οι τουρίστες στην Κρήτη μπορούν να χαρούν αυτή την έκθεση στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, στο Ηράκλειο, μέχρι τις 25 του Οκτώβρη. Θα ακολουθήσει η παρουσίασή της στο Μουσείο Μπενάκη (κτίριο Πειραιώς 138) από τις 12 του Νοέμβρη 2014 μέχρι την 1η του Μάρτη του 2015.

Επίκεντρο της έκθεσης είναι δύο πίνακες του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, που εκτίθενται μόνιμα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Πρόκειται για τη «Βάπτιση του Χριστού», που ανήκει στο Δήμο Ηρακλείου και την «Αποψη του Ορους Σινά», που αγόρασε το ίδρυμα Ανδρέα και Μαρίας Καλοκαιρινού, το 1991. Τα ιστορικά πρόσωπα που παρουσιάζονται στην έκθεση είναι ο φανατικός ιεροεξεταστής καρδινάλιος Alessandro Farnese, ο βιβλιοθηκάριός του Fulvio Orsini και ο μικρογράφος Giulio Clovio.

Να σημειωθεί ότι ο Γκρέκο φιλοξενήθηκε επί δύο χρόνια (1570-1572) στο Palazzo Farnese, μετά από επιστολή του Giulio Clovio προς τον καρδινάλιο, όπου τον χαρακτήριζε «σπάνια περίπτωση για τη ζωγραφική», ενώ για τον Fulvio Orsini οι ειδικοί πιστεύουν ότι το έργο «Αποψη του Ορους Σινά» του ανήκε και ίσως να ήταν δική του παραγγελία.

Στην έκθεση περιλαμβάνονται ντοκουμέντα για την παραμονή του Γκρέκο στη Ρώμη, εικόνες, πίνακες και χαρακτικά, έργα σημαντικών καλλιτεχνών του 16ου αιώνα που συνάπτονται με την εικονογραφία των δύο προαναφερομένων έργων του Θεοτοκόπουλου. Ανάμεσά τους παρουσιάζονται - για πρώτη φορά στην Ελλάδα - η «Προσκύνηση των ποιμένων» (ανήκει στο Agnes Etherington Art Center, Καναδάς), η «Προσωπογραφία του Giulio Clovio» της Sofonisba Anguissola (ανήκει σε ιδιωτική συλλογή στη Ρώμη) και μια προσωπογραφία του Fulvio Orsini, αγνώστου καλλιτέχνη (ανήκει στο Μουσείο Uffizi).

«Αποψη του Ορους Σινά»

Η έκθεση συνοδεύεται με πλούσια επιστημονική έκδοση, του επιμελητή της, καταξιωμένου διεθνώς μελετητή του έργου του Θεοτοκόπουλου, ομότιμου καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Νίκου Χατζηνικολάου.

Στο Μουσείο Μπενάκη (Κουμπάρη 1) θα παρουσιαστεί (12/11/2014-1/3/2015) η έκθεση «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο». Στόχος αυτής της έκθεσης είναι να γίνουν γνωστοί και να τιμηθούν οι διανοούμενοι, συλλέκτες και παραγγελιοδότες, που αποτελούσαν τον προσωπικό κύκλο του Γκρέκο στο Τολέδο, τον ενέπνευσαν και τον στήριξαν σε όλη τη φάση της δημιουργικής του ζωής. Η έκθεση περιλαμβάνει σημαντικό αρχειακό υλικό από τα Αρχεία του Τολέδο (Archivo Municipal de Toledo, Archivo Provincial de Toledo, Biblioteca de Castilla-La Mancha) και της Μαδρίτης (Archivo Historico de Protocolos de Madrid), χειρόγραφα και βιβλία από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας (Biblioteca Nacional de Espana), καθώς και τέσσερις προσωπογραφίες του Γκρέκο από τις συλλογές του Museo del Prado, του Museo del Greco στο Τολέδο και μια ιδιωτική συλλογή του εξωτερικού (Λονδίνο).

Και αυτή την έκθεση θα συνοδεύσει επιστημονική έκδοση, σε επιμέλεια του Νίκου Χατζηνικολάου. Την επιμέλειά της έχουν ο ιστορικός Richard Kagan (καθηγητής στο Johns Hopkins University, Βαλτιμόρη) και ο Νίκος Χατζηνικολάου.

Στο πλαίσιο της έκθεσης, το Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138) θα πραγματοποιήσει επίσης διεθνές επιστημονικό συνέδριο (21-23 Νοέμβρη), με θέμα «Εl Greco από την Κρήτη στη Βενετία, στη Ρώμη, στο Τολέδο». Στο συνέδριο προβλέπεται να συμμετάσχουν κορυφαίοι επιστήμονες από όλο τον κόσμο. Εχει δημοσιοποιηθεί ανοιχτή πρόσκληση υποβολής ανακοινώσεων, των οποίων η τελική επιλογή θα γίνει από επιστημονική επιτροπή ειδικών.

«Ο άγιος Φραντσίσκο διαλογιζόμενος»

Το 1567 πήγε στη Βενετία, όπου για τρία χρόνια μαθήτευσε στα εργαστήρια των ζωγράφων Μπασάνο, Τιντορέντο και Τισιάνο. Στη Βενετία ζωγράφισε πολλούς πίνακες, όπως «Ο διωγμός των εμπόρων από το ναό». Οντας αγαπημένος μαθητής Τισιάνο επηρεάστηκε πολύ από τη βενετσιάνικη σχολή της Αναγέννησης, η οποία χαρακτηρίζεται από το πλούσιο χρώμα, αλλά και από το μανιερισμό.

Στα χρόνια 1570-1577 διαμένει στη Ρώμη, φιλοξενούμενος στο ανάκτορο του καρδινάλιου Αλέξανδρου Φαρνέζε. Γνωρίζεται με πολλούς διανοούμενους. Το 1572 εγγράφεται στην Ακαδημία του Ευαγγελιστή Λουκά. Ζωγραφίζει πίνακες με πλούσιο βενετσιάνικο χρώμα, συνδυάζοντάς το με τις ψηλόλιγνες δυναμικές μορφές των Ρωμαίων μανιεριστών. Στη Ρώμη διεύρυνε τον κύκλο των γνωριμιών του και απέκτησε μεγάλη αυτοπεποίθηση για την τέχνη του. Μάλιστα, κάποτε είπε ότι, αν καταστρέφονταν οι τοιχογραφίες του Μικελάντζελο στην «Καπέλα Σιξτίνα», εκείνος θα μπορούσε να φτιάξει καλύτερες. Καθώς αυτό που είπε θεωρήθηκε «βλασφημία», επέσπευσε την αναχώρησή του από τη Ρώμη για τη Μαδρίτη (1576).

Το 1577, στην Ισπανία μεταβαίνουν πολλοί Ιταλοί καλλιτέχνες για να εργαστούν στη διακόσμηση του ανακτόρου του Εσκοριάλ. Ομως, η «παράξενη» τέχνη του Γκρέκο δεν αρέσει στο βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο Β'. Ετσι, ο ζωγράφος εγκαθίσταται στο Τολέδο, παλιά αυτοκρατορική πρωτεύουσα της Ισπανίας, από όπου δεν ξαναέφυγε.

«Η Παναγία του ελέους»

Στο Τολέδο, φιλοτέχνησε μεγάλες παραγγελίες και πολλά θαυμαστά έργα. Υπερβαίνοντας τις ιταλικές επιρροές του, απομακρύνεται από τους παλατιανούς και διαμορφώνει τη δική του, υψηλής πνευματικότητας, εικαστική «γλώσσα», που συνδυάζει τη βυζαντινή τέχνη με την αναγεννησιακή και το μανιερισμό, αλλά με ένα πρωτότυπο και μοναδικό ήθος και ύφος. Στο Τολέδο, η καλλιτεχνική παραγωγή του Γκρέκο έφθασε στην κορύφωσή της. Διακόσμησε με πίνακες το ναό του Αγίου Δομήνικου, το ανάκτορο του Εσκοριάλ και τη μητρόπολη του Τολέδου. Σπουδαίοι πίνακές του είναι η «Ανάληψη της Θεοτόκου», «Η Αγία Τριάδα», «Η Ανάσταση του Σωτήρος», «Το μαρτύριο του Χριστού», «Εσπόλιο» (σκηνή από τα πάθη του Χριστού), «Ο Λαοκόων» και «Η Πεντηκοστή». Τα διασημότερα έργα του τα φιλοτέχνησε στο Τολέδο. Τα έργα του υπέγραφε πάντοτε ελληνικά με βυζαντινούς χαρακτήρες: «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης εποίει».

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πέθανε στις 7 Απριλίου του 1614, σε ηλικία 73 ετών και τάφηκε στο ναό του Αγίου Δομήνικου στο Τολέδο.

Για τρεις αιώνες, το όνομά του έμεινε στην αφάνεια. Οι πίνακές του σε εκκλησίες και παλάτια της Ιταλίας και της Ισπανίας θεωρούνταν ως έργα «τρελού». Αλλά από τις αρχές του 20ού αιώνα το έργο του άρχισε να αναγνωρίζεται και σήμερα θεωρείται ένας από τους κορυφαίους εικαστικούς καλλιτέχνες όλων των εποχών, που επηρέασε ζωγράφους της μοντέρνας τέχνης, όπως ο Πάμπλο Πικάσο.

«Μετανοούσα Μαγδαληνή»

ΟΓιώργος Κακουλίδης και η στήλη του «Το Απόλυτο Ρόδο» απουσιάζουν εκτάκτως.