Το ΕΣΠΑ («Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007 - 2013»), δηλαδή οι εθνικές κατανομές των κονδυλίων της ΕΕ για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αποτελεί κάτι σαν... «τοτέμ» για την κυβέρνηση, αφού ουσιαστικά, αυτή τη στιγμή, είναι ένας από τους ελάχιστους χρηματοδοτικούς πόρους. Τουλάχιστον στον πολιτιστικό τομέα, είναι το μόνο που «τρέχει» σε επίπεδο έργων. Βέβαια, όπως έχει κατ' επανάληψη τεκμηριώσει ο «Ρ», τόσο το ΕΣΠΑ, όσο και τα «πακέτα» (ΚΠΣ) που προηγήθηκαν, αποτελούν ακόμη μία «πηγή» χρηματοδότησης του κεφαλαίου απευθείας, ή του αστικού κράτους για να υλοποιήσει έργα στο πλαίσιο των αναγκών του κεφαλαίου. Σε κάθε περίπτωση δεν προορίζεται για την ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών των λαών της ΕΕ και αυτό είναι εντελώς ανεξάρτητο, ακριβώς επειδή αφορά στον πολιτικό προσανατολισμό του ΕΣΠΑ, από το ότι πράγματι χρειάζονται τα έργα συντήρησης και αναστήλωσης, όχι μόνο τα λίγα του ΕΣΠΑ, αλλά του μεγαλύτερου μεγέθους της πολιτιστικής κληρονομιάς η οποία ακόμη δεν έχει προκαλέσει το αγοραίο «ενδιαφέρον».

Το ΕΣΠΑ αποτελεί, λοιπόν, και τη «μονοκαλλιέργεια» της πολιτιστικής πολιτικής και της σημερινής κυβέρνησης, όπως συνέβη τουλάχιστον με όλες τις κυβερνήσεις (κάθε... συνδυασμού) που προηγήθηκαν, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Είναι πλέον παρατηρημένο ότι όπου βρεθεί και όπου σταθεί και με κάθε αφορμή, η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού παρουσιάζει σαν κύρια «αποστολή» της την υλοποίηση των «πολιτιστικών» έργων του ΕΣΠΑ. Τα οποία αριθμούνται σε 450 με συνολικό προϋπολογισμό 600 εκατομμύρια ευρώ. Οι περιοδείες που ξεκίνησε ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού, Κ. Τζαβάρας, στα τέλη Ιούλη, καθώς και η σύσκεψη στελεχών του υπουργείου την ίδια περίοδο, είχαν ακριβώς το ίδιο αντικείμενο.

Πώς όμως ο προσανατολισμός του ΕΣΠΑ ενισχύει το κεφάλαιο; Αξίζει να θυμηθούμε μερικά στοιχεία από το πρόσφατο και πολύ πρόσφατο παρελθόν, αφού είναι φανερό ότι η πορεία υλοποίησης των έργων του ΕΣΠΑ θα είναι η μόνιμη «καραμέλα» στα χείλη των κυβερνητικών παραγόντων. Ας ξεκινήσουμε από τα τέλη του περασμένου Μάρτη, οπότε πραγματοποιήθηκε, από το ΥΠΠΟ, ημερίδα στο νέο Μουσείο Ακρόπολης με θέμα «Δράσεις Πολιτισμού και Τουρισμού στο ΕΣΠΑ - Συμβολή στην αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας». Στην ημερίδα επιβεβαιώθηκε ότι το ΕΣΠΑ είναι «εργαλείο» εμπορευματοποίησης του πολιτισμού. Η «ανάδειξη του πολιτισμού ως ζωτικού παράγοντα της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας», δηλαδή της καπιταλιστικής, προϋποθέτει καταρχήν την ίδια τη χρήση του πολιτισμού ως «εργαλείου ανάπτυξης» και την «εμπέδωση» από τους παράγοντες του πολιτιστικού τομέα ότι «τα πολιτιστικά αγαθά έχουν συμβολική αλλά και οικονομική αξία» και «το πολιτιστικό απόθεμα είναι η βάση για βιώσιμες τουριστικές επενδύσεις»!

Αυτοί ακριβώς οι επικίνδυνοι, για την πολιτιστική κληρονομιά και τη σημασία της για το λαό, στόχοι έχουν γίνει το «ευαγγέλιο» του ΥΠΠΟ και τότε και τώρα. Οπως το έθεσε στην ημερίδα η τότε (και νυν) γγ του υπουργείου, Λίνα Μενδώνη, στην ομιλία της, «η λεγόμενη "οικονομία των εμπειριών" είναι μια νέα και ιδιαίτερα δυναμική συνιστώσα σε ένα σύγχρονο αναπτυξιακό πλαίσιο που συνδέεται άμεσα με το προσφερόμενο τουριστικό προϊόν, καθώς κατ' ουσία αποτελεί σημαντικό υποσύνολο μιας σύγχρονης τουριστικής πολιτικής. Οι δημιουργοί "εμπειριών" επιζητούν να αποσπάσουν από τον τουρίστα/καταναλωτή το χρόνο, την προσοχή και τον οβολό του. Ως πρωταγωνιστής στη δημιουργία τέτοιων εμπειριών οφείλει να δρα και να ενεργεί και η Ελλάδα, και ειδικότερα το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, καθώς ιδιαίτερα η πολιτιστική κληρονομιά της χώρας αποτελεί ένα μοναδικό πόρο που μπορεί να προσφέρει πραγματικά μοναδικές εμπειρίες. Θεωρούμε βέβαιο ότι το πολιτιστικό απόθεμα μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη βιώσιμων τουριστικών επενδύσεων»!

Δηλαδή, το «όραμα» του ΥΠΠΟ είναι να μετατρέψει την Αρχαιολογική Υπηρεσία σε... «δημιουργό εμπειριών» των πελατών των μεγάλων τουριστικών γραφείων. Η Λ. Μενδώνη είχε προσθέσει ότι «οι αρχαιολογικοί χώροι αποτελούν πόλους γύρω από τους οποίους αναπτύσσονται οικονομικές δραστηριότητες και δημιουργούνται μια σειρά από υπηρεσίες, που με τη σειρά τους παράγουν έμμεσα, πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην οικονομία κάθε τόπου», αποφεύγοντας φυσικά να «θυμίσει» πως λόγος γίνεται για την καπιταλιστική οικονομία που δεν αφορά «όλους», αλλά ελάχιστους.

Βέβαια, χρήματα για την επίτευξη αυτών των στόχων υπάρχουν. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, η απορροφητικότητα του ΕΣΠΑ στον πολιτισμό άγγιζε (σ.σ. με στοιχεία μέχρι το Μάρτη) το 23%, με ενταγμένα 378 έργα, συνολικού προϋπολογισμού άνω των 531 εκατ. ευρώ. Την ίδια στιγμή η κατάσταση στην Αρχαιολογική Υπηρεσία πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο, ενώ ο κρατικός προϋπολογισμός για τον πολιτισμό όχι μόνο παραμένει κολλημένος, εδώ και δεκαετίες, στο 0,5%, αλλά υφίσταται συνεχόμενο «τσεκούρι». Θυμίζουμε ότι τον περασμένο Μάρτη τροποποιήθηκε - προς τα κάτω - η κατανομή των πιστώσεων του προϋπολογισμού του τρέχοντος έτους. Οπως προκύπτει από τη σχετική απόφαση του, τότε, υπουργού Πολιτισμού - Τουρισμού, στις 5 Μάρτη, η μείωση του προϋπολογισμού μόνο για τον πολιτισμό (πολιτιστική κληρονομιά και σύγχρονος πολιτισμός) ανέρχεται στα 14,6 εκατ. ευρώ (306,5 εκατ. ευρώ από 321,1 εκατ. ευρώ) ή 4,7%.

Στην εισήγηση της ημερίδας του Μάρτη επαναλήφθηκε η «κριτική» του ΠΑΣΟΚ προς την κυβέρνηση της ΝΔ το 2006 ότι «στο ΕΣΠΑ δεν προβλέφθηκε και δεν εξασφαλίστηκε αυτόνομο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα για τον Πολιτισμό, αλλά ούτε και για τον Τουρισμό, παρά το γεγονός ότι οι δύο αυτοί τομείς είχαν διαχειριστεί αποτελεσματικά τις δράσεις τους στο Γ' ΚΠΣ. Στην απόφαση αυτή, που ελήφθη το 2006, δεν μέτρησε το γεγονός ότι οι δύο αυτοί κλάδοι αποτελούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας και μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην αναπτυξιακή της προοπτική».

«Ετσι», συνέχιζε η εισήγηση, «στο Προγραμματικό Κείμενο του ΕΣΠΑ 2007 - 2013 οι τομείς του Τουρισμού και του Πολιτισμού περιορίστηκαν στο επίπεδο των Γενικών Στόχων (3 και 17). Ο Γενικός Στόχος 3 αφορά στη "Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος της χώρας" και ο Γενικός Στόχος 17 στην "Ανάδειξη του Πολιτισμού ως ζωτικού παράγοντα της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας". Με αυτά τα δεδομένα οφείλαμε από το 2009 και μετά, ενιαίο ΥΠ.ΠΟ.Τ. να εξειδικεύσουμε κατ' ουσίαν εκ του μηδενός το Πρόγραμμα των Τομέων Πολιτισμού και Τουρισμού, με σκοπό τη σύζευξη και την αρμονική συνύπαρξη των δύο παραπάνω στόχων που έθεσε η Δ' Προγραμματική Περίοδος.

Η σύζευξη επιχειρήθηκε με γνώμονα τις εξής παραδοχές:

Ο Πολιτισμός σε επίπεδο ειδικών στόχων αναγνωρίζεται ως αναπτυξιακό εργαλείο, το οποίο έχει πολλά να προσφέρει σε πολλαπλά επίπεδα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στην περιφερειακή ανάπτυξη.

Οι τόποι αναμορφώνονται με επίκεντρο τη διαχρονική πολιτιστική δημιουργία και την αισθητική ποιότητα των υλικών αγαθών και των υπηρεσιών που συνιστούν ουσιαστικό κεφάλαιο. Η χρήση των πολιτιστικών αγαθών επιδρά όχι μόνον στις συμβολικές αξίες, αλλά και στις πραγματικές αξίες ανάπτυξης των περιοχών, δηλαδή στην πραγματική οικονομία τους.

Το πολιτιστικό απόθεμα συμβάλλει καθοριστικά και στην ανάπτυξη βιώσιμων τουριστικών επενδύσεων. Τα μνημεία και οι αρχαιολογικοί χώροι αποτελούν πόλους γύρω από τους οποίους αναπτύσσονται σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες. Η βάση αυτών των οικονομικών δραστηριοτήτων βασίζεται στο γεγονός ότι αποτελούν πόλους έλξης επισκεπτών σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Αυτή καθαυτή η ύπαρξη και ανάδειξη του μνημειακού πλούτου αποτελεί τη βάση σημαντικών οικονομικών δραστηριοτήτων.

Στην επιλογή των έργων Πολιτισμού που χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ υιοθετήσαμε τις έξι βασικές αρχές που τίθενται στη Διεθνή Χάρτα Πολιτιστικού Τουρισμού, που καθιέρωσε το 1999 η Διεθνής Επιτροπή Μνημείων και Τόπων της UNESCO:

Απόκτηση εμπειριών και κατανόηση του πολιτισμού και ιδιαίτερα της πολιτιστικής κληρονομιάς

Βιώσιμη διαχείριση της δυναμικής σχέσης πολιτιστικής κληρονομιάς και τουρισμού

Σχεδιασμός για μοναδική και ψυχαγωγική εμπειρία του επισκέπτη

Ωφέλεια της κοινότητας υποδοχής από τη συντήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και τον τουρισμό

Η τουριστική προβολή να προστατεύει και να προωθεί την πολιτιστική κληρονομιά».

Η πρόταση «αυτή καθαυτή η ύπαρξη και ανάδειξη του μνημειακού πλούτου αποτελεί τη βάση σημαντικών οικονομικών δραστηριοτήτων» είναι η «επιτομή» της πολιτικής εμπορευματοποίησης του πολιτισμού. Είναι, πολύ περισσότερο, η ουσία της ύπαρξης του καπιταλισμού: Οτιδήποτε, κυριολεκτικά, μπορεί να αποτελέσει εν δυνάμει πηγή κέρδους και να μετατραπεί σε εμπόρευμα. Στην προκειμένη περίπτωση, και μόνο που... υπάρχουν οι αρχαιότητες, «τρέχουν» τα «σάλια» του κεφαλαίου.

Βέβαια, η εισήγηση αδικούσε τις κυβερνήσεις της ΝΔ, αφού είχαν ακριβώς το ίδιο αντιδραστικό και επικίνδυνο πλαίσιο και προσανατολισμό στο ΕΣΠΑ. Σε ανάλογη σύσκεψη το 2008, ο τότε υπουργός Πολιτισμού, Μ. Λιάπης, σημείωσε, μεταξύ άλλων: «Να βρούμε εκείνα τα έργα που θα αποδώσουν άμεσα στον πολίτη. Για μας οι αρχαιολογικοί χώροι τον 21ο αιώνα δεν μπορούν να παραμένουν μαυσωλεία. Οφείλουμε να τα εντάξουμε στη ζωή των πόλεων. Να συνδέσουμε τους αρχαιολογικούς χώρους με το σύγχρονο πολιτισμό, με καθημερινές δράσεις». Αυτά τα έλεγε ενώ ήδη η... «κοινωνία των πολιτών» («Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις», «πολιτιστικά ιδρύματα» του κεφαλαίου, «φίλοι» των αρχαίων θεάτρων κ.λπ.) είχε «χωθεί» για τα καλά ακόμη και σε θεσμοθετημένα κρατικά όργανα (π.χ. Συμβούλιο Χορηγιών στο υπουργείο Πολιτισμού). Επιπλέον, ήδη από το 2007 είχε γίνει καθαρός ο ταξικός προσανατολισμός του ΕΣΠΑ υπέρ του κεφαλαίου, με το υπουργείο Πολιτισμού να λέει ότι οι προτάσεις του για το ΕΣΠΑ κινούνται σε «βασικούς άξονες», όπως «η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας για την αξιοποίηση του πολιτιστικού προϊόντος (...)» και η «διαρκής αλληλεπίδραση του πολιτισμού με στρατηγικούς τομείς, με ιδιαίτερη έμφαση στην Παιδεία και τον Τουρισμό». Εδώ αξίζει να θυμίσουμε ότι αμέσως μετά το ΠΑΣΟΚ έκανε το υπουργείο Πολιτισμού - Τουρισμού και τώρα έχουμε «συγχώνευση» των υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού...

Επιπλέον, πάλι ο Μ. Λιάπης, μιλώντας σε τοπικούς φορείς για το ΕΣΠΑ, έλεγε ότι «οι οικονομικές δυνατότητες του ΥΠΠΟ είναι δεδομένες» (σ.σ. δηλαδή χάλια...) άρα το ΕΣΠΑ προετοιμαζόταν από τότε ως η... «κιβωτός» της πολιτιστικής πολιτικής.

Ενα άλλο «χαρακτηριστικό» του ΕΣΠΑ είναι ότι «συνοδεύεται» από τη ρητορική περί της «δημιουργίας έμμεσων και άμεσων θέσεων εργασίας». Πριν ένα χρόνο, το καλοκαίρι του 2011, ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων (ΣΕΚΑ) σε ανακοίνωσή του παρέπεμπε στη «διακήρυξη» του τότε υπουργού Πολιτισμού, Π. Γερουλάνου, ότι «στο χώρο του πολιτισμού "τα έργα συνεχίζονται χωρίς καθυστέρηση" και ότι "πάνω από 300 αρχαιολογικά μνημεία και μουσεία ανά την επικράτεια έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα του ΕΣΠΑ, ενώ περίπου άλλα 50 βρίσκονται στο δρόμο προς αξιολόγηση", θέλοντας να πείσει την κοινή γνώμη ότι η διαχείριση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς δεν θα πέσει θύμα της οικονομικής κρίσης».

Ομως, συνέχιζε ο ΣΕΚΑ, «η πραγματικότητα που βιώνουμε εμείς, οι εργαζόμενοι στο χώρο, είναι διαφορετική». Πώς, για παράδειγμα, θα εκτελεστούν αυτά τα έργα, όταν «πολλές υπηρεσίες στην περιφέρεια στελεχώνονται μόνο από το διευθυντή, ενώ στο σύνολό τους δεν έχουν ούτε το απαραίτητο αναλώσιμο υλικό;». Ανέφεραν τις μεγάλες καθυστερήσεις στην καταβολή των μισθών στους αρχαιολόγους και στο άλλο προσωπικό των έργων ΕΣΠΑ, καθώς και τις περικοπές προϋπολογισμών σε έργα ΕΣΠΑ, «με αιτιολογία την έλλειψη οικονομικών πόρων», με αποτέλεσμα... να «προκηρύσσονται έργα αναστήλωσης και ανάδειξης σημαντικών αρχαιολογικών χώρων, χρηματοδοτούμενα από το ΕΣΠΑ, χωρίς να προβλέπεται η προκήρυξη θέσεων αρχαιολόγων»! Ως παράδειγμα ανέφεραν το έργο «Αποκατάσταση - ανάδειξη Ανακτόρου και αρχαιολογικού χώρου Κνωσού», το έργο «Α' Αρχαίο Θέατρο» και το έργο «Ανάδειξη Αρχαιολογικού Χώρου Κραννώνος Νομού Λάρισας» της ΙΕ' Εφορείας Αρχαιοτήτων.

Ας δούμε ακόμη πιο συγκεκριμένα πώς εκλαμβάνει το αστικό κράτος τη «δημιουργία» θέσεων εργασίας. Στην εισήγηση στην ημερίδα για το ΕΣΠΑ του περασμένου Μάρτη σημειωνόταν ότι «αυτό που θα πρέπει να επισημανθεί και να τονιστεί ιδιαίτερα, κυρίως σήμερα, με την ανεργία να αυξάνεται καταγράφοντας πρωτοφανή αρνητικά ρεκόρ, είναι η συνεισφορά των έργων του Πολιτισμού στην αύξηση της απασχόλησης και στην καταπολέμηση του κοινωνικού προβλήματος της ανεργίας, αφού στα ενταγμένα αρχαιολογικά έργα, που εκτελούνται με αυτεπιστασία, απασχολούνται περίπου 3.000 εργαζόμενοι.

Επιπρόσθετα, ο τομέας του πολιτισμού συμβάλλει στη γενικότερη προσπάθεια για την αύξηση της απασχόλησης, μετέχοντας ενεργητικά στα προγράμματα της κοινωφελούς εργασίας, που χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του Ε.Π. "Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού" (...) Πολύ σύντομα θα εκδοθεί η σχετική πρόσκληση που θα εξειδικεύσει τους όρους εφαρμογής των προγραμμάτων αυτών στον χώρο του ΥΠ.ΠΟ.Τ».

Ετσι κι έγινε. Θυμίζουμε όμως ότι πρόκειται για πρόγραμμα της ΕΕ, που η χρηματοδότησή του «αποτελεί εξολοκλήρου δημόσια δαπάνη» που «προέρχεται από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους» και τα χρήματα αυτά θα δίνονται στις «ΜΚΟ», για να προσλαμβάνουν κόσμο κάθε ειδικότητας για τις ανάγκες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Δηλαδή, οι «ΜΚΟ» θα είναι «μαγαζιά» ενοικίασης εργατικής δύναμης!

Ηδη στις 30/4 το ΥΠΠΟΤ, με έγγραφό του, ζήτησε από τις Εφορείες Αρχαιοτήτων να κάνουν «καταγραφή αναγκών σε προσωπικό των Περιφερειακών και Ειδικών Περιφερειακών Υπηρεσιών ΥΠΠΟΤ στο χώρο των υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα», για την «αντιμετώπιση κυρίως αναγκών φύλαξης των αρχαιολογικών χώρων και μουσείων, που δεν χαρακτηρίζονται ως πάγιες και διαρκείς και δεν μπορούν να καλυφθούν από το υπάρχον μόνιμο προσωπικό (π.χ. επιμήκυνση χρόνου επισκεψιμότητας αρχαιολογικών χώρων σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους αιχμής της τουριστικής κίνησης)»! Ιδού πώς θα καλύψουν τις ελλείψεις της φύλαξης: Ούτε καν με την εργασιακή ομηρία των συμβασιούχων, αλλά με όρους εργασιακής «σκλαβιάς» και με «αφεντικά» τις «ΜΚΟ»!

Δε σταματάνε, όμως, στη φύλαξη: «Επιπροσθέτως, σκοπείται η συνδρομή δράσεων με αναπτυξιακή διάσταση, όπως για παράδειγμα εργασίες που συμβάλλουν στη διευκόλυνση της προσβασιμότητας αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και μουσείων (...) Οι συμπράττοντες φορείς (σ.σ. "ΜΚΟ" και Εφορείες Αρχαιοτήτων) πρέπει να χαρτογραφήσουν τις ανάγκες τους στο χώρο των υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα, με στόχο την αποτελεσματική λειτουργία τους και τη διασφάλιση της επισκεψιμότητας των αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και μουσείων», καθώς και «σε εργασίες προστασίας, ανάδειξης και συντήρησης αρχαιολογικών χώρων, μνημείων, μουσείων και εν γένει πολιτιστικών υποδομών, οι οποίες συμβάλλουν στη διασφάλιση της προσβασιμότητας των πολιτιστικών χώρων στο ευρύ κοινό, αλλά και σε ειδικές κοινωνικές ομάδες (π.χ. ΑμΕΑ)». Δηλαδή... σχεδόν τα πάντα... συμπεριλαμβανομένου και του ΕΣΠΑ...