«Θέλουμε ισότητα στην πράξη»! Αυτή η φωνή που ακούστηκε στη διάρκεια πρόσφατης συζήτησης για την κατοχύρωση της ισότητας στο Σύνταγμα, διερμήνευσε τη γενικότερη λαχτάρα του ακροατηρίου, που άκουγε επί τρεις σχεδόν ώρες τους εκπροσώπους των δύο μεγάλων κομμάτων να διαγκωνίζονται σε... μεγάλα λόγια σαν υπέρμαχοι της - τυπικής - ισότητας στο Σύνταγμα. «Ο,τι πείτε» αναφώνησε στο τέλος ο Ευάγγελος Βενιζέλος, «ό,τι θέλουν οι γυναικείες οργανώσεις», για να ακούσει ένα «Χάρη μας κάνετε;».

Αυτά σε μια εποχή ανατροπής των εργασιακών σχέσεων και του ασφαλιστικού, σε μια εποχή όπου όλο και πιο δύσκολη γίνεται η ζωή για τις εργαζόμενες γυναίκες, «τουλάχιστον ας κατοχυρωθούμε όσο γίνεται από τους νόμους, ώστε πιο δύσκολα να καταστρατηγούνται» ακούσαμε σε μια στιγμή δίπλα μας...

Ποια θα πρέπει να είναι η πιο εύστοχη διατύπωση της νέας συνταγματικής διάταξης που θα καθιερώνει την πραγματική, ουσιαστική ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών ενόψει της αναθεώρησης του Συντάγματος; Αυτό ήταν το θέμα δημόσιας συζήτησης που έγινε την περασμένη Δευτέρα στην ΕΣΗΕΑ, μπροστά σε μια κατάμεστη, με όρθιους, αίθουσα, από εκπροσώπους κομμάτων, νομικούς του Αρείου Πάγου και του Συμβουλίου της Επικρατείας, συνταγματολόγους και στελέχη γυναικείων οργανώσεων.

Οπως είναι γνωστό, η διατύπωση θα γίνει από την Ολομέλεια της Βουλής, ενώ ήδη όλοι οι βουλευτές - εκτός από έναν - έχουν υπογράψει την πρόταση αναθεώρησης του άρθρου 116 παρ. 2, που προέβλεπε αποκλίσεις από την αρχή της ισότητας. Οι αποκλίσεις αυτές υποτίθεται ότι επιτράπηκαν για να λειτουργήσουν υπέρ των γυναικών, στην πραγματικότητα όμως λειτούργησαν σε βάρος τους σε πλήθος περιπτώσεων, όπου οι γυναίκες αποκλείονταν λόγω φύλου π.χ. προσλαμβάνονταν σε περιορισμένο αριθμό σε ορισμένους κλάδους. Ολα τα κόμματα έχουν αποδεχτεί ότι δεν είναι νοητή η παραδοχή αποκλίσεων από την αρχή της ισότητας, αλλά αντίθετα επιβάλλεται η λήψη θετικών μέτρων για την προαγωγή της ισότητας των δύο φύλων. Ετσι τάθηκαν υπέρ της αναθεώρησης του άρθρου 116, παρ. 2 και της πρόβλεψης για δυνατότητα λήψης θετικών μέτρων, ώστε να εφαρμοστεί πραγματικά η αρχή της ισότητας. «Αυτονόητο είναι - κατέληγε η πρόταση αναθεώρησης - ότι τα προστατευτικά μέτρα της μητρότητας δεν αποτελούν διάκριση λόγω φύλου».

Επειδή η διατύπωση της νέας συνταγματικής διάταξης έχει μεγάλη σημασία, γιατί υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθούν στην πράξη προβλήματα ερμηνείας, η συζήτηση - που είχε αρκετό ενδιαφέρον - υπήρξε μαραθώνια: Τελικά υιοθετήθηκε σχεδόν αυτούσιο το σχέδιο διατύπωσης που πρότεινε το ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας που είχαν την πρωτοβουλία για την οργάνωση της εκδήλωσης. Η διατύπωση είναι η ακόλουθη:

«Δεν αποτελεί διάκριση λόγω φύλου η λήψη θετικών μέτρων για την προώθηση της ουσιαστικής (ή πραγματικής) ισότητας μεταξύ γυναικών κι ανδρών. Το κράτος μεριμνά για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη, ιδίως σε βάρος των γυναικών».

Οταν αφαιρούνται τα κοινωνικά δικαιώματα...

Στην εφαρμογή της ισότητας στην πράξη έδωσε έμφαση μιλώντας ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ Αχιλλέας Κανταρτζής, που τόνισε ότι η συγκεκριμένη αναθεώρηση γίνεται μέσα σε γενικότερα πλαίσια αναθεώρησης του Συντάγματος που έχει ορισμένους στόχους: «Βρισκόμαστε, είπε, σε μια εποχή πρωτοφανούς επίθεσης ενάντια στα δικαιώματα των εργαζομένων, γι' αυτό πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας τις συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες και τις επιδιώξεις των κυρίαρχων κύκλων. Είναι μια επίθεση που έρχεται να σαρώσει δικαιώματα κατακτημένα με σκληρούς αγώνες και θυσίες, προκειμένου να διαμορφωθούν όροι και προϋποθέσεις για την ακόμα μεγαλύτερη κερδοφορία των μεγάλων επιχειρηματιών. Μέσα στις συνθήκες αυτές προωθείται και η συγκεκριμένη αναθεώρηση στη χώρα μας. Οι βαθύτερες προθέσεις, οι οποίες ώθησαν, κατά τη γνώμη μας, τα δύο μεγάλα κόμματα που είχαν την πρωτοβουλία και συνταγματικά να κινήσουν τη διαδικασία της αναθεώρησης του Συντάγματος, δεν είναι η αλλαγή των αυταρχικών αντιδημοκρατικών διατάξεων του ισχύοντος Συντάγματος, αλλά ουσιαστικά να διαμορφωθεί το έδαφος για την ακόμα μεγαλύτερη πρόσδεση της χώρας μας στα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, να δημιουργηθούν όροι και προϋποθέσεις και συνταγματικά που θα διευκολύνουν την αφαίρεση κοινωνικών δικαιωμάτων... Βεβαίως υπάρχουν και διατάξεις οι οποίες αναθεωρούνται και γίνονται στη θετική κατεύθυνση. Ομως και περιορισμένη σημασία έχουν, από ποια άποψη; Οτι έρχονται να λύσουν ζητήματα που ήδη έχουν καταργηθεί στην πράξη μέσα από τους αγώνες του λαού. Μέσα σ' αυτά τα πλαίσια πρέπει να δούμε και το συγκεκριμένο ζήτημα της ισοτιμίας της γυναίκας. Κι εμείς από την πλευρά του κόμματός μας υποστηρίξαμε την ανάγκη αναθεώρησης του άρθρου 116 παρ. 2.

Είναι γεγονός ότι η ισχύουσα διάταξη θα μπορούσε να δώσει τη δυνατότητα για την αφαίρεση δικαιωμάτων των γυναικών - σε ποιο βαθμό βέβαια προωθούνται είναι άλλο ζήτημα, έχει σχέση και με τις αντιστάσεις από πλευράς του κινήματος. Είναι λοιπόν θετικό ότι ανοίγει η διαδικασία για την αναθεώρηση του άρθρου 116. Ομως να δούμε ορισμένα ζητήματα. Μέσα σ' αυτά τα γενικότερα πλαίσια, τα οποία ανέφερα, οι κυρίαρχοι κύκλοι μιλάνε για θετικά μέτρα, αλλά τα περιορίζουν στη συμμετοχή των γυναικών στα Κέντρα Λήψης των Αποφάσεων (ΚΛΑ), ζήτημα το οποίο προβάλλουν σαν πανάκεια. Ποιες όμως είναι οι γυναίκες που έχουν τη δυνατότητα συμμετοχής στα ΚΛΑ; Τι δυνατότητες έχει η εργάτρια, η αγρότισσα, η άνεργη, οι γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων; Κι ακόμα ποια πολιτική ακολουθούν οι γυναίκες που μετέχουν στα ΚΛΑ: Ακολουθούν πολιτική που οδηγεί στην ουσιαστική ισοτιμία, χειραφέτηση των γυναικών ή ακολουθούν πολιτική σε αντίθετη κατεύθυνση; Υπάρχει ο κίνδυνος να περιοριστεί το όλο πνεύμα της αναθεώρησης του άρθρου 116 μόνο στο σημείο αυτό. Βεβαίως και πρέπει να προωθηθεί η συμμετοχή των γυναικών στα ΚΛΑ, αλλά όταν αυτό γίνεται με όρους κινήματος και δε γίνεται απλά με τυπικές διαδικασίες. Ενώ στη χώρα μας και στην ΕΕ μιλάνε για μέτρα ισοτιμίας των γυναικών, στην πράξη αναθεωρούνται βασικά δικαιώματα κατακτημένα μέσα από σκληρούς αγώνες (κατάργηση απαγόρευσης νυχτερινής εργασίας των γυναικών, συνταξιοδότηση των γυναικών στα 65, αλλαγή εργασιακών σχέσεων που πλήττει κατά κύριο λόγο τις γυναίκες στο επίπεδο της αμοιβής, αλλά και στο επίπεδο της ασφάλισης. Να θυμηθούμε τι έγινε με την ασφάλιση των αγροτισσών και ότι οι γυναίκες είναι τα πρώτα θύματα της μερικής απασχόλησης, των αντιασφαλιστικών συστημάτων της εργοδοτικής αυθαιρεσίας κ.ά.).

Σ' ό,τι αφορά την προτεινόμενη διατύπωση, οι αναφορές οι οποίες υπάρχουν στο σχέδιο της πλειοψηφίας, τουλάχιστον όπως παρουσιάστηκε, για μεταβατικό χαρακτήρα των μέτρων, άρα και για την προσωρινή ισχύ, σε εύλογο χρονικό διάστημα, πιστεύουμε ότι στην πράξη μπορεί να περιορίσουν την όποια δυναμική μπορεί να έχει, τα όποια παράθυρα μπορεί να ανοίξει αυτή η διάταξη, υπάρχει ο κίνδυνος ουσιαστικά να αφυδατώσουν αυτή τη διάταξη. Επαναλαμβάνω ότι το Κόμμα μας υποστήριξε την αναθεώρηση του άρθρου 116 και θα στηρίξει με όλες του τις δυνάμεις τους αγώνες για την προώθηση της ιστορίας και της χειραφέτησης της γυναίκας».

Στη διάρκεια της συζήτησης που συντόνιζε η πρόεδρος του ΣΔΓ και του ΙΜΔΑ καθηγήτρια Αλίκη Γιωτοπούλου - Μαραγκοπούλου, μίλησαν ακόμα οι εκπρόσωποι των κομμάτων Ευάγγελος Βενιζέλος (ΠΑΣΟΚ), Προκόπης Παυλόπουλος (ΝΔ), Φώτης Κουβέλης (ΣΥΝ). Ο αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας Γιώργος Σταυρόπουλος, ο καθηγητής Γιώργος Κασιμάτης, η βουλευτής Αννα Ψαρούδα - Μπενάκη και η δικηγόρος Σοφία Σπηλιωτοπούλου ανέπτυξαν ενδιαφέρουσες από νόμιμη άποψη απόψεις. Μίλησε επίσης η Γεν. Γραμματέας Ισότητας Εφη Μπέκου, που ήταν συνδιοργανώτρια της εκδήλωσης. «Πολλοί νομίζουν ότι τα θετικά μέτρα είναι διάκριση» είπε η δικηγόρος Σοφία Σπηλιωτοπούλου και έσπευσε να διευκρινίσει: «Δεν είναι διάκριση - υπό ορισμένες προϋποθέσεις βέβαια, υπό την προϋπόθεση να μην αδικείται κάποιος. Με τα θετικά μέτρα, με την έννοια που λέμε, δεν πρόκειται να αδικείται κανείς. Απλώς θα τηρούνται οι νόμιμες διαδικασίες, θα λαμβάνονται υπόψιν τα νόμιμα προσόντα και σε περίπτωση μόνο που θα υπάρχουν τα νόμιμα προσόντα, θα αποκατασταθεί η κοινωνική ανισότητα η οποία υφίσταται».

Να σημειώσουμε ακόμα ότι στη διάρκεια της εκδήλωσης, η Εφη Μπέκου ανακοίνωσε ότι σχεδιάζεται να εφαρμοστεί η ποσόστωση στο νέο εκλογικό νόμο στις προσεχείς δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές και σε συνέχεια στις βουλευτικές εκλογές.