Η μαέστρος επί το έργον... (από παλιότερη συναυλία)

Δημιουργός ενός μυθικού χορωδιακού συνόλου, της περίφημης Χορωδίας Τρικάλων μέσα στη δεκαετία του '50, η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, με την ίδια υπευθυνότητα και την ίδια θέρμη της νιότης της επί δεκαετίες συνέχισε να διδάσκει χορωδιακά σύνολα.

«Στη μελαγχολική ατμόσφαιρα της δεκαετίας του '50 στις θεσσαλικές πόλεις, για άτομα της δικής μου ευαισθησίας, υπήρχαν δύο επιλογές» σημειώνει η ίδια στο βιβλίο της «Ο μύθος μιας χορωδίας» (εκδόσεις «Προσκήνιο»). «`Η θα βούλιαζες μέσα στην κατάθλιψη και στην αδράνεια, ή θα οπλιζόσουνα με δύναμη για κάτι δημιουργικό. Διαλέγοντας τη δεύτερη επιλογή, δημιουργήθηκε με πολλή προσπάθεια το θαύμα της Χορωδίας Τρικάλων. Παράδειγμα και ερέθισμα και για άλλες μικρές ή μεγάλες πόλεις. Με τις χορωδιακές μου διασκευές στα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη γεννήθηκε κάτι καινούριο. Η μεταφορά του έντεχνου τραγουδιού σε χορωδιακή μορφή. Ετσι άρχισε ο μύθος της Χορωδίας Τρικάλων».

Γεννημένη στο Βόλο, η Τ. Παπαστεφάνου πήρε τα πρώτα μαθήματα πιάνου από το Ωδείο της γενέθλιας πόλης της, ενώ συνέχισε τις μουσικές της σπουδές στην Αθήνα, παίρνοντας δίπλωμα πιάνου και ανώτερων θεωρητικών από το Ωδείο του Μανώλη Καλομοίρη. Το '52 ο Μ. Καλομοίρης τής εμπιστεύεται τη διεύθυνση και την αναδιοργάνωση του παραρτήματος του Εθνικού Ωδείου Τρικάλων. Εχοντας μεγάλη αγάπη στο χορωδιακό τραγούδι, η Τ. Παπαστεφάνου δημιουργεί παιδικές και μεικτές χορωδίες, με αποκορύφωμα τη Χορωδία Τρικάλων - κορυφαίο «σταθμό» στην ιστορία της χορωδιακής τέχνης στην Ελλάδα. Η πρώτη εμφάνιση της Χορωδίας στο «Παλλάς», το Δεκέμβρη του 1955 προκάλεσε διθυραμβικές κριτικές, καθώς όλοι μίλησαν για «φως εκ Τρικάλων». Το 1963, η Χορωδία Τρικάλων «συναντιέται» με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, τον «Επιτάφιο» του οποίου διασκεύασε για χορωδία η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, πραγματοποιώντας και το μέγα τότε τόλμημα να συνοδεύει τη Χορωδία λαϊκή ορχήστρα. Η Τ. Παπαστεφάνου υπήρξε η πρώτη που μετέφερε το έντεχνο ελληνικό τραγούδι σε χορωδιακή μορφή και η πρώτη που τολμά να το συνοδέψει με λαϊκά όργανα. Το βραβευμένο χορωδιακό σύνολο που γίνεται γνωστό στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, με τους δίσκους που ηχογραφεί πάνω σε τραγούδια του Μ. Θεοδωράκη, διασκευασμένα χορωδιακά από την ίδια. Πολύτιμος συμπαραστάτης της υπήρξε ο σύζυγός της, αγωνιστής του ΕΑΜ, Λεωνίδας Παπαστεφάνου.

«Ηταν ένα "θαύμα" κοιταγμένο πολύπλευρα», γράφει η Τ. Παπαστεφάνου, αναφερόμενη στην περίφημη, ιστορική - και καλλιτεχνικά και κοινωνικοπολιτικά - «Χορωδία Τρικάλων». Η φλογερή, δραστήρια μουσικός δύο μόλις χρόνια μετά την εγκατάστασή της στα Τρίκαλα έφτασε να έχει «δύο παιδικές χορωδίες, η μία από παιδιά 7 - 11 χρόνων και η δεύτερη 11 - 15. Μια ανδρική και μια μεικτή. Σύνολο 150 πρόσωπα. Δουλεύαμε όλοι με κέφι και σκληρές πρόβες, κάθε βράδυ 8 - 10 σπίτι μου, όπου είχα και το ωδείο. Με εξαίρεση την παιδική χορωδία που οι πρόβες γινότανε το πρωί της Κυριακής. Για τις γενικές πρόβες μάς είχαν παραχωρήσει ένα παμπάλαιο σχολείο χωρίς θέρμανση, με ελάχιστο φωτισμό. Φορτωνόμαστε κάθε βράδυ σακούλες με ξύλα, για ν' ανάψουμε κάτι άθλιες σόμπες που κάπνιζαν φρικτά. Ο ενθουσιασμός μας και το κέφι μας, μας κάνανε να μην αισθανόμαστε την κούραση και τα εμπόδια, προβλήματα επίσης που μας δημιουργούσαν μερικοί. Αλλοι γιατί είχαν κάποια καλλιτεχνικά απωθημένα και απέτυχαν στην προσπάθειά τους, κι άλλοι (όταν μάλιστα άρχισε η εποχή Θεοδωράκη) για πολιτικούς λόγους, άλλωστε κι ο άνδρας μου ήταν γνωστός αντιστασιακός. Θυμάμαι κάποιο βράδυ με βαρύ χειμώνα, να γλιστράμε φορτωμένοι με τα ξύλα στο παγωμένο χιόνι και φτάνοντας να βρούμε την πόρτα του σχολείου κλειστή με λουκέτο. Ψάξαμε στη γειτονιά και βρήκαμε κάποιο εργαλείο για να την ανοίξουμε. Πάντοτε θυμάμαι με συγκίνηση τις παγωμένες αυτές βραδιές, που ορισμένοι χορωδοί ερχόντουσαν κατ' ευθείαν από την κουραστική δουλειά τους, κρατώντας στο παγωμένο χέρι τους ένα γιαούρτι, μοναδικό γεύμα για να πάρουν λίγη δύναμη. Ομως η πρόβα όλους τους εμψύχωνε. Ποτέ δεν παρουσιάστηκαν προβλήματα στην απόδοσή τους.... Οι χορωδοί αυτοί, παιδιά άσχετα σε κάθε έννοια μουσικής γνώσης, ρούφαγαν σαν σφουγγάρι και μάθαιναν, με το αυτί που λένε, έργα κλασικά πολύ δύσκολα... και φολκλορικά όλων των χωρών καθώς και νέγρικα... Ηταν μια τεράστια προσπάθεια που, ξεκινώντας την, έμπαινες όλο σε νέους δύσκολους δρόμους, γιατί αυτά τα έργα θέλουν ορχήστρες. Στα Τρίκαλα δεν υπήρχε ορχήστρα. Μόνο η μπάντα του στρατού. Από εκεί παίρναμε τα πνευστά. Τα έγχορδα από τη Λάρισα, το Βόλο, τη Θεσσαλονίκη. Τα έξοδα δικά μου και οι πρόβες στους ίδιους ιδανικούς χώρους... Ομως, το αποτέλεσμα ήταν όμορφο, ο ενθουσιασμός μας μεγάλος και οι κριτικές ενθουσιώδεις».

Αυτή η πολύ σημαντική εποχή για το χορωδιακό τραγούδι στάθηκε αφορμή για να στραφούν και άλλες χορωδίες στις διασκευές έντεχνων λαϊκών τραγουδιών. Η δικτατορία ανέκοψε αυτήν την πορεία, αλλά με τη μεταπολίτευση η χορωδία της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου ανασυγκροτήθηκε σε καινούριες βάσεις, ξεκινώντας μια δυναμική πορεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η ίδια συνέχισε για δεκαετίες να διδάσκει και να διευθύνει χορωδιακά σύνολα, όπως τη Χορωδία του Ψυχαγωγικού Ομίλου Σιδηροδρομικών, που διοργανώνει και την αυριανή εκδήλωση.