Κάλλιστος (ο ομορφότερος), λυσιμελής (αυτός που σου παραλύει τα μέλη), γλυκύπικρος, αβρός (τρυφερός), πυρίδρομος (στο διάβα του βγάζει φωτιά), σχέτλιος (ανελέητος)... Μερικοί από τους επιθετικούς προσδιορισμούς, που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Ελληνες, για να περιγράψουν τον Ερωτα. Αυτός ο «ανίκατος» θεός πρωταγωνιστεί στην έκθεση «Ερως: από τη "Θεογονία" του Ησιόδου στην ύστερη αρχαιότητα», που παρουσιάζεται έως 5/4/2010 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Νεοφύτου Δούκα 4.

Χρειάστηκαν περίπου τέσσερα χρόνια για την υλοποίησή της και είναι η πρώτη φορά - με εξαίρεση δύο μικρές εκθέσεις με αυτό το θέμα στο Λούβρο και τη Ρώμη - που διοργανώνεται μία τόσο μεγάλης εμβέλειας παρουσίαση: 272 αρχαία έργα, (από τον 6ο αιώνα π.Χ. έως τον 4ο αιώνα μ.Χ.), τα οποία προέρχονται από 50 μουσεία της Ελλάδας, της Κύπρου, της Ιταλίας και της Γαλλίας (Λούβρο). Μια ξεχωριστή παρουσίαση που σκιαγραφεί τον «τύραννο θεών και ανθρώπων», ο οποίος είναι συγχρόνως, άρχων της αρχής της ζωής, αλλά και του τέλους της, όπως συναντάται συχνά στις αττικές λευκές ληκύθους του 5ου αιώνα π.Χ.

Τα ομηρικά έπη δεν γνωρίζουν τον Ερωτα ως θεό. Κατά την παλαιότερη κοσμογονία των Ορφικών, ο Ερως πρόβαλε από το εσωτερικό ενός αυγού, το οποίο γέννησε ο Κρόνος στον κόλπο του Χάους. Το ον που εμφανίστηκε ήταν ο χρυσόπτερος θεός του φωτός και της ζωής, η πηγή κάθε δημιουργίας. Η κοσμογονική αυτή ιδιότητα του Ερωτα επιβιώνει και στη φιλολογική παράδοση της ύστερης αρχαιότητας. Οι λυρικοί ποιητές του 6ου και 5ου αιώνα π.Χ. (κυρίως η Σαπφώ) δημιούργησαν το μύθο ότι ο Ερωτας ήταν γιος της Αφροδίτης, η οποία τον γέννησε έχοντας συνευρεθεί με τον Δία, ή τον Ερμή ή τον Αρη.

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο χρόνος, κατά τον οποίο η εικόνα του θεού από ανεικονική που υπήρξε - στο αρχαιότερο και σημαντικότερο τόπο λατρείας του Ερωτα στον ελλαδικό χώρο στο ιερό των Θεσπιών Βοιωτίας ο θεός παριστανόταν με τη μορφή οξυκόρυφου μονολίθου - έλαβε ανθρώπινη μορφή. Κατά την αρχαϊκή εποχή, ο Ερωτας εμφανίζεται στα μελανόμορφα αγγεία και τη γλυπτική του 6ου αιώνα π.Χ., ως έφηβος, με πτερά, να φέρει άνθος ή λύρα, στέφανο και ταινία, ενώ στην ερυθρόμορφη αγγειογραφία του 5ου αιώνα π.Χ. η μορφή του θεού εμφανίζεται συχνότερα και απεικονίζει σκηνές που αφορούν στον καθημερινό βίο και αργότερα (4ος αιώνας π.Χ.) σκηνές γάμου, μυθολογικών συνυπάρξεων κ.ά.

Οπως αναφέρει ο Ιωάννης Τουράτσογλου, σε κείμενό του, στον καλαίσθητο κατάλογο της έκθεσης «Στη μνημειακή γλυπτική, οι μεγάλοι γλύπτες, συντελεστές του χρυσού αιώνα του Περικλή, λάμπρυναν με τη σμίλη τους τη ζωφόρο του Παρθενώνα, απεικονίζοντας τον Ερωτα με σκιάδιο στα χέρια να προστατεύει τη μητέρα του Αφροδίτη από τις καυτές ακτίνες του ήλιου. Της τέχνης αυτής εξαίρετο δείγμα αποτελεί και η σκηνή στην ανατολική ζωφόρο του ναού της Απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη, με τον Ερωτα μεταξύ Αφροδίτης και Πειθούς...».

Η έκθεση περιλαμβάνει εννέα ενότητες, αριθμός, που όπως επισημαίνουν οι επιμελητές της παρουσίασης (Νίκος Σταμπολίδης - διευθυντής του Μουσείου, σε συνεργασία με τον επιμελητή Γιώργο Τασούλα), παραπέμπει στις 9 σφαίρες της πλατωνικής μουσικής θεωρίας, καθώς και στον αριθμό των 9 Μουσών: «Ερως και Αφροδίτη», «Ιδιότητες και δραστηριότητες του Ερωτα», «Ερωτες και γάμοι θεών και ηρώων», «Ερωτες και γάμοι θνητών», «Ερωτες που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας», «Αγοραίοι έρωτες», «Ομοιοι έρωτες», «Βουκολικοί έρωτες», «Ιθυφαλλικές θεότητες και Φαλλικά σύμβολα». Μέσα από τις παραπάνω θεματικές ενότητες παρουσιάζεται ο Ερωτας σε όλες τις μορφές του, με τον τρόπο που τον αντιλαμβάνονταν οι Ελληνες: ως θεϊκό πρόσωπο, ως ανθρώπινη αξία και ως καθημερινή πράξη.

Από τα εκθέματα ξεχωρίζουμε την «Αττική ερυθρόμορφη πελίκη» (370 - 360 π.Χ.) με τον Ερωτα να παρακολουθεί τη γέννηση της Αφροδίτης μέσα από ένα λευκό κοχύλι, γεγονός που μας φέρνει στο νου το γνωστό αναγεννησιακό πίνακα του Σ. Μποτιτσέλι. Το αριστουργηματικό μαρμάρινο σύμπλεγμα του 4ου αιώνα π.Χ. από την Ερέτρια με το μετέωρο φιλί Αφροδίτης και Ερωτα. Το μαρμάρινο σύμπλεγμα (1ος αιώνας π.Χ. - 1ος αιώνας μ.Χ) από το Πυθαγόρειο Σάμου, όπου η Αφροδίτη ανυψώνει το αριστερό πόδι της, προσπαθώντας να βγάλει το σανδάλι της, βοηθούμενη από τον φτερωτό Ερωτα, που γονατίζει μπροστά της. Στην ισόγεια αίθουσα του Μουσείου παρουσιάζεται, επίσης, το μικρό σε διαστάσεις πήλινο σύμπλεγμα (1ος αιώνας π.Χ.) από τη Μύρινα Μ. Ασίας με την Αφροδίτη να απειλεί τον Ερωτα ότι θα τον δείρει με το σανδάλι της. Δίπλα, το χάλκινο ειδώλιο από την Κύπρο με τον πολύ σπάνιο τύπο του τιμωρημένου Ερωτα. Ακόμη, το μαρμάρινο σύμπλεγμα από τη Ρώμη (Μουσεία του Καπιτωλίου) το οποίο απεικονίζει τον Ερωτα και την Ψυχή αγκαλιασμένους, έτοιμους να φιληθούν, σύνθεση που είναι γνωστή ως «η επινόηση του φιλιού».

Από την ενότητα «Ερωτες και γάμοι θεών και ηρώων» σημειώνουμε την κομψή αττική ερυθρόμορφη υδρία από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας με την ιστορία της Αφροδίτης και του Αδωνη, ενώ στην επόμενη ενότητα ξεχωρίζουμε τον μολύβδινο εικονογραφημένο κατάδεσμο (μολύβδινη πινακίδα με επιγραφές - κατάρες). Στις τελευταίες ενότητες κυριαρχούν τα πειστήρια του έρωτα ως κοινωνικού φαινομένου: ως εμπορική συναλλαγή, ως παιδευτική πρακτική και ως οργιαστική δραστηριότητα η οποία ενώνει τον άνθρωπο με τα αρχέγονα ένστικτα. Ανάμεσά τους, το μαρμάρινο ανάγλυφο από την Κω (510 π.Χ.), που για πρώτη φορά ταξιδεύει. Η σωζόμενη σύνθεση εντυπωσιάζει με την αφηγηματική της αμεσότητα και συμπύκνωση. Στην ατμόσφαιρα, όπου διαδραματιζόταν ο αγοραίος έρωτας, μας εισάγει η ανασύσταση της κλίνης αλλά και του αρχαίου πορνικού δωματίου της Πομπηίας με τις ερωτικές τοιχογραφίες.

Την έκθεση πλαισιώνουν εκπαιδευτικές ξεναγήσεις για σχολεία, προγράμματα για παιδιά τα Σαββατοκύριακα, αλλά και σειρές διαλέξεων για ενήλικες. Δωρεάν ξεναγήσεις για το κοινό (με το εισιτήριο του μουσείου) γίνονται κάθε Πέμπτη (6 μ.μ.) και το Σαββατοκύριακο (3 μ.μ.).