ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Τρία χρόνια μετά την είσοδο στη σκληρή δεκαετία του '70, ο κομμουνιστής συγγραφέας Δημήτρης Ραβάνης-Ρεντής μετράει πέντε χρόνια από τον επαναπατρισμό του. Εχει ζήσει την πολιτική προσφυγιά στη Λαϊκή Δημοκρατία της Ρουμανίας, από το 1949 έως το 1968, όπου έχει διαπρέψει ως προβεβλημένος δημιουργός σ' όλα τα είδη του λόγου.

Αυτός ο αγωνιστής, ο οποίος ξεκινάει μέσα από τις τάξεις της ΕΠΟΝ και πολιτικά και ιδεολογικά ενηλικιώνεται ως ίσος μεταξύ ίσων ως στρατιώτης του ΔΣΕ, όσο διαρκεί η δικτατορία δεν δημοσιεύει ούτε μία αράδα. Ομως, μέσα στο 1974, στις προθήκες των βιβλιοπωλείων, τα μάτια των περαστικών πέφτουν πάνω σ' ένα βιβλίο:

«ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΑΒΑΝΗΣ - ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΕΣΤΟ ΝΟΕΒΡΗ - 16 ΠΟΙΗΜΑΤΑ». Ο τίτλος είναι γραμμένος στο χέρι και δείχνει σαν «κυνηγημένο» σύνθημα πάνω σε τοίχο της πρωτεύουσας. Κυκλοφορεί από τον «Κέδρο» της Νανάς Καλλιανέση, εξόριστης σε Μακρόνησο, Χίο και Τρίκερι.

Η δεύτερη έκδοση τυπώνεται, με τα δύο επώνυμα του συγγραφέα «Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή/ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΕΣΤΟ ΝΟΕΒΡΗ», τον Αύγουστο του 1983, από τη «Σύγχρονη Εποχή», με έργα φιλοτεχνημένα στο εξώφυλλο και στις μέσα σελίδες της Ζωής Κυτοπούλου.

Η τρίτη έκδοση - και πάλι από τον ίδιο οίκο - σε μεγάλο σχήμα 21x29, τον Οκτώβρη του 1995, με σχέδια του αείμνηστου εικαστικού Γιώργη Βαρλάμου, καμωμένα πάνω σε προσχέδιο και χειρονομιακά εκτελεσμένα, με μαύρο μολύβι μπικ: «Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή/Ρεπορτάζ για ένα ζεστό Νοέβρη».

Πώς, όμως, φθάνει σ' αυτό το αποτέλεσμα; Τον σκληρό μήνα του - μεταφορικά - ζεστού φοιτητικού Νοέμβρη ο γλυκύτατος Μίμης - όπως τον προσφωνούν οι συντρόφισσες και οι σύντροφοί του - κατεβαίνει στον δρόμο, στα πεζοδρόμια, κυκλοφορεί στις αίθουσες του Πολυτεχνείου, παρατηρεί, κοντοστέκεται, συνομιλεί, αρπάζεται από τις λεπτομέρειες, τις τονίζει γιατί αναδεικνύουν το μεγάλο κάδρο του κινούμενου πλήθους με υψωμένα τα χέρια που καταλήγουν σε γροθιές.

Γίνεται η ποιητική φωνή του αγωνιζόμενου λαού, σε συνθήκες εξέγερσης, αναπνέει μαζί του, τα πνευμόνια του νέου φοιτητή που εκπέμπουν συνθήματα έως τα ουράνια, γίνονται και πνευμόνια δικά του, ταυτίζεται, συγχρονίζεται, συντονίζεται, ενώ σ' έναν μήνα, παραμονές Χριστουγέννων του 1973, θα σβήσει τα κεράκια των 48 χρόνων.

Στο μεταξύ, μέσα στους καπνούς και στην αντάρα, οι προοδευτικοί πολίτες έχουν στήσει αυτί στον ραδιοφωνικό σταθμό του ΚΚΕ, «Η Φωνή της Αλήθειας». Τις μεταδόσεις εκείνων των ημερών τις έχουμε από τη «Σύγχρονη Εποχή», με την επιμέλεια της Συντακτικής Επιτροπής του «Οδηγητή»: «Οι μέρες του Πολυτεχνείου μέσα από "Τη Φωνή της Αλήθειας". Αγνωστο και αδημοσίευτο υλικό».

17.11.1973: «Χτες όλη τη νύχτα γίνονταν συγκρούσεις ανάμεσα στις αστυνομικές δυνάμεις, τεθωρακισμένα και πλήθη λαού, που εκδήλωναν τη συμπαράστασή τους προς τους φοιτητές.

Δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα τι ακριβώς έγινε κατά την είσοδο των χουντικών δυνάμεων μετά από την επίθεση των τανκ στο Πολυτεχνείο. Δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα ο πραγματικός αριθμός των τραυματιών και αν υπάρχουν και άλλοι νεκροί. Αναφέρονται ότι και 4 νεκροί φέρουν τραύματα από σφαίρες.

Αλλες πληροφορίες αναφέρουν ότι η Αθήνα σήμερα το πρωί παρουσίαζε όψη πεδίου σκληρών μαχών. Στο κέντρο της Αθήνας και σε πολλούς δρόμους παραμένουν ακόμα τα οδοφράγματα που στήθηκαν χτες, με αναποδογυρισμένα λεωφορεία και φορτηγά αυτοκίνητα, με ξύλα, ακόμα μπανιέρες και διάφορα άλλα αντικείμενα (...).

Σημειώνεται ότι οι φοιτητές που ήταν κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο δήλωσαν από τον ραδιοφωνικό σταθμό τους χτες το βράδυ ότι ήταν τελείως άοπλοι, ότι το μόνο όπλο τους ήταν η πίστη τους στο δικαίωμα του αγώνα τους».

Και ο ποιητής, ο οποίος είναι αυτόπτης κι αυτήκοος μάρτυρας, πώς περνάει από το πεδίο του πραγματικού στην αποτύπωση της λογοτεχνίας; Με έναν όρο της δημοσιογραφίας, που αν και γαλλική έχει περάσει στο γλωσσάρι της εγχώριας πιάτσας: «Ρεπορτάζ για ένα ζεστό Νοέβρη». Ο Νοέμβρης - προσέξτε, χωρίς το ορθό γραμματικά μι του - με τη δύναμη και την ένταση του προφορικού λόγου. Ενα από τα δεκαέξι ποιήματα, αυτής της σπονδυλωτής σύνθεσης, με ένα θέμα, σε διαρκείς παραλλαγές. Ας παραθέσουμε ολόκληρο το «Ενας ζεστός Νοέβρης»:

«...και ξαφνικά/ πιάσαν οι ζέστες το Νοέβρη/ καλοκαιριά/ στην καρδιά του χειμώνα.

Ηταν οι ανάσες των παιδιών,/ κοντά-κοντά,/ σαν να 'τανε μια αναπνοή/ κι οι ανάσες στα παράθυρα/ κοντά-κοντά,/ σαν να 'τανε ένα μπαλκόνι η Αθήνα,/ κι οι φωτιές που καίγανε στους δρόμους τα σκουπίδια,/ κοντά-κοντά,/ σαν να 'ταν πυρκαγιά, κι ήταν οι σφαίρες/ κι ήταν το αίμα.

Και ξαφνικά/ πιάσαν οι ζέστες το Νοέβρη/ κατακαλόκαιρο/ στη μέση του χειμώνα».

Η ιδιαιτερότητα του λογοτεχνικού εγχειρήματος του Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή συνίσταται στο ότι είναι ένα από τα ποιητικά έργα εκείνων των ημερών, γραμμένα εν θερμώ, με το αίμα των κλεισμένων πίσω από την καγκελόφραχτη πύλη.

Λίγες μέρες μετά το μείζον γεγονός ενάντια στη δικτατορία, παράνομα κυκλοφορεί το «Ρεπορτάζ για ένα ζεστό Νοέβρη» σε λίγα πολυγραφημένα αντίτυπα, με τον γραφικό χαρακτήρα του ποιητή. Αυτή η πρώτη δημοσιοποίησή του περιλαμβάνει δεκατρία ποιήματα, γιατί τρία - μέχρι τα δεκαέξι του βιβλίου - γράφτηκαν εκ των υστέρων, τα ακόλουθα: «Ανανέωση», «Ρυθμοί», «Ορόσημα».

Η τεχνοτροπία του αποτελέσματος αξιοποιεί τον ελεύθερο στίχο, χωρίς αναφορές στο δημοτικό τραγούδι ως μέσο εθνικής αφύπνισης, όπως κι απουσιάζει η ρίμα του αδόμενου στίχου. Πρόκειται περισσότερο για στοχαστικό μήνυμα υπέρ της ταξικής συνειδητοποίησης, το οποίο τελείται με τον κριτικό τρόπο της διαλεκτικής αισθητικής.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας προσέγγισης είναι το ποίημα «Δικαιοσύνη», στο οποίο ο υποκριτικός αστικός κατεστημένος κόσμος επικροτείται από μια λειψή δικαιοσύνη, ενώ φυλακίζεται και φιμώνεται ο μαθητής των συνθημάτων, η σπουδάστρια του αγώνα, ο οικοδόμος που μοιράζει προκηρύξεις. Η χρήση της καθαρεύουσας υποστηρίζει την ηθελημένη ειρωνεία ενάντια στο άδικο δίκαιο:

«Ο κύριος Κ.Μ., ετών 50, τέως υπουργός,/ διά δωροληψίαν κατ' επανάληψιν, κατεδικάσθη εις πέντε ετών φυλάκισιν/ (ο νόμος δεν προβλέπει μεγαλυτέρας ποινάς)./ Ο Α.Ρ., ετών 22, εργάτης,/ διά διανομήν προκηρύξεων, κατεδικάσθη εις ισόβια».