ΜΕΡΟΣ ΕΝΑΤΟ

(β)

Οι συγγραφείς Λ. Γκριγκόριεφ και Γ. Πλάτεκ έχουν φτιάξει ένα εργοβιογραφικό χρονικό - ανθολόγιο εξομολογήσεων, προσεγγίσεων, εκτιμήσεων και κρίσεων του Σοβιετικού συνθέτη, στο οποίο η ατομική καλλιτεχνική εμπειρία ταυτίζεται με το συλλογικό όραμα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Το αποτέλεσμα «Ντιμίτρι Σοστακόβιτς. Για τον ίδιο και την εποχή του» ξεφεύγει από τα στενά μουσικά και μουσικολογικά πλαίσια, γιατί διαθέτει αμεσότητα και σαφήνεια, καθώς είναι κοινωνικοποιημένος στα νάματα της απελευθέρωσης του ανθρώπου.

Αυτή η φωταυγής μουσική προσωπικότητα έκφρασε το μεγαλείο του εργατικού πολιτισμού κι έκανε τη Δύση να υποκλιθεί στο έργο του, όχι μόνο όσο βρισκόταν εν ζωή, για προπαγανδιστικούς λόγους. Μισό αιώνα μετά τον θάνατό του, η δημιουργία του εξακολουθεί να απηχεί το πνεύμα του πολιτισμού της μοναδικής και τιμημένης Σοβιετικής Ενωσης.

Ομως οι μεγάλες συνθέσεις δεν είναι αποκλειστικά και μόνο βγαλμένες από τα σπλάχνα της εποχής τους, διαθέτουν εντός τους το απόσταγμα του διαρκούς επαναπροσδιορισμού τους, χωρίς να χάνουν την αρχική αφορμή, το πρώτο σκίρτημα, την πρώτη αίσθηση.

Τι λέτε, είναι τυχαίο ότι τα έργα του Σοστακόβιτς δεν έπαψαν ποτέ να παρουσιάζονται και να ηχογραφούνται ξανά και ξανά, γιατί το συνειδητοποιημένο μουσικόφιλο κοινό γνωρίζει ότι οι νότες δεν «τιθασεύονται» σε φορμαλιστικές ασκήσεις ύφους, αλλά βαθιά εμβαπτίζονται στο οικουμενικό μήνυμα του κομμουνισμού.

Επανερχόμαστε, στο αυτοβιογραφικό κείμενό του, που δημοσιεύεται στη φιλολογική εφημερίδα «Σοβιέτσκαγια Κουλτούρα», για να τιμηθεί ο μισός αιώνας ζωής αυτής της εργατικής μηχανής του σοβιετικού κράτους.

Απ' αυτή τη μαρτυρία, κρατάμε την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα από τα χρόνια των σπουδών του, στο Ωδείο του Λένινγκραντ:

«Διευθυντής του Ωδείου, έως το 1928 Α. Κ. Γκλαζουνόφ, που έμενε αυστηρά πιστός στις παραδόσεις της σχολής του Ρίμσκι-Κόρσακοφ και φρόντιζε για την υψηλή επαγγελματική κατάρτιση των σπουδαστών. Στη Μόσχα δίδασκαν και δημιουργούσαν οι Ιπολιτόφ-Ιβανόφ και Μιασκόφσκι. Σεβόμουνα τους μουσικούς αυτούς και τους χρωστούσα πολλά. Αν επιτρέπεται η έκφραση, αυτοί μετέτρεψαν την νεανική ανυπότακτη φύση μου σε κανονικό ρυθμό.

Κατακτούσα το επάγγελμά μου με μεγάλη επιμονή, μελετούσα τη μουσική κληρονομιά. Από την άλλη μεριά, όλη η γενιά μου ζούσε τον πλατύ κύκλο των κοινωνικών ενδιαφερόντων, όλα μας ενδιέφεραν, μας συγκινούσαν, παίρνοντας μάλιστα μέρος στην καθοδήγηση του Ωδείου. Ιδέα δεν είχαμε για τον διαβόητο γυάλινο πύργο, που μπορεί να απομονωθεί ο μουσικός. Αγρυπνα και προσεκτικά ακούγαμε τον παλμό των καιρών, που αντηχούσε στις νεανικές συνθέσεις μας».

Ομορφα το διατύπωσε, με μια εικόνα: Βρισκόταν μακριά από τον γυάλινο πύργο του καλλιτέχνη, με σημείο αναφοράς τον εγωιστή εαυτό του. Και πώς ήταν αυτή η εποχή, στην οποία συμπίπτουν ο νεαρός μουσικός κι η νεαρή Επανάσταση; Να μας τα πει ο ίδιος, είναι απολαυστικός:

«Σπούδαζα, άκουγα τις θαυμάσιες συναυλίες της Φιλαρμονικής του Λένινγκραντ. Ο ίδιος έπαιζα ως πιανίστας. Ονειρό μου ήταν να παίξω στη Φιλαρμονική. Είχα πολλούς φίλους.

Γύρω μου επικρατούσε ατμόσφαιρα έξαρσης. Κτίζονταν νέα εργοστάσια και νέες πόλεις σε μακρινά έρημα μέρη. Λαμπροί τεχνίτες δούλευαν στη λογοτεχνία, στο θέατρο. Η ζωή με έφερε κοντά στον ποιητή Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, στον σκηνοθέτη Βσέβολοντ Μέγιερχολντ, στον μεγάλο μουσικολόγο Ιβάν Σολερτίνσκι»

Το γεγονός ότι βρίσκεται σε συνθετική έξαρση, δεν το χρεώνει μόνο στη νεανική ηλικία του, αλλά κυρίως στο πέρασμα και στον έλεγχο των παραγόμενων προϊόντων στα χέρια των πρωτογενών παραγωγών:

«Δούλευα ελεύθερα, τολμηρά. Εβαζα μπροστά μου με τη νεανική ορμή όλο και νέα προβλήματα - από τα κομμάτια για όργανα πήγα στην όπερα, δοκίμασα τις δυνάμεις μου στην προγραμματική. Μπορώ να πω ότι βρισκόμουν σε κατάσταση δημιουργικής ανάτασης».

Προσέξτε, η σοβιετική διακυβέρνηση είχε δώσει βάρος να αναπτύξει τις εθνικές μουσικές όλων των χωρών που συμμετείχαν σ' αυτή τη νέα, την πρωτόφαντη ένωση λαών:

«Στη δεκαετία 1930-'40 απόκτησαν φήμη πολλοί αξιόλογοι Σοβιετικοί συνθέτες, άνθισε η μουσική τέχνη των εθνικών δημοκρατιών, όπως της Ουκρανίας, Λευκορωσίας, Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας. Η σοβιετική μουσική δημιουργία μπήκε σε περίοδο ωριμότητας».

Και μέσα σ' αυτή την αναγέννηση της μουσικής, των συνθετών και των εκτελεστών, επαναπατρίζεται, το 1935, ο Σεργκέι Προκόφιεφ:

«Δεν μπορούσε άλλο να μένει στο εξωτερικό, ξεκομμένος από την πατρική γη. Εχω την ακράδαντη πεποίθηση ότι ο Προκόφιεφ ήταν κι έμεινε βαθιά εθνικός καλλιτέχνης, που τον έτρεφε η ρωσική φύση, η ζωή του λαού του. Στη δεκαετία 1930-'40, δημιουργεί θαυμάσια έργα, όπως το κλασικό μπαλέτο "Ρωμαίος και Ιουλιέτα". Η επίδραση του έργου και της προσωπικότητάς του ήταν πολύ αισθητή. Θαύμαζα τον Προκόφιεφ και μελετούσα όσα έγραφε».

Αναφερόμενος στα χρόνια της διαμόρφωσής του, δεν κρύβει ότι τον επηρέασαν οι όπερες του Αλμπαν Μπεργκ και του Ερνστ Κρένεκ. «Αλλά αυτή η επίδραση», σχολιάζει, «δεν μπορούσε να καθορίσει τον δρόμο της σοβιετικής όπερας. Δεν θέλαμε να επαναλαμβάνουμε τα παλιά, τα αξιοποιημένα, αλλά και το νέο δεν είχε ακόμη διαμορφωθεί, δεν είχε δημιουργηθεί, δεν είχε ωριμάσει...».

(Συνεχίζεται)