ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Τον Φλεβάρη του 1957, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών τολμάει να παρουσιάσει το έργο του τότε 32χρονου Μίκη Θεοδωράκη, «Πρώτη Σουίτα για ορχήστρα και πιάνο», υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Παρίδη (1910-2000).

Σύμπασα η μουσικοκριτική αρνητικά αντιμετωπίζει το έργο: Κάνει λόγο για κενότητα στην έμπνευση, για πλήρη απουσία ενότητας, για στείρα χρήση του πιάνου, για αποτυχημένη και μονότονη ρυθμική βάση και για πρόχειρη συρραφή διαφορετικών μελωδικών και ρυθμικών ιδεών.

Η σύνθεση, η οποία φέρει τον γαλλικό τίτλο «Suite no1 pour orchestre et piano», γράφεται στα 1955 κι είναι η πρώτη την οποία ολοκληρώνει, κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Παρίσι. Πρέπει να προσέξουμε μία ιδιαιτερότητα στην προσέγγιση του πιάνου: Οτι το σολιστικό όργανο στον τίτλο αναφέρεται μετά την ορχήστρα και δεν προηγείται, όπως έχει παραδοθεί από την κατακτημένη συνθήκη των συνθετών.

Για ποιον λόγο; Για να τονιστεί και να υπογραμμιστεί ο βίαια κυριαρχικός τόνος, το πιάνο χρησιμοποιείται ως κρουστό, επιλογή που παραπέμπει στην αισθητική του Ιγκόρ Στραβίνσκι, από την οποία επηρεάζεται ο νεαρός Μίκης Θεοδωράκης. Ομως, δεν επιχειρεί μία στείρα «αντιγραφή» της ιδιαιτερότητας του ειδώλου του. Αυτό το καταιγιστικού και μοναδικού ρυθμού έργο, με επαναλαμβανόμενα μοτίβα - που παραπέμπουν στην «Ιεροτελεστία της άνοιξης» του Ρώσου συνθέτη - περνάει μέσα από την ελληνική μουσική παράδοση.

Πάντως, η σουίτα εντυπωσιάζει τον αρχιμουσικό Δημήτρη Μητρόπουλο (1896-1960) για τις ιδιαιτερότητές της, τόσο ως προς τη σύλληψή της όσο και ως προς το αποτέλεσμά της. Διαβάζουμε σε συνέντευξή του στον έκτακτο συνεργάτη της εφημερίδας «Τα Νέα» της 25ης Μάη 1955, Γιάννη Μπουκουβάλα. Τον ρωτά ο δημοσιογράφος: «Πώς αντιμετωπίζετε τους νέους συνθέτες;».

Και η απάντησή του: «Ερχονται και με βρίσκουν κάθε μέρα πλήθος Σουηδοί, Ολλανδοί, Αγγλοι κι Αμερικανοί νέοι συνθέτες που με παρακαλούν να δω τα έργα τους. Πράγματι, βρίσκω πολλά απ' αυτά καλογραμμένα. Ακόμα κι ενδιαφέροντα. Δεν μπορώ όμως να τους ικανοποιήσω. Στις πατρίδες τους, σίγουρα θα τα διηύθυνα. Για ένα όμως παγκόσμιο κοινό, τα προσόντα που έχουν δεν είναι αρκετά. Εχω μεγάλη ευθύνη απέναντι σ' αυτό το κοινό. Χρειάζονται έργα που να ξεπερνάν τα εθνικά σύνορα. Κι αυτά είναι πολύ λίγα. Ενα τέτοιο ελληνικό έργο είναι του Σκαλκώτα. Βρήκα επίσης ενδιαφέροντα τα έργα νέων καθώς του Γ. Σισιλιάνου και του Μίκη Θεοδωράκη».

Ας δούμε, όμως, πώς την περιγράφει ο ίδιος ο δημιουργός της:

«Αρχικά βασίζομαι αποκλειστικά και μόνο στο ελληνικό δημοτικό μοτίβο και στους ελληνικούς μουσικούς τρόπους και κλίμακες. Η εναρμόνισή τους και η αντιπαράθεσή τους βγαίνουν απολύτως μες απ' το περιεχόμενο αυτού του μουσικού υλικού με μια προσπάθεια για δημιουργία μιας ιδιαίτερης νεοελληνικής μουσικής, αρμονικής και αντιστικτικής γλώσσας.

Ομως στη βάση του έργου υπάρχει ο ρυθμός ο αδιάκοπος, ο ατέλειωτος, ο ακατάλυτος ρυθμός της Ελλάδας και ιδιαίτερα της Κρήτης. Γι' αυτό κι αυτή η αυξημένη χρήση των κρουστών και η θεώρηση του πιάνου σαν να είναι πιο πολύ όργανο κρουστό παρά μελωδικό».

Κι ενώ η μητέρα πατρίδα αποδείχτηκε μητριά, οι υψηλές σταθερές της ΕΣΣΔ, της σοσιαλιστικής χώρας που επένδυσε στη μουσική, διέθεταν τις προσλαμβάνουσες για να κατανοήσουν κι εν τέλει να βραβεύσουν το έμφυτο ταλέντο και τη μουσική ικανότητα του εκκολαπτόμενου συνθέτη.

Ετσι, τον Αύγουστο του 1957, στον Διαγωνισμό Συμφωνικής Μουσικής που πραγματοποιείται, στο πλαίσιο του 6ου Παγκόσμιου Φεστιβάλ Νεολαίας (28 Ιούλη - 5 Αυγούστου), ο Μίκης Θεοδωράκης κερδίζει το Χρυσό Μετάλλιο Σύνθεσης, με το έργο του «Πρώτη σουίτα για ορχήστρα και πιάνο». Του το απονέμει ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής Ντμίτρι Σοστακόβιτς, με αντιπρόεδρο τον Χανς Αϊσλερ - και οι δύο προσωπικότητες πρώτης τάξης για τις επιδόσεις στην πρωτοπορία, οι οποίοι επέλεξαν το ελληνικό δημιούργημα ανάμεσα σε διακόσιους πενήντα συνθέτες από σαράντα επτά χώρες!

Ανατρέχουμε στο βιβλίο - απόκτημα «Ντμίτρι Σοστακόβιτς - Για τον ίδιο και την εποχή του» (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή») - πρόσφατα επανεκδόθηκε - όπου ο μεγάλος Σοβιετικός συνθέτης μεταφέρει την ατμόσφαιρα του Φεστιβάλ, χωρίς να κρύβει τον άκρατο ενθουσιασμό του. Απόσπασμα από κείμενο που δημοσιεύτηκε στη «Σοβιέτσκαγια Μούζικα» (Νο 9, 1957):

«Πρώτη μου φορά έχω την εμπειρία μιας διεθνούς τελετής τόσο μεγάλης κλίμακας. Η εναρκτήρια τελετή του Διεθνούς Φεστιβάλ Νεολαίας στο Στάδιο Λένιν στο Λουζνίκι της Μόσχας μ' εντυπωσίασε και με συγκίνησε βαθιά. Αντιπροσωπείες απ' ολόκληρο τον κόσμο παρέλασαν μπρος από τις κερκίδες, κάτω απ' τον βροντερό ήχο των χειροκροτημάτων και των καλωσορισμάτων των χιλιάδων θεατών.

Ηταν ένα θέαμα υπέροχο και με μεγάλη σημασία. Συμβόλιζε την υψηλή ιδέα της αδελφοσύνης και της φιλίας των λαών, που γι' αυτήν αγωνίζεται ολόκληρος ο πλανήτης. Οι λαοί όλης της Γης, ενωμένοι στην επιθυμία τους για ειρήνη, είναι αποφασισμένοι να προλάβουν έναν καινούργιο καταστροφικό πόλεμο που θα έφερνε καταστροφές και βάσανα ανείπωτα».

Στις 10 Αυγούστου, ο Μίκης Θεοδωράκης δίνει συνέντευξη στον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Μόσχας, όπου εγκωμιάζει τις κατακτήσεις της Σοβιετικής Ενωσης στη μουσική:

«(...) Διαπίστωσα πως τη μουσική απολαμβάνουν όλα τα στρώματα του λαού με την ίδια αγάπη και την ίδια κατανόηση της μουσικής. Αυτό αποτελεί μια μεγάλη κατάχτηση, μια μεγάλη πρόοδο που εξυπηρετεί πολύ το έργον των συνθετών, γιατί τα κριτήρια είναι βαθύτερα και βγαίνουν από τα βάθη της λαϊκής ψυχής. Προβλέπω μια επέκταση των μουσικών δεσμών της Πατρίδας μου με τη Σοβιετική Ενωση (...)».