Δυσαρέσκεια και αμφισβήτηση. Ισως, σε περιπτώσεις, ασαφής, ίσως σε άλλες περιπτώσεις χωρίς προσανατολισμό και πυξίδα, ίσως πάλι σε λάθος προσανατολισμό και κολλημένη την πυξίδα... Πάντως, όλο και πιο πολύ οι λαοί της Ευρώπης νιώθουν ότι κάτι φταίει...

Αλλοι το εξέφρασαν με αποχή στα όρια μιας «αδιαφορίας», όχι πάντα από άγνοια των «ευρωπαϊκών θεμάτων», όπως παρουσιάζεται σχεδόν από όλα τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ, αλλά από ένα «παράξενο» μαζικό συναίσθημα, που κι αυτό καλλιεργήθηκε έντεχνα και εκδηλώνεται αμυντικά, κάπως σαν «...δε θέλω να ξέρω». Οταν «ξέρω», κάτι πρέπει να κάνω για να αλλάξει αυτό, που μου προκαλεί τη δυσαρέσκεια - αμφισβήτηση. Ομως, επειδή «το νερό πάει πιο εύκολα στην κατηφόρα», προτιμώ τη μη συμμετοχή και «νίπτω χείρας» με ήσυχη τη συνείδηση... Αν γίνει λόγος, πετάω και ένα «όλοι ίδιοι είναι...».

Αλλοι το εξέφρασαν καταψηφίζοντας κυβερνήσεις. Είναι αλήθεια πως και σ' αυτήν την περίπτωση δεν ήταν ευδιάκριτη σαν κύρια υπεύθυνη η πολιτική των κυβερνήσεων και οι πηγές της. Σε περιπτώσεις, προσωποποιήθηκε η δυσαρέσκεια απέναντι σ' αυτές τις πολιτικές, ή διοχετεύτηκε σε άσχετα, ή ασήμαντα ζητήματα. Για παράδειγμα, οι σκληρές οικονομικές μεταρρυθμίσεις, που προωθεί ο Σρέντερ στη Γερμανία, είναι εντελώς άσχετες με το... αν βάφει ή όχι τα μαλλιά του, ή αν μπει η Τουρκία στην ΕΕ. Είναι, όμως, σχετικές με τις επιλογές του γερμανικού κεφαλαίου και την ένωση των καπιταλιστών της ΕΕ, όπου και οι Χριστιανοδημοκράτες επιθυμούν τα ίδια και χειρότερα.

Αλλοι το εξέφρασαν ψηφίζοντας μυστήριους «ευρωσκεπτικιστές», μπλεγμένα σχήματα ίσως με εθνικισμούς (Βρετανία), ή με θρησκευτικές δοξασίες (Πολωνία) κλπ. Αλλοι προτίμησαν να τιμωρήσουν τις κυβερνήσεις τους για τις επιλογές στον τελευταίο πόλεμο, αλλά δεν μπόρεσαν ίσως να ξεπεράσουν τα διαμορφωμένα σχήματα από τις αστικές τους τάξεις. Για παράδειγμα, ο Ισπανός πρωθυπουργός θέλει τώρα να πρωταγωνιστήσει στο Αφγανιστάν... Φυσικά, υπάρχουν οι υγιείς ταξικές επιλογές (Ελλάδα, Τσεχία, Πορτογαλία...), όπου οι δυνάμεις που αντιστέκονται δείχνουν να κερδίζουν έδαφος και να εμφανίζονται ιδιαίτερα ενισχυμένες.

Πολλές οι μορφές, που πήρε τελικά η δυσαρέσκεια, ανάλογα με το εσωτερικό μέτωπο των ξεχωριστών χωρών, τις δυνατότητες των μαζικών κινημάτων, αλλά και των επιλογών, που άνοιγαν ή έκλειναν μπροστά στους λαούς. Το σίγουρο είναι πως άλλοι από ένστικτο και άλλοι από συνείδηση όλο και πιο πολλοί δε χωράνε στα «στενά κοστούμια» του ευρωπαϊκού κεφαλαίου και των πολιτικών που υπαγορεύει. Το αν αυτή η δεδομένη αμφισβήτηση τραβήξει μπροστά και ανατρέψει τους δυνάστες της, ή θα εγκλωβιστεί σε προκατασκευασμένα σχήματα, θα εξαρτηθεί από την ποσότητα και ποιότητα των πραγματικών λαϊκών κινημάτων και τον πετυχημένο, ή όχι, συντονισμό της πάλης τους. Η αρχή έγινε. Υπάρχει έδαφος για τη σπορά...