Τα περιστατικά υπερπαραγωγής Ενέργειας, που ευθύνονται για μεγάλα μπλακάουτ στο δίκτυο, τείνουν να γίνουν κανονικότητα στην Ευρώπη, όπως αποτυπώνεται στην έκθεση που δημοσίευσε τον Νοέμβρη ο Ευρωπαϊκός Διαχειριστής Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ENTSO-E), προειδοποιώντας για επικείμενη κρίση στα ευρωπαϊκά δίκτυα.

Ενδεικτικά είναι τα σοβαρά περιστατικά που δοκίμασε τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη και επιβεβαιώνουν την «αστάθεια» του συστήματος: Τον Απρίλη του 2025 το μεγαλύτερο μπλακάουτ των τελευταίων 20 ετών άφησε 60 εκατ. ανθρώπους στην Ιβηρική Χερσόνησο χωρίς ρεύμα για δέκα ώρες. Τον περασμένο Μάη η Βόρεια Μακεδονία έμεινε στο σκοτάδι λόγω υπέρτασης στο δίκτυο που προκλήθηκε από χαμηλή κατανάλωση και υψηλή παραγωγή ΑΠΕ. Πιο πριν, τον Γενάρη του 2021, το ευρωπαϊκό δίκτυο παραλίγο να καταρρεύσει όταν η συχνότητα έπεσε στα 48,75 Hz, αντί για τα 50 Hz της κανονικής λειτουργίας.

Τα χειρότερα όμως είναι μπροστά σύμφωνα με τον ENTSO-E, που προειδοποιεί ότι μέχρι το 2030 σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Γερμανία και η Ολλανδία η εγκατεστημένη ισχύς ΑΠΕ θα είναι δεκαπλάσια από το ελάχιστο φορτίο που χρειάζεται το σύστημα. Στην Ολλανδία, μάλιστα, προβλέπεται ότι θα ξεπερνά το 300% της μέγιστης ζήτησης.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι για να αποφευχθεί το χάος οι διαχειριστές θα πρέπει σε τέτοιες περιπτώσεις να αυξήσουν τις περικοπές στην παραγωγή. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρεται στην έκθεση η 14η Απρίλη 2024 στην Ελλάδα. Τη μέρα εκείνη, τις μεσημεριανές ώρες οι τιμές στην αγορά ήταν μηδενικές ή αρνητικές αλλά υπήρχε πλεόνασμα παραγωγής 2 GW, εξαιτίας προσυμφωνημένων εισαγωγών (προφανώς σε ακριβότερες τιμές). Για να μην καταρρεύσει το δίκτυο, οι διαχειριστές υποχρεώθηκαν να βγάλουν από το σύστημα 2 GW «πράσινης» Ενέργειας.

Για το μέγεθος της «σπατάλης» ηλεκτρικής ενέργειας είναι αποκαλυπτικά τα εξής στοιχεία: Κατά το 9μηνο του 2025 οι περικοπές «πράσινης» Ενέργειας στην Ελλάδα έφτασαν τις 1.789 GWh. Μόνο τον Σεπτέμβρη άγγιξαν τις 169 GWh, που ισοδυναμεί με το 6,4% της συνολικής παραγωγής ΑΠΕ! Στη Γερμανία, στις 2 Ιούλη 2023 οι τιμές έφτασαν το κατώτατο όριο των -500 ευρώ / MWh για πρώτη φορά. Παρά τις ακραία αρνητικές τιμές, οι ανεμογεννήτριες συνέχιζαν να παράγουν στο 40% - 50% των δυνατοτήτων τους, ενώ τα φωτοβολταϊκά μείωσαν την παραγωγή μόνο κατά 20%.

Πώς είναι δυνατόν να υπάρχει ταυτόχρονα υπερπαραγωγή που σπαταλιέται και ενεργειακή φτώχεια για τα λαϊκά νοικοκυριά; Πώς γίνεται να υπάρχει υπερπροσφορά Ενέργειας αλλά οι τιμές στην κατανάλωση να παραμένουν αμετακίνητες στον ουρανό; Πώς γίνεται οι παραγωγοί ΑΠΕ να συνεχίζουν να λειτουργούν παρά τις αρνητικές τιμές, που σημαίνει ότι θα έπρεπε να ...πληρώσουν τον διαχειριστή του δικτύου για να απορροφήσει την Ενέργεια που παράγουν; Η απάντηση βρίσκεται στις αντιφάσεις της καπιταλιστικής αγοράς Ενέργειας, που αποτυπώνονται στην έκθεση του ENTSO-E.

Τα κέρδη των ομίλων είναι αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα υπό όλες τις συνθήκες. Ετσι, οι ΑΠΕ συνεχίζουν να παράγουν ακόμα και με αρνητικές τιμές, επειδή τα «πράσινα» μονοπώλια που τις διαχειρίζονται εισπράττουν κρατικές επιδοτήσεις και έχουν εγγυημένα έσοδα. Και όταν η υπερπαραγωγή δημιουργεί προβλήματα στο δίκτυο, το κόστος επιβαρύνει τους καταναλωτές μέσω των τιμολογίων, επιβεβαιώνοντας και εδώ ότι τα κέρδη είναι για τους λίγους και η ζημία για τους πολλούς.

Το πρόβλημα της υπερπαραγωγής αναδεικνύει μία ακόμα αντίφαση που προκαλείται από την αναρχία στον καπιταλισμό. Η επενδυτική έκρηξη των ΑΠΕ τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο της «πράσινης μετάβασης», προκειμένου να δοθεί διέξοδος σε συσσωρευμένα κεφάλαια, γίνεται με μοναδικό κριτήριο το κέρδος, σε βάρος των πραγματικών λαϊκών αναγκών.

Το πρόβλημα δεν είναι οικονομοτεχνικό. Δεν λύνεται με μέτρα ρύθμισης της αγοράς, ούτε καν με την ανάπτυξη της τεχνολογίας που υπόσχεται σε κάποια φάση αύξηση της δυνατότητας αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας. Απαιτείται ένας ριζικά διαφορετικός ενεργειακός σχεδιασμός, με γνώμονα το σύνολο των κοινωνικών αναγκών και όχι την κερδοφορία των ομίλων, όπως γίνεται στον καπιταλισμό. Σχεδιασμός που θα έχει στόχο να εξασφαλίσει συνδυασμένα τη φτηνή λαϊκή κατανάλωση και την προστασία του περιβάλλοντος, της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων του κλάδου και των κατοίκων.

Ενας τέτοιος σχεδιασμός στην Ελλάδα, για παράδειγμα, θα διασφαλίσει την αξιοποίηση όλων των εγχώριων ενεργειακών πηγών - των μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων, των λιγνιτικών αποθεμάτων, των υδρογονανθράκων, των ΑΠΕ - με ορθολογικά κριτήρια, αλλά και την αποθήκευση Ενέργειας. Με επιλογή των κατάλληλων τεχνικών λύσεων για την ευστάθεια και τη συντήρηση των δικτύων, με κριτήριο τη λαϊκή ευημερία και όχι την κερδοφορία. Μόνο ο σοσιαλισμός, ο κεντρικός σχεδιασμός στο έδαφος της κοινωνικής ιδιοκτησίας, μπορεί να κατοχυρώσει την Ενέργεια ως κοινωνικό αγαθό και όχι ως εμπόρευμα της καπιταλιστικής αγοράς, όπως είναι σήμερα.