Η «Γκέρνικα» ήταν το σύμβολο του αντιφασιστικού αγώνα. Η φασιστική αεροπορία της Γερμανίας, με τη συμμαχία του Φράνκο, βομβαρδίζει, στις 26 του Απρίλη 1937, την Γκέρνικα. Οι στάχτες, οι αναρίθμητοι βομβαρδισμοί άφηναν τα αποτυπώματα της βαρβαρότητας. Οι «Τάιμς» του Λονδίνου έγραψαν τότε: «Η Γκέρνικα, η αρχαιότερη πόλη των Βάσκων και το κέντρο της πολιτιστικής τους παράδοσης, καταστράφηκε εντελώς, χτες το απόγευμα από αεροπορικούς βομβαρδισμούς των πραξικοπηματιών». Η στρατιωτική κάστα του φασίστα Φράνκο βούλιαζε την ισπανική γη σ' έναν ωκεανό θανάτου, πόνου και αίματος... μέχρι το 1939, που ανέβηκε οριστικά στην εξουσία. Ηταν το πρελούδιο του Β' Παγκόσμιου Πολέμου: Μία σύγκρουση ανάμεσα στη δημοκρατία και στο φασισμό. Η Ισπανία κι όλος ο ελεύθερος κόσμος συνταράχθηκε απ' τις ιδέες της ισπανικής εξέγερσης. Ηταν μια βαθιά κοινωνική επανάσταση, με την ανθοφορία των ιδεών, στην οποία εξέφρασαν και έμπρακτα την αλληλεγγύη τους το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και η εργατική τάξη.

Κι ωστόσο ξέρω πως τα πόδια σου / ριζωμένα, στις πύλες της Μαδρίτης / και ξέρω ακόμη / κρυώνουνε σα δυο γυμνά παιδιά / πως ό,τι ωραίο κι ό,τι μεγάλο υπάρχει / ό,τι μεγάλο κι ό,τι ωραίο θα βρει μια μέρα ο άνθρωπος / (ετούτο που 'ναι η τρομερή λαχτάρα της ψυχής μου) / το ξέρω πως χαμογελάει μέσα στα μάτια του φρουρού μου, / μπρος στις πύλες της Μαδρίτης, / και ξέρω ακόμη πως εχτές, αύριο, κι απόψε βράδυ / αχ, δεν μπορώ να κάνω τίποτ' άλλο / παρά μονάχα να τον αγαπάω» (Μετάφραση Γιάννης Ρίτσος).