Τα πρώτα χρόνια της πολιτικής προσφυγιάς στο Λονδίνο ήταν τα πιο δύσκολα για την οικογένεια Μαρξ. Η αφήγηση της Τζένι, συζύγου και συντρόφου του Μαρξ στον αγώνα, που περιλαμβάνεται στη συλλογή είναι πραγματικά συγκλονιστική: «Το Πάσχα της ίδιας χρονιάς, 1852, αρρώστησε από βαριά βρογχίτιδα η μικρή φτωχή μας Φραντσίσκα. Τρεις μέρες πάλευε το καημένο παιδί με το θάνατο. Υπέφερε τόσο πολύ! Το άψυχο κορμάκι της κειτόταν στο μικρό πίσω δωματιάκι. Ολοι εμείς οι άλλοι μεταφερθήκαμε στο μπροστινό και όταν ήρθε η νύχτα ξαπλώσαμε καταγής και μαζί μας ξάπλωσαν τα 3 ζωντανά μας παιδιά και κλαίγαμε το μικρό μας αγγελούδι, που κρύο και κατακίτρινο αναπαυόταν δίπλα μας. Ο θάνατος του αγαπημένου μας παιδιού ήρθε στην περίοδο της σκληρότερης φτώχειας μας. (...) Μέσα στην απελπισία μου έτρεξα σ' ένα Γάλλο πρόσφυγα που έμενε εκεί κοντά μας και που μας είχε κάποτε επισκεφτεί. Τον παρακάλεσα να μας βοηθήσει στη σκληρή εκείνη δοκιμασία. Μ' όλη του την καρδιά μου έδωσε 2 λίρες και με αυτές πληρώσαμε το φέρετρο που τώρα αναπαύεται σε ειρήνη το φτωχό μου παιδί. Οταν ήρθε στον κόσμο, δεν είχε κούνια και για καιρό επίσης στερήθηκε και την τελευταία μικρή του φωλίτσα».

Αουγκουστ Μπέμπελ

Η έκδοση της συλλογής αυτής γίνεται στο πλαίσιο της συνολικότερης εκδοτικής δραστηριότητας της «Σύγχρονης Εποχής», με αφορμή τα 200 χρόνια από τη γέννηση του ιδρυτή του επιστημονικού σοσιαλισμού και κορυφαίου επαναστάτη θεωρητικού Καρλ Μαρξ. Η συλλογή αυτή, που θα κυκλοφορεί στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ 100 χρόνια ΚΚΕ - 50 χρόνια ΚΝΕ, περιλαμβάνει μοναδικά κείμενα αναμνήσεων και προσωπικών αφηγήσεων για τον Μαρξ, τα οποία προέρχονται από στενούς φίλους και συνεργάτες του καθώς και από μέλη της οικογένειάς του, από τους ανθρώπους εκείνους δηλαδή που έζησαν και δούλεψαν κοντά του καθ' όλη τη διάρκεια της πολυκύμαντης ζωής του. Πιο συγκεκριμένα περιέχονται κείμενα των Φρ. Ενγκελς, Β. Λίμπκνεχτ, Φρ. Λέσνερ, Φρ. Α. Ζόργκε, Π. Λαφάργκ, όπως επίσης και της συζύγου του Τζένι Μαρξ, της κόρης του Ελεονόρα και του εγγονού του Εντγκάρ Λονγκέ.

Μέσα από τα κείμενα αυτά, ο αναγνώστης θα γνωρίσει από κοντά πλευρές του απαράμιλλου θεωρητικού και πολιτικού έργου, αλλά και των δύσκολων συνθηκών ζωής του Μαρξ. Θα γνωρίσει επίσης πλευρές του χαρακτήρα του, την ακούραστη δύναμη, το πηγαίο χιούμορ και, πάνω απ' όλα, την αδάμαστη θέληση και το σθένος του φλογερού επαναστάτη που άνοιξε το δρόμο στο προλεταριάτο και θεμελίωσε σε επιστημονικές βάσεις την πάλη του για το σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Η πρώτη έκδοση αυτού του βιβλίου είχε γίνει από τη «Σύγχρονη Εποχή» το 1985, στηριγμένη σε αντίστοιχη συλλογή κειμένων που είχε εκδοθεί από το Ινστιτούτου Μαρξισμού - Λενινισμού του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανίας (ΕΣΚΓ). Στην παρούσα, επιμελημένη νέα έκδοση του «Μαύρου» έχουν πραγματοποιηθεί βελτιώσεις και προσθήκες, ενώ έχει συμπεριληφθεί και το άρθρο του Β. Ι. Λένιν «Τα ιστορικά πεπρωμένα της διδασκαλίας του Καρλ Μαρξ», που γράφτηκε το 1913, στην τριακοστή επέτειο του θανάτου του.¹

Οπως γράφει ο σπουδαίος Γάλλος σοσιαλιστής Πολ Λαφάργκ, μέλος του Γενικού Συμβουλίου της Διεθνούς και γαμπρός του Μαρξ (παντρεύτηκε την κόρη του Λάουρα), στο κείμενο που περιλαμβάνεται στη συλλογή: «Ο Μαρξ δεν οδηγήθηκε στις κομμουνιστικές θέσεις από λόγους συναισθηματικούς, αν και τα βάσανα των εργαζόμενων τάξεων τον συγκινούσαν βαθιά. Εφτασε στις αντιλήψεις αυτές μελετώντας την ιστορία και την πολιτική οικονομία». Και η μελέτη αυτή ήταν βαθιά και διεξοδική.

Ο Μαρξ δεν υπήρξε όμως ένας θεωρητικός ασκητής που επιζητούσε να αξιοποιεί τις επιστημονικές γνώσεις για την ατομική του καταξίωση. Σταθερή του επιδίωξη ήταν να καταστήσει τη γνώση των νομοτελειών της εξέλιξης της αστικής κοινωνίας και της καπιταλιστικής οικονομίας όπλο στα χέρια της πρωτοπόρας κοινωνικής δύναμης της εποχής, της εργατικής τάξης και του κινήματός της. Να βοηθήσει ώστε τα συμπεράσματα των ερευνών του να στεριώσουν το εργατικό κίνημα σε επιστημονική βάση. Γι' αυτόν το λόγο πρόβαλλε σταθερά την αναγκαιότητα συνένωσης της οικονομικής και πολιτικής πάλης της εργατικής τάξης με την επαναστατική θεωρία και παράλληλα και συνδυασμένα με το μελετητικό του έργο αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της δραστηριότητας στην οργάνωση του επαναστατικού κινήματος, ιδιαίτερα μέσα από τη δημιουργία της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών (Α' Διεθνής, 1864-1876). Ορισμένες πτυχές αυτής της δράσης του Μαρξ μπορεί ο αναγνώστης να παρακολουθήσει και μέσα από τις σελίδες της παρούσας έκδοσης.

Οι τεράστιες δυσκολίες όμως δεν έκαμψαν το ακατάβλητο πνεύμα του Μαρξ, απεναντίας τον ατσάλωσαν, τον όπλισαν με ακαταμάχητη θέληση στο ξεδίπλωμα του επαναστατικού του έργου.

Οι αναμνήσεις που περιλαμβάνονται στη συλλογή φωτίζουν και ένα άλλο θέμα, τη σπάνια φιλία και συνεργασία που αναπτύχθηκε ανάμεσα στον Μαρξ και τον Ενγκελς. Ο Πολ Λαφάργκ γράφει στις αναμνήσεις του: «Για τον Μαρξ ο Ενγκελς αποτελούσε ολόκληρη την κοινή γνώμη. Οταν επρόκειτο να πείσει τον Ενγκελς, να τον κάνει να συμμεριστεί μια από τις ιδέες του, δε λογάριαζε κόπους», ενώ ο Β. Λίμπκνεχτ σημειώνει, «οι δύο άνδρες ανήκαν ο ένας στον άλλο, αλληλοσυμπληρώνονταν, και ο καθένας ήταν ισάξιος του άλλου, και με την ένωσή τους δημιουργούσαν μια δυνατή διπλή προσωπικότητα, που η ιστορία δεν προσφέρει άλλο παράδειγμα όμοιό της».

Η φράση αυτή της Τζένι Μαρξ συμπυκνώνει εύστοχα το σθένος του επαναστάτη αγωνιστή. Μέσα από τις σελίδες της συλλογής αναδεικνύεται παραστατικά το πιο θεμελιακό ίσως χαρακτηριστικό του επαναστάτη: Η ικανότητά του, στο πείσμα των δυσκολιών και των αντιξοοτήτων της ταξικής πάλης, να στέκεται αλύγιστος, να κρατά σταθερή την πυξίδα της επαναστατικής πολιτικής, να μην υποτάσσεται στους μηχανισμούς και την ιδεολογία της αστικής τάξης, ή ακόμα και στις εκάστοτε αντεπαναστατικές διαθέσεις των λαϊκών μαζών.

Ο θάνατος του Μαρξ μπορεί πράγματι, όπως έγραψε ο Ενγκελς, να έκανε την ανθρωπότητα «κατά ένα κεφάλι κοντύτερη, και μάλιστα το σημαντικότερο κεφάλι που σήμερα διέθετε», όμως, όπως σημειώνει στη βιογραφία της για τον Μαρξ η Γκαλίνα Σερεμπριάκοβα: «Η ζωή χάνει το νόημά της μόνο όταν της λείπει η αιώνια φλόγα του σκοπού. Ο Ενγκελς και όλοι οι ομοϊδεάτες του Μαρξ κράτησαν μέσα τους την άσβηστη φλόγα που άναψε για την ανθρωπότητα ο φίλος τους, ο δάσκαλος, ο αρχηγός τους. Αυτή η φλόγα δίνει αστείρευτη θέληση για τη ζωή, για τον αγώνα, για τη νίκη».³

Παραπομπές:

1. Β. Ι. Λένιν, «Τα ιστορικά πεπρωμένα της διδασκαλίας του Καρλ Μαρξ», Απαντα, τόμος 23, σελ. 1-4.

2. «Ο Μαρξ στον Ενγκελς, 22 Ιούνη 1867», γερμανική έκδοση των Απάντων Μαρξ-Ενγκελς (Marx-Engels Werke - MEW), τ. 31, σ. 305

3. «Ο νέος Προμηθέας, Κάρολος Μαρξ», Σερεμπριάκοβα Γκαλίνα, εκδ. «Σύγχρονο Βιβλίο», Αθήνα, 1963, σελ. 629